سفرهای دوره‌ای ولیعهد عربستان و احیای پرستیژ آسیب خورده
گفتگو با دکتر محمد صادق کوشکی؛ کارشناس مسائل غرب آسیا
محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، بعد از رسانه‌ای شدن پرونده قتل جمال خاشقچی کوشش کرده است با سفرهای دوره‌ای به کشورهای عربی، شمال آفریقا و سپس اجلاس جی ۲۰ به احیای پرستیژ آسیب خورده خود دست بزند. در این بین برای بررسی بیشتر پیامدهای سفرهای دوره بن سلمان با دکتر محمد صادق کوشکی، کارشناس مسائل غرب آسیا و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، گفتگویی داشته‌ایم که شرح آن را در ذیل می‌خوانید:
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: علل توجه ولیعهد عربستان به انجام سفرهای دوره‌ای به کشورهای عربی شمال آفریقا در وضعیت کنونی چیست؟
چند اتفاق به گونه همزمان موجب شده است جایگاه نه چندان محکم محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، در ساختار قدرت این کشور دچار بی‌ثباتی و تزلزل جدی گردد. در واقع توامانی پرونده تروریسم دولتی عربستان در این ماجرای خاشقچی و همچنین به بن بست رسیدن بحران یمن و به نوعی همزمانی این دو موضوع باعث شده است تا موقعیت بن سلمان دچار مشکل شدیدی هم در فضای داخلی و هم در فضای بین المللی و منطقه‌ای گردد. لذا وی تلاش‌هایی برای دیدار و بازدید از کشورهای عربی منطقه و بعد از آن سفر به اجلاس جی ۲۰ آرژانتین انجام داد. در واقع به نوعی تلاش‌هایی برای باز کردن صفحه جدید سیاسی، رسانه‌ای و منطقه ای تلقی می‌گردد. بن سلمان تلاش کرده است تا به نوعی پرونده‌های باز شده و علیه خود را و همچنین پرونده خاشقچی را مختومه اعلام کند. اما نتوانست و به نوعی با مخالفت‌های جدی روبه‌رو گشت و تنها چند ساعت در تونس باقی بماند. همچنین در سفر به الجزایر لغو گردید و در اجلاس جی ۲۰ در کشور آرژانتین با رفتارهای انتقادی از سوی مردم آرژانتین و تظاهرات‌های و رفتار برخی از سران کشورهای مختلف روبه‌رو شد. رفتار سرد آنها موجب شد که محمد بن سلمان در ارائه تصویر مثبت و اصلاح چهره آسیب خورده خود به شدت ناکام گردد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آیا محمد بن سلمان توانسته است به مدیریت سیاسی داخل عربستان سعودی در مقابله با مخالفان و بدنه منتقدان داخلی بپردازد و آنها را با خود همراه کند؟
چند طیف مخالف وی هستند. بخشی از علمای مخالف وهابی انتقادات جدی به پروژه های بن سلمان به ویژه پروژه ۲۰۳۰ عربستان (که مدنظر محمد بن سلمان است) دارند و این امر با مخالفت‌های جدی آنها روبه‌رو شده است. همچنین بخشی از بدنه خاندان سلطنت به ویژه بعد از رفتارهای خشن وی در برابر سایر شاهزادگان (که منجر به بازداشت آنها شد) به گونه‌ای جدی با بن سلمان اختلاف پیدا کرده‌اند. همچنین مخالفین سنتی نیز در داخل عربستان که شامل تکنوکرات‌های تحصیلکرده غرب (که با نظام دیکتاتوری عربستان سعودی مشکل دارند) و بخشی از بدنه شیعیان این کشور و جمع بیش از ۵ میلیونی سعودی (که درآمدی کمتر از ۱۰ دلار یا زیر خط فقر در روز دارند و به نوعی قربانیان تبعیض اقتصادی در این کشور هستند) محسوب می‌شوند. اینان به گونه‌ای سنتی علیه خاندان آل سعود هستند. کاری که بن سلمان انجام داد در واقع اجماع بین المللی مخالفان خارجی را به مخالفان داخلی خود نیز افزود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به اجلاس جی۲۰ و رهبران ۲۰ اقتصاد مهم جهان اهداف مهم سلمان از دیدار با رهبران اقتصادی جهان و دیدار با شخصیت هایی چون پوتین ، مکرون و.. چه بود؟
