روابط عربستان و غرب: نقاط قوت و ضعف و تاثیر آن بر روابط ایران و عربستان
دکتر سید سلمان صفوی، مدیر مرکز بین المللی مطالعات صلح
دهم مرداد۱۳۹۶، سخنرانی در موسسه آینده پژوهی جهان اسلام، تهران
بسم الله الرحمن الرحیم. عنوان سخنرانی بنده روابط عربستان و غرب: نقاط قوت و ضعف و تاثیر آن بر روابط ایران و عربستان با تاکید بر بسترهای مناقشه عربستان با ایران است.
حکومت عربستان یکی از دشمنان ایران است امروز. نقاط قوت و ضعف دشمن را باید با روش علمی و واقع بینانه بدور از شعار و احساسات شناخت و برآورد نمود تا بتوان بر أساس واقعیات ها، برنامه مهار دشمن را تدوین نمود و أنواع سناریوهای پیش روی را پیش بینی و طراحی کرد.
سه خطای عمده راهبردی عبارتند: « Missed calculation »، « Missed information » و « Missed understanding »، که ما با توجه با جنک با عراق و درگیری های تاکتیکی موضعی با آمریکا(مانند جنگ نفتکشها) باید به شدت از آنها اجتناب نماییم.
تاریخچه روابط: ژن و نطفه و شالوده حکومت عربستان انگلوساکسونی است.
دوره های روابط عربستان و غرب:
دوره اول، دوره شکل گیری و جدایی از عثماتی تا جنگ جهانی دوم که وابسته مطلق به انگلیس است.
دوره دوم از جنگ جهانی دوم تا ۱۹۷۱ که خروج انگلیس از خلیج فارس است: در این دوره روابط اقتصادی با آمریکا شکل میگیرد ولی از جهت سیاسی انگلیس همچنان قدرت مطلق بر عربستان است.
دوره سوم: از خروج انگلیس از خلیج فارس تا بهارعربی:
در این دوره امریکا نقش اصلی را درعربستان دارد، روابط نظامی، سیاسی، اقتصادی گسترده شده است. سیاست خارجی عربستان متاثر از امریکا وانگلیس است و سیاست انفعالی و محافظه کارانه است.
دوره چهارم:از سقوط بن علی در تونس و مبارک در مصر: دوره سیاست تهاجمی مستقل و سپس هماهنگ با غرب برای مهار بهار عربی و کنترل گسترش نفوذ ایران درخاورمیانه عربی. در این دوره منافع جناح تندرو امریکا و اسراییل با منافع عربستان برای کنترل نفوذ ایران هم پوشانی پیدا کرده است.
اینک عربستان به بهترین سلاح های غربی مجهز شده همراه با آموزش برای مهار ایران نه مهار اسراییل. مهار ایران با بودجه عربستان سیاست جدید امریکا و اسراییل است.
سیاست نزدیکی به اسراییل پس از بهار عربی و برجام راهبرد دیپلماتیک و امنیت ملی عربستان شده است.
با توجه به افزایش تنش بین عربستان و ایران و شکست عربستان در لبنان، عراق، سوریه و یمن، جنگهای نیابتی بین عربستان و ایران امکان مبدل شدن به آغاز یک جنگ مستقیم از سوی عربستان علیه ایران را دارد.
نقاط قوت روابط عربستان با غرب:
۱- جذب مهندسی و مدیریت غربی در حوزه نفتی و زیرساخت های اقتصادی نظیر فرودگاه، جاده و پل،، کارخانجات فولاد، پتروشیمی، سیمان.
۲- دریافت سلاحهای پیشرفته غربی بخصوص در حوزه هوایی, رادار، وسیستم دفاع موشکی. استفاده دیگری که عربستان کرده است دریافت سلاح های پیشرفته غربی به خصوص در حوزه هوایی، رادار و سیستم دفاع موشکی است. به طور مشخص و دقیق امروز عربستان تقریبا سومین قدرت هوایی خاورمیانه پس از اسراییل و مصر است. و نیرویی است تهاجمی با بیشترین تعداد جنگنده اف۱۵ پس از امریکا و ژاپن.
قرارداد ۴۶۰ میلیارد دلاری که اخیرا بین عربستان و آمریکا بسته شد، حدود ۱۱۰ میلیارد دلار آن خرید آنی نظامی است؛ که بخشی از آن آموزش نظامی است. و جنگ و فضای یمن تمرینی برای هدف بعدی است که ایران است.
در زمینه سیستم دفاعی موشکی، عربستان سیستم پاتریوت۲(۱۹۹۰) و پاتریوت۳(۲۰۱۴)و سیستم ضد بالستیک تاد(۲۰۱۷) را از آمریکا دریافت کرده این سه مدل سیستم دفاع موشکی بسیار پیشرفته هستند.
الان مهمترین سیستم دفاع موشکی منطقه را رژیم اشغالگر قدس تولید کرده است. اسرائیلی ها این سیستم دفاع موشکی را پس از جنگ هایی که بین غزه و اسرائیلی ها که انجام شد(۲۰۱۲)، تکمیل کرده اند و توسعه داده اند. سیستم دفاع موشکی اسراییل عمدتا برای مقابله با حملات موشکی ایران و حزب الله طراحی شده است. عربستان در حال مذاکره برای خرید پدافند هوایی گنبد آهنین اسراییل است.
