پشتونیسم به معنای « پشتون گرایی » و« پشتون سالاری » واژه ای است که در فرهنگ سیاسی افغانستان جایگاه ویژه ای دارد. در اين بين با توجه به تحولات يك دهه گذشته و شرايط نوين افغانستان براي واكاوي بيشتر اين گرايش، نگاه كنوني آن به بازيگران خارجي دخيل در افغانستان گفتگويي با دكتر علی واحدی كارشناس افغانستاني داشته ايم:
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: نگاه پشتونیسم همه¬ی اقوام افغانستان به این مسئله چگونه است؟
دو نظر است. یکی نظر جریانات پان¬پشتون است، دیگری مسئله¬ی ساختار عام جامعه پشتون است، اصلا این مسائل در بین پشتون ها مطرح نبوده چون من فقط فکر می¬کنم خوب اکثریت آن پشتون¬ها هستند، از نظر مذهبی اهل سنّت هستند و از نظر زبان پشتون هستند. من زاده قندهار بوده و به اصطلاح آن اقلیتی با آن دوست¬های پشتون هیچ گونه مشکلی نداشته ام. یعنی هیچ کدام از نظر مسائل به اصطلاح اختلافات و یا مسائل دیگر پشتو وفارسی زبان هیچ گونه واکنشی که دلالت برای نباشد که در بین مردم پشتونیسم نفوذ دارد و جود ندارد. بعد از تحولات اخیر بر ضد اسلام و ایجاد نفاق و… مسائل مذهبی و قومی مد نظر قرار گرفته است. لذا جامعه و ساختار افغانستان چنین مسائلی وجود نداشته است، اما این اختلافات بیشتر منشائ بیرونی و خارجی دارد.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: نگاه پشتونیسم به ایران و زبان فارسی چیست؟
برخی به نام ایران در داخل افغانستان یک سری حرکاتی انجام میدهند که این حرکات از سوی دشمنان به گونه ای جلوه داده میشود که ایران در صدد نابودی زبان پشتو است و درصد از بین بردن فرهنگ پشتوها است تا زبان فارسی را رسمیت دهد. این امر منشائ سیاسی دارد . در حالی که اگر اوضاع اجتماعی و فرهنگی در افغانستان نگاه کنیم زبان فارسی در افغانستان بر زبان پشتون غالب است . مثلا در کابل همه فارسی می دانند اما پشتو نه. یعنی فارسی در اداره ها و سطح جامعه وجود دارد. من بر این نظرم که نباید مساله زبانی زیاد مورد توجه و محل اختلاف قرار گیرد. در واقع بسیاری از پشتون ها اینگونه وانمود میکنند که ایران در صدد یک حمله بر ضد زبان پشتو است. در این بین به نظر من مسئولان جمهروی اسامی ایران مراقب باشند و به این مسائل توجه نکنند. این امر موجب اختلافات خواهد شد.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: نگاه پشتونیسم به ایالت های پشتونی پاکستان و تشکیل کشوری چون پشتونستان چیست؟
مساله پشتونستان اگر دقیق مورد برسی قرار گیرد باید گفت امری که همیشه عامل تشنجی بین دولت افغانستان و پاکستان بوده است مساله پشتونستان است. این امر منشا اختلاف و زا سوی انگلیسی ها بوده است . در بین افغانستان و پاکستان منطقه ای به نام منطقه آزاد وجود دارد که دو کشور بر آن حاکمیت ندارند. بر سر این امر همیشه اختلاف و درگیری لفظی و نظامی وجود داشته است و در زمان داوود خان تنش بالا رفته است . این امر منشائ بیرونی داشته است . اکنون نیز اگر بر این مساله دامن زده میشود. موجب نفاق و درگیری و اختلاف است. در واقع پشتونستان و مساله دیورند مساله ای است که حل نمیشود. در این بین مردم پاکستان و پشتون های این کشور و افغانستان به مساله پشتونستان توجهی نمیکنند چرا که بخشی از این دولت جدید به افغانستان و بخشی به پاکستان تعلق دارد . در این بین امر برای مردم افغانستان و پشتون ها عاقلانه نیست .
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: نگاه بازیگران خارجی به پان پشتونیسم چیست؟
از دید قدرت های جهانی و کشورهایی که همراه با قدرت های جهانی هستند از این امر حمایت میکنند. هدف آنها این است که کشورهای اسلامی را تجزیه کنند. مثلا اوباما به صراحت اعلام کیند عراق به سه بخش سنی، کرد و شیعه تقسیم شود. اما از دید استکبار جهانی و قدرت های سلطه گر نگاه کنیم باید کشوری به نام پشتونستان تشکیل گردد. اما این امر عاملی برای نفاق د درگیری در بین افغانستان و پاکستان است. در واقع تلاش میشود این ذهنیت ایجاد گردد که مستقل گردند.اما در این بین روسیه، چین و ایران تلاش میکنند که در منطقه نفوذ غرب برچیده گردد. چرا که عامل ناامانی در منطقه نفوذ غرب است. نفوذ غرب در منطقه هم امنیت و منافع روسیه و چین و هم ایران را تهدید می کند. از نگاه ایران افغانستان کشوری مستقل باشد و مساله پشتون، هزاره و ازبک مورد پذیرش نیست. در واقع از نگاه ایران روسیه و چین دامن زدن به مسائل قومی در افغانستان تشکیل کشوری به نام پشتونستان و حاکمیت قوی خاص نه تنها امنیت منطقه تامین نمی گردد بلکه امنیت منطقه ای نیز در معرض خطر قرار می گیرد.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: آیا میتوان گفت کشورهای عربی از پشتونیسم در افغانستان حمایت میکنند؟
بله دولت عربستان از گذشته به حمایت از جریان های افراطی و تندرو توجه داشته است. در این بین متاسفانه از عرق دینی پشتون ها به نام اسلام بر ضد اسلام بهره برد. در این بین عربستان تلاش میکند هم به مسائل قومی و هم مذهبی در افغانستان دامن زند. در این بین با تبلیغ ایران هراسی و شیعه هراسی عملا حضور و نفوذ خود را در بین پشتون ها افزایش دهد. در این بین باید آگاهانه به مساله قومیت و مذهب در افغانستان توجه کرد و بهانه را به دست تبلیغ های ضد ایرانی نداد.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: آینده پشتونیسم در افغانستان به چه عواملی وابسته است ؟
اگر به مسائل قومیت و شکاف های قومی در این کشور دامن زده شود این امر به نفع پشتونیسم است . مثلا برخی ازبک ها را تقویت میکنند و برخی نیز اگر به تقویت تاجیک و هزاره وشیعه و…. بیپردازند ممکن است پشتون ها و باند پشتونسم نیز بهانه ای ایجاد گردد تا آنها نیز دست به حرکت هایی زنند. در این حال اگر شکاف های مذهبی و قومی در افغانستان تقویت گردد در واقع پشتونیسم هم تقویت میگردد و نظام سلطه به اهداف خود تجزیه دست می باید، اما اگر در مقابل پشتون ها مسائل قومی دامن زده نگردد پشتونیسم نمی توان از وضعیت استفاده کند.
