آینده کردستان سوریه و امکان‌پذیری مدل اقلیم کردستان عراق
گفتگو با دکتر جعفر حق پناه
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
کردستان سوریه بر اساس سه کانتون یا بخش، متشکل از کانتون عفرین، کوبانی و جزیره تشکیل شده است. در این میان از زمان وقوع درگیری‌ها در سوریه، کردها گروه‌های نظامی خود را تشکیل داده و در یک سال گذشته بحث‌های فدرالیسم و حتی استقلال کردستان سوریه مطرح‌شده است و پیش‌نویس قانون اساسی فدرالیسم شمال سوریه نیز منتشرشده است. اکنون گفتگوی زیر تلاش کرد به این پرسش پاسخ دهد که آیا فدرالیسم برای کردستان سوریه امکان‌پذیر است و بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای چه رویکردی نسبت به استقلال کردستان خواهند داشت؟
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: از نگاه مقایسه ای شرایط کردهای سوریه در دستیابی به فدرالیسم چه تفاوتی با اقلیم کردستان عراق دارد؟
نکته اول در مورد کردهای سوریه ساختار جمعیتی آن‌هاست که در آمارهای مختلف تا 2 میلیون نفر تخمین زده می‌شود. این موضوع آن‌ها را ضعیف‌تر از موقعیت کردهای عراق یا ترکیه قرار می‌دهد. نکته دیگر اینکه جمعیت کردهای سوریه پراکنده هست و پیوستگی سرزمینی ندارد. درحالی‌که کردهای عراق (کردهای ایزدی، مسیحی و شیعه) تقریباً در شمال عراق یکپارچه هستند. اما در مورد سوریه کلونی‌های کردنشین از هم جداشده و اکنون نیز گسست‌های قومی در میان جمعیت سوریه فعال‌شده است. برخلاف کردهای عراق در دهه نود و بعد از سقوط رژیم صدام در سال 2003 ، هنوز جمعیت سوریه تا این حد فاصله اجتماعی نداشتند، که اکنون پدید آمده است. در آن زمان فقط رهبران و نخبگان سیاسی به خاطر مطالبات خاصی از هم فاصله داشتند. اما اکنون تقریباً وضعیت خاصی حاکم شده و این امر چالشی برای هرکسی که بخواهد ساختار سیاسی سوریه را معماری کند ایجاد می‌کند. در بعد دیگری در شرایط فعلی مشخص نیست که به یک رویه یا شکل‌بندی حقوقی به نام فدرالیسم یا عدم تمرکز بینجامد.
باید توجه داشت که وضعیت خود سوریه بسیار آشفته است، در مورد عراق درنهایت یک نیروی خارجی ساختار قبلی را در 2003 نابود کرد و با توجه به پایگاه اجتماعی که نیروی خارجی در داخل کشور عراق داشتند توانستند در یک بازه زمانی خاص یعنی یک سال و نیم بتوانند به تبیین قانون اساسی برسند. اما در مورد سوریه هنوز دوره خشونت و فعالیت گروه‌های تروریست‌ها برقرار هست. این باعث می‌شود که نتوانیم یک آینده جداگانه فقط برای کردهای سوریه در نظر داشته باشیم و ادعا داشته باشیم که کردها توانسته باشند در یک منطقه وضعیت ممتاز و جداگانه‌ای برای خود ایجاد کنند. درواقع تا زمانی که آینده دمشق و مناطقی که اکنون ثبات پیداکرده همچنان مستعد ناامنی هست، روشن نشود، تا زمانی که تکلیف مداخله خارجی نهایی نشود، نمی‌توانیم نگاهی به فدرالیسم کردهای سوریه داشته باشیم. لذا باید گفت که آینده سوریه یک مجموعه هست و هر بخشی به بخش دیگر مرتبط هست. نمی‌توان در مورد کردهای سوریه بدون در نظر داشت سایر مناطق آن تصمیم گرفت. به عقیده من در شرایط فعلی وضعیت نا روشن و پرتنش در سوریه ازجمله در مناطق کردنشین باقی می‌ماند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: با توجه به شرایط فعلی رابطه دولت سوریه با کردها و همچنین با استناد به برخی آمارها حضور میدانی 40 درصدی کردها در سوریه، در چه صورتی الگوی عراق می‌تواند به‌عنوان الگوی مد نظردولت سوریه در مورد کردهای این کشور قرار بگیرد؟
سایر متغیرها همراه با این فرقی نمی‌کند که مشابه وضعیت عراق باشد، دراین میان فقط متغیر کردها و دولت سوریه مطرح نیست، بلکه میانجی و مزاحم بسیاری مطرح هست. لذا به خاطر آن‌ها درمجموع می‌توان گفت که دست‌کم در کوتاه امکان ندارد کردهای سوریه با دولت سوریه وارد مناسباتی شود که مشابه آن در عراق رخ داد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: متغیرهای میانجی یا موانع عمده چه در داخل و خارج شامل چه هست؟
موانع عمده جریان‌ها و فعالیت‌های بی‌ثبات ساز گروه‌های تکفیری در داخل سوریه، مداخلات خارجی و به نوعی عدم روشن شدن تکلیف سوریه در قالب توافق قدرت‌های بزرگ، مجموع این عوامل باعث عدم تعمیم الگوی کردستان عراق برای سوریه می‌شود.