۳- دسترسی به مارکت غرب برای سرمایه گذاری و فروش محصولات پتروشیمی و نفتی.
۴- آموزش پیشرفته دانشگاهی. آموزش پیشرفته دانشگاهی بهره مثبت دیگری است که عربستان کسب کرده است. هم اینکه تمام فرزندان شاهزادگان و شخصیت ها و نخبگان آنها در بهترین دانشگاه های آمریکا تحصیل می کنند و بر می گردند و وارد سیستم مدیریتی عربستان می شوند.
۵- بهره برداری از غرب برای مهار انقلاب اسلامی ایران( در سه دوره شدت یافت: دفاع مقدس، بحران هسته ای و تشویق امریکا برای حمله نظامی به ایران، دوره بهار عربی به بعد برای مهار توسعه نفوذ ایران در خاورمیانه عربی). بهره برداری از غرب برای مهار انقلاب اسلامی ایران. ایران و عربستان حتی در زمان شاه هم همیشه رقیب هم بوده اند. بهره برداری از غرب برای مهار انقلاب اسلامی ایران در سه دوره شدت گرفت. یکی دوره دفاع مقدس است که در این دوره اینها ۲۵۰ میلیارد هزینه کردند و لابی مهم حمایت تسلیحاتی غرب از عراق، عربستان بوده است. دوره دوم بحران هسته ای و تشویق آمریکا برای حمله نظامی به ایران و کوبیدن سر مار و نابود کردن سر مار بود و بعد دوره بهار عربی به بعد است که برای مهار توسعه نفوذ ایران در خاورمیانه عربی که در تعارض با منافع امنیت ملی عربستان است، آنها دارند آمریکا، اسرائیل و غربی ها را در چارچوب منافع خود با خودشان همراه می کنند.
۶- مجموعا روابط عربستان با غرب بخصوص امریکا، این کشور را از سرزمینی بیابانگرد تبدیل به یکی از مهمترین قطب های انرژی جهان در سایه آرامکو نمود.
در سال ۱۹۳۳ ملک عبدالعزیز قرارداد انحصاری اکتشاف و استخراج نفت را با شرکت استاندارد اویل کالیفرنیا امضا نمود که ۷۵ درصد برای امریکایی ها بود. در سال ۱۹۸۰ عربستان کنترل کامل آرامکو را بدست گرفت در حالیکه مبدل شده بود به یک غول بزرگ نفتی.
عملا رابطه اقتصادی عربستان و غرب، عربستان را طی یک دوره ۵۰ ساله از یک کشور بیابانگرد به یک غول بزرگ نفتی و اقتصادی جهان تبدیل شده است که عضو G20 است و نقش اساسی در اقتصاد جهانی دارد و قدرت شماره اول اقتصاد در منطقه است. سیر تاریخی روابط نفتی عربستان با آمریکا را توجه نمایید:
۱۹۳۳ قرارداد انحصاری برای اکتشاف و استخراج نفت با “استاندارد اویل کالیفرنیا” بین عربستان و آمریکا منعقد می شود. ۷۵ درصد آمریکا و ۲۵ درصد عربستان.
۱۹۴۴ تاسیس شرکت نفتی عربستان- آمریکا به نام آرامکو: شرکت نفتی عربستان- آمریکا.
۱۹۵۰ با تهدید ملک عبدالعزیز به ملی کردن نفت، سود این قرارداد ۵۰-۵۰ می شود.
۱۹۷۳، ۲۵ درصد سهام آرامکو را عربستان به دست می آورد.
۱۹۷۵، ۶۵ درصد سهام آرامکو از آن عربستان می شود.
۱۹۸۰، عربستان کنترل کامل آرامکو را بدست می گیرد.
در طول این دوره میادین نفتی و گازی را اکتشاف کرده، تکنولوژی پیشرفته نفتی آمریکایی را مورد استفاده قرار داده و بزرگترین کارخانجات تصفیه نفت و پتروشیمی را ساخته است و سرمایه گذار و دانش فنی هم به کشورش منتقل کرده است و تبدیل به یکی از بازیگران عمده حداقل حوزه انرژی در جهان و در پی آن سیاست جهانی شده است.
۱۹۸۸ تغییر نام این شرکت به شرکت نفت عربستان انجام می شود. نام آمریکا حذف شد ونام آرامکو دیگر نام آمریکا ندارد. بنابراین طی یک دوره ۵۰ ساله عربستان موفق می شود جذب تکنولوژی پیشرفته آمریکایی، سرمایه گذاری و دسترسی به مارکت را از طریق ارتباط با آمریکا بدست آورد.
۷- ایجاد شبکه گسترده مساجد برای ترویج وهابیت در شهرهای مهم آمریکا و اروپا.
اینک منافع عربستان با منافع آمریکا و اسرائیل هم پوشانی پیدا کرده است.
نقاط ضعف:
۱- در صورت معامله ایران و غرب، عربستان توان استفاده از غرب برای مقابله با ایران را از دست میدهد، امری که هزاران میلیارد دلار تاکنون برایش هزینه بر داشته است.
۲- وابستگی امنیت ملی عربستان به غرب.
۳- نرمش و سازش با اسراییل دشمن اعراب.۴
۴- وابستگی مطلق نظامی، تکنولوژیکی و علمی به غرب.
والسلام علیکم و رحمه الله
