ویژگی‌های سیاست‌های خارجی موريتاني / گفتگو با جعفر قنادباشی / كارشناس آفريقا
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
موریتانی یا جمهوری اسلامی موریتانی (عربی: الجمهوریة الإسلامیة الموریتانیة) کشوری در شمال غربی آفریقا به پایتختی نواکشوت است و بندر نواذیبو نیز دومین شهر مهم کشور می‌باشد. نود درصد آن را بیابان پوشانده است. جمعیت این کشور دو میلیون و هفت‌صد هزار نفر متشکل از عرب از قبایل بنی حسان، هلالی و بنی سلیم، و اقوام آمازیغ (بربر) و سیاه‌پوست است.موریتانی از سوی باختر به اقیانوس اطلس و از شمال با صحرای غربی در شمال شرقی با الجزایر از سوی خاور با مالی و در جنوب با سنگال هم‌مرز است. دراین‌بین سیاست خارجی این کشور در جهان اسلام در وضعیت است که در یک سال گذشته در کنار سطح خوب روابط موریتانی و کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس دولت موریتانی اقدامات ایران علیه حکومت بحرین را محکوم و آن را مغایر با روابط بین‌الملل دانست و حزب حاکم دلیل آنچه رشد مذهب شیعه در این کشور دانسته، خواستار قطع روابط دیپلماتیک با ایران شده بود. برای بررسی بیشتر سیاست خارجی این کشور در جهان اسلام گفتگویی با جعفر قنادباشی داشته‌ایم:
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: ویژگی‌های سیاست‌های خارجی این کشور چگونه است؟
موریتانی به‌رغم همسایه‌اش سنگال و کشورهایی در منطقه غرب آفریقا حضور ، همواره توسط حکومت‌نظامی اداره شده است. البته این موضوع به تاریخ این کشور برمی‌گردد. یعنی زمانی که فرانسوی‌ها این کشور را واگذار کردند و از غرب آفریقا و این کشور رفتند، یک حکومت‌نظامی را باقی گذاشتند و این حکومت‌نظامی را همواره به دلیل اهمیت استراتژیک حفظ کرده‌اند. لذا به دلیل مسائل جمعیتی تااندازه‌ای بسیار ضعیف است. موریتانی به‌رغم حضور در غرب آفریقا و موقعیت استراتژیک مثبتی ازنظر اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جایگاه پراهمیتی درمجموع کشورهای غرب آفریقا ندارد و یک کشور ضعیف تلقی می‌شود.
بنابراین موریتانی به‌عنوان یک کشور ضعیف نقش‌آفرینی عمده‌ای در غرب آفریقا نداشته است. البته مدتی محل تاخت‌وتاز کشورهایی بوده که می‌خواستند به صحرا دست پیدا کنند. همسایگی این کشور به صحرای غربی بعضاً سبب شده است که موریتانی مورد تاخت‌وتاز قرار بگیرد. در دوران جنگ سرد موریتانی به دلیل امکانی (که برای الجزایر فراهم می‌کرد که به صحرای غربی دسترسی پیدا کند) اهمیت استراتژیک پیدا کرد. لیکن با از بین رفتن جنگ سرد این اهمیت هم کاهش پیدا کرد. به‌خصوص اینکه در حال حاضر هم صحرای غربی محل اختلاف جدی بین مغرب و الجزایر نیست. این امر سبب شد که اهمیت موریتانی هم کاهش پیدا کند.