در صورت وجود ناامنی انتخاباتی رخ نخواهد داد و حق وحقوقی برای مردم سوریه به صورت مشخص برای کردها در نظر گرفته نمی‌شود. همچنین دادن ساختاری به دولت در هر قالبی بعید هست. به نظر من در سال 2018 شرایط خاصی در این رابطه در سوریه رخ نخواهد. نگاه بازیگران بین المللی حتی مثل توافقاتی میان ایران، ترکیه و روسیه در عمل به چالش‌های برمی‌خورد و بخصوص ترکیه ساز ناهماهنگی را کوک می‌کند. سایر بازیگران از حوزه کشورهای عربی گرفته تا اروپایی با رویکرد ایران و روسیه هم موافق نیستند. لذا همه عوامل باعث عدم نقش ایجابی در ایجاد ثبات سریع در سوریه شود.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: ما در نوع رویکرد و نگاه آمریکا نسبت وضعیت کردها سوریه با تردیدهایی مواجه هستیم. آیا مشخص هست که نگاه آمریکایی‌ها به بحث مناطق کردنشین چه سیاست مشخصی را دارند؟
اصل کلی برای آمریکایی‌ها این است که کردها یک متغییر وابسته هستند که از آن‌ها بهره‌برداری تاکتیکی کنند. لذا در مبادلات استراتژیکی آمریکا قرار نمی‌گیرد. بنابراین بر اساس شرایط روز تغییر و تحولات تاکتیکی بر صحنه نوع مناسبات آمریکا حمایت از آنان کم وزیاد شده و این روال در سال آتی هم ادامه پیدا خواهد کرد. یعنی سطح روابط از این پائین تر نخواهد رفت، اما بالاتر نیز نمی‌شود. آمریکا همچنین به حمایت‌های خود به صورت ابزاری و مقطعی ادامه خواهد داد اما در حدی نخواهد بود که جایگاه آنان ارتقا پیدا کند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: چشم‌انداز اقلیم کردستان سوریه در بازه زمانی میان‌مدت چگونه هست؟
به نظر من این مناطق نسبت به سال‌های گذشته امن‌تر هست، ثبات داخلی آن قابل‌توجه خواهد بود. اما به‌هیچ‌عنوان به این معنا نیست که در پهنه ساختار سیاسی دولت سوریه اتفاق ویژه‌ای رخ دهد که کردها موقعیت تثبیت‌شده‌ای داشته باشند. همچنین مداخلات ترکیه ادامه خواهد داشت و از طرفی با توجه به بازیگران همچون آمریکا و روسیه، ترکیه آن‌قدر توانمند نیست که وضعیت را به نفع خود پیش ببرد. لذا اتفاقات ویژه‌ای رخ نخواهد داد، اما شاید سطح درگیری و جنگ کاهش پیدا کند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: با توجه به اینکه احتمال دارد دولت سوریه نفوذ حزب دموکراتیک در سوریه را از بین ببرد یا به نوعی کاملاً برخلاف آنچه در دهه نود کردستان عراق و منطقه حائلی، کردهای سوریه عملاً نقش و نفوذ خود را از دست بدهد؟
دولت سوریه در شرایط فعلی چنین توانی ندارد، اولویت اول دولت سوریه سامان بخشی اوضاع دمشق و نابودی تهدیدات جریان‌های افراطی در ادلب و دیگر مناطق سوریه هست. لذا بعید به نظر می‌رسد که آن‌ها قادر به انجام کار ویژه‌ای باشند.