جی ۲۰ سال‌ها است که برگزار می‌گردد اما حضور بن سلمان در این اجلاس بیش از آنکه ورود به بحث‌های مهم اقتصادی جهانی باشد، بیشتر تلاش برای اصلاح چهره و نجات موقعیت خود است چرا که موقعیتش به طور جدی مورد تهدید است. این امر چه از سوی گزینه‌های داخلی و چه از سوی گزینه‌های برخی کشورهای اروپایی و بخشی از حاکمیت امریکا مطرح می‌گردد؛ چنانچه نظر به حذف حاکمیت آل سعود و روی کار آمدن دولتی تکنوکرات حامی غرب در عربستان هم مد نظر است. این گزینه‌ها و تهدیدی جدی علیه بن سلمان و آل سعود هستند و وی تلاش کرد با حضور در اجلاس در کنار چهره‌های مهم سیاسی جهان تزلزل در ساختار قدرت را کاهش دهد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به تداوم مخالفت‌های رسانه‌ای و مسلمان با وی چند سناریو در مورد برخورد کشورهای منطقه‌ای و نظام ملل در وضعیت کنونی با بن سلمان وجود دارد نسبت به بن سلمان وجود دارد؟
گزینه‌ای که همچنان رد نشده و ممکن است عملی گردد حذف بن سلمان و روی کار آوردن احمد بن عبدالعزیز یا سایر گزینه‌های داخلی در داخل آن سعود است. احمد بن عبدالعزیز به عنوان به نوعی اپوزیسیون بن سلمان از داخل خود آل سعود به شمار می‌رود و با حمایت امریکا یا انگلیسی از لندن به ریاض برگشته است و به نوعی می‌تواند یک جایگزین مهم به شمار آید. جدا از این نیز کسان دیگری نیز با خاندان آل سعود مشکلی دارند و بن سلمان را ناکارآمد میدانند. چنانچه در اروپا با بخشی از ادبیات حاکم امریکا در مورد حکومت آل سعود مشکل دارند و وجود آل سعود را مغایر با شعارهای دموکراسی‌خواهی غربی میدانند. یعنی آنها می‌خواهند تکنوکرات‌های تحصیل کرده غرب گرا در اروپا و امریکا در ریاض به قدرت برسند تا عملاً شعارهای حقوق بشری و و دموکراسی خواهانه غربی محقق گردد. در واقع تلاش می‌شود تا گروهی به قدرت رسند تا جهت‌گیری سیاسی غرب‌گرایی داشته باشد و منافع اقتصادی اروپا و امریکا را در عربستان را تامین کند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آینده جایگاه و نقش بن سلمان در ساختار سیاسی و جایگاه قدرت نرم وی در چیست؟
تا سال گذشته بن سلمان با اعتماد به نفس قوی از اجرای پروژه ۲۰۳۰ عربستان توسط خود یاد می‌کرد اما اکنون مهمترین تلاش وی باقی ماندن به عنوان ولیعهد در این کشور است. این امر نشان از تنزل جایگاه وی است. اینکه سلمان موفق گردد ولیعهد باقی بماند و اینکه بتواند مدیر پروژه ۲۰۳۰ را جای تامل دارد. هدف اکنون وی رسیدن به سند ۲۰۳۰ عربستان نیست؛ بلکه باقی ماندن در پست ولیعهد عربستان سعودی است.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت‌ها، مقالات و مصاحبه‌های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاماً به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه‌های موسسه نیست.
