هفته گذشته رسانه ها خبر غیرمنتظره ای را در خصوص سفر نخست وزیر ترکیه به ایران منتشر نمودند و روز شنبه پانزدهم اسفند ماه ، آقای داووداوغلو در صدر هیاتی بلند پایه وارد تهران شد. اهمیت این سفر با یک هیئت بلند پایه سیاسی و اقتصادی در این برهه از زمان از آن روست که روابط ایران و ترکیه در سال های اخیر با افت و خیز زیادی مواجه بوده است و دو کشور روابط چندان مستحکمی ندارند. بهار روابط دو کشور که با بروی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه شکل گرفته و تا قبل از بحران سوریه به صورت فزاینده ای رو به رشد بود، با وارد شدن متغیری به نام سوریه دچار خزان گردید و اختلافات جدی در زمینه موضع گیری ها و اقدامات طرفین نسبت به تحولات سوریه میان دو کشور به وجود آمد. هر چند به دلیل نیازهای متقابل اقتصادی و ژئوپلیتیکی و امنیتی و … این روابط به مرحله قطع و مخاصمه منجر نگردیده است، اما فروغ سابق را نیز نداشته است. با وجود تلاشهای گاه و بیگاهی که از سوی دو طرف برای بهبود رابطه و یا لا اقل کاهش سطح تنش دیده می شود، اما تحولات منطقه و بخصوص تحولات میدانی و سیاسی در عرصه سوریه، موضع گیری های دو طرف در مسایلی مانند اعدام شیخ نمر، بحران روابط ایران – عربستان، تنش در روابط ترکیه – روسیه و نیز مسئله مقابله با تروریسم همچنان وزنه هایی اثر گذار در روابط فی ما بین است.
با در نظر گرفتن مسایل ومشکلات موجود میان دو کشور، علل سفر داووداوغلو به ایران را در چارچوب دو دسته از عوامل اقتصادی و سیاسی می توان تحلیل کرد. در بعد روابط اقتصادی، حضور هیات بلند پایه اقتصادی در کنار نخست وزیر ترکیه نشان از آن است که ترکیه تمایل به گسترش هر چه بیشتر روابط اقتصادی با ایران دارد. روابطی که در سال 2012 ، با عبور از مرز 22 میلیارد دلار به اوج شکوفایی رسیده و قرار بود تا مرز 30 میلیارد دلار برسد که با بروز اختلافات سیاسی میان دو کشور و تشدید تحریم های بین المللی علیه ایران، نه تنها پیشرفتی نداشت، بلکه با افتی شدید به کمتر از 10 میلیون دلار در سال 2015 رسید. اکنون با رفع بخشی از تحریم های ایران پس از برجام و تسهیل تجارت و سرمایه گذاری در ایران و هجوم سرمایه گذارهای خارجی به بازار ایران، ترکیه نیز امیدواراست تا سهم خود از بازار پر سود ایران را به دست آورده و روابط اقتصادی خود را ارتقاء دهد. همچنین مسئله صادرات گاز ایران به ترکیه و چانه زنی بر سر قیمت آن می تواند یکی دیگر از دستور کارهای اقتصادی دیدار داووداوغلو از ایران باشد. البته ایران نیز امیدوار است تا در فضای پسا برجام، فعالیت های خود در حوزه صادرات کالا و انرژی افزایش دهد و ترکیه ی همسایه، مقصد بسیار مناسبی است.
نکته بعدی ابن سفربعد سیاسی آن است. همانگونه که اشاره گردید، روابط سیاسی دو کشور تحت تاثیر بحران سوریه و سایر مسایل منطقه ای دچار تنش شده است. یکی از عمده ترین مباحث مورد بررسی طرفین در این دیدار، مسئله سوریه و اختلاف دیدگاه های دو طرف در این خصوص می تواند باشد. هر چند به دلیل اختلاف نظر مبنایی دوطرف در خصوص ماهیت بحران در سوریه، رسیدن به یک دیدگاه کاملا مشترک بعید به نظر می رسد، اما این سفر می تواند به کاهش اختلافات در سطح تاکتیکی کمک نماید. نکته مهم دیگر در بعد سیاسی، اختلاف میان ترکیه و روسیه ای است که با ایران در صحنه عملیاتی سوریه همکاری نزدیک دارد و اختلاف ایران با عربستانی است که این روز ها همکاری و تعامل بالایی با ترکیه در خصوص مسایل منطقه ای داشته و اخیرا نیز نیروهای نظامی و هواپیماهای خود را در ترکیه مستقر کرده است. سفر نخست وزیر ترکیه در این برهه از زمان این نکته را به ذهن متبادر می کند که شاید بشود با چانه زنی ایران و ترکیه در اختلافات طرفین با کشورهای ثالث، زمینه کاهش تعارضات به طور نسبی فراهم گردد.
بطور کلی این سفر را می توان گامی مثبت در جهت کاهش نوسانات در روابط دو کشور ارزیابی کرد. ایران و ترکیه دو کشور قدرتمند و دارای نفوذ و دارای عمق استراتژیک در منطقه و در جهان اسلام هستند. گسترش مناسبات اقتصادی و کاهش تنش در روابط سیاسی این دو کشور و رسیدن به چارچوبی مشترک برای حل مسایل منطقه، ضمن آن که می تواند به حل مشکلات سیاسی- امنیتی منطقه در سطح تاکتیکی در کوتاه مدت کمک کند، در دراز مدت، با توجه به اشتراکات فرهنگی-مذهبی و نیازهای متقابل ژئوپلیتیکی و با حل مرحله به مرحله اختلاف نظرها با رویکردی استراتژیک می تواند به همگرایی این دو کشور بیانجامد که هریک قطبی معنوی در بین مسلمانان به شمار می روند.
جهت ارجاع دانشگاهی:
سید مهدی نبوی، “سفر داوود اوغلو به ایران، دیپلماسی اقتصادی و چانه زنی سیاسی”، موسسه آینده پژوهی جهان اسلام، 16 اسفند ماه 1394.