هرچند موریتانی عنوان یک کشور اسلامی که عنوان جمهوری اسلامی را یدک می‌کشد و خود را یک نظام جمهوری اسلامی می‌داند. اما درمجموع کشور موریتانی در میان کشورهای آفریقایی چه در اجلاس اتحادیه آفریقا و چه در اجلاس اتحادیه اکواس در غرب آفریقا ازنظر هر اقدام سیاسی، نظامی، فرهنگی متأسفانه همیشه در ردیف آخر قرار داشته است و این کشور نتوانسته‌اند، توانمندی‌ها و قابلیت‌های خود را در عرصه خارجی نشان دهند. این کشور هیچ‌گاه سیاست خارجی تهاجمی و برنامه‌ریزی‌شده برای پیشبرد مقاصد خود درصحنه منطقه‌ای را دنبال نکرده است و همواره به خود مشغول بوده و سیاست منطقه‌ای که تأمین‌کننده منافع موریتانی به معنی درست تدوین‌نشده و به اجرا درنیامده است.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نفوذ جریان‌های مذهبی در موریتانی چگونه است؟
موریتانی یک کشور اسلامی در منطقه‌ی غرب آفریقاست که ویژگی‌های کشورهای میانه را ازنظر مذهبی و نژادی دارد. نیمی از مردم کشور موریتانی نژاد عرب هستند و سیاه‌پوست تلقی نمی‌شوند و بخشی از جمعیت هم سیاه‌پوست هستند. با توجه به اینکه در بسیاری از کشورهای آفریقایی مثل سودان و چاد سیاه‌پوستان مسیحی و اعراب مسلمان هستند، مشابه این مسئله را در موریتانی هم شاهد هستیم. یعنی یک نوع انطباق مذهب بر نژاد در موریتانی وجود دارد. اما این میزان بسیار کم و مسیحیان موریتانی بسیار اندک هستند. البته ضدیت‌های نژادی خودبه‌خود سبب نوعی چالش‌های مذهبی و نگرش‌های تند نسبت به اعراب در این کشور شده است. به‌علاوه موریتانی کشوری صحرایی است که قسمت اعظم آن بی‌آب‌وعلف است و حاصلخیز نیست و جمعیت زیادی هم ندارد. دراین‌بین پتانسیل مذهبی در موریتانی بسیار قوی است. اگر این حکومت‌نظامی برداشته شود و نظام دموکراتیک روی کار آید اسلام‌گراها با توجه به محبوبیت و اکثریتی می‌توانند زمام امور موریتانی را به دست بگیرند. به همین دلیل غربی‌ها همواره نگران موریتانی بودند. حتی در یک وقفه کوتاهی اسرائیلی‌ها و آمریکایی‌ها سعی کردند در آنجا سفارت باز کنند، تلاش‌هایی آن‌ها در این زمینه شکست خورد. آمریکایی‌ها همواره نگران طرفداران خود و نگران روابط دیپلماتیک خود با موریتانی بودند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نگاه موریتانی به کشورهای مختلف جهان اسلام چیست؟
در حال حاضر گفته می‌شود که شرکت‌های بزرگ نفتی درصدد یافتن منابعی از نفت هستند و سرمایه‌گذاری‌هایی درراه اکتشاف نفت در این کشور انجام‌شده است. اگر در آینده این سرمایه‌گذاری‌ها به ثمر رسد، طبیعتاً اقتصاد این کشور را تقویت کند و یک انقلاب اقتصادی در این کشور ایجاد کند. در حال حاضر موریتانی نظر معادن و کشاورزی و زیرساختی کشور قوی محسوب نمی‌شود و از ضعیف‌ترین کشورهای اسلامی است. شاید حکومت دیکتاتوری از اجرای برنامه‌های توسعه در این کشور جلوگیری کردند.دراین‌بین دولت‌ها در موریتانی همواره سعی کرده‌اند، برای جلب افکار عمومی به دنبال جلب آرای همسو با کشورهای اسلامی هستند و خود را مخالف رژیم صهیونیستی و حل کردن مسائل جهان اسلام نشان دهند. کلاً مردم به دلیل احساسات و گرایش‌ها قوی به اسلام در سیاست خارجی ترجیح می‌دهند که کشور با کشورهای اسلامی روابط داشته باشند. به‌خصوص با کشورهای نفت‌خیز خلیج‌فارس تا بتوانند از آن‌ها کمک بگیرند. مردم موریتانی به‌شدت مخالف وهابیت هستند و علاقه‌مند نیستند که کشورهایی وهابی یا از وهابیت طرفداری می‌کنند حضور جدی در کشور آن‌ها داشته باشند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نگاه موریتانی به قطب‌های عمده جهان اسلام چون مصر، ایران، ترکیه و … چیست؟
نگاه آن‌ها یک نگاه انفعالی و یک نگاه مبتنی بر نیازهایشان است. آن‌ها هیچ‌گاه نتوانستند سیاستی را تدوین کنند و تعریفی از قدرت‌های اسلامی و کشورهای قدرتمند اسلامی داشته باشند. یعنی اگر در موریتانی زیرساخت‌های تدوین سیاست‌ها و برنامه‌ها و دیدگاه‌های کارشناسانه بود، می‌توانست بین کشورهای اسلامی دسته‌بندی ایجاد و بر اساس این دسته‌بندی روابط را با کشورها اولویت‌بندی کنند. اما متأسفانه چنین اتفاقی در موریتانی نیفتاده است. اولویت آن‌ها مرتبط با نیازهایشان و چراغ سبزهایی (که از کشورها دریافت می‌کنند) است. مثلاً اگر ترکیه حاضر باشد در این کشور سرمایه‌گذاری کند، آن‌ها نیز سعی می‌کنند این کشور را بپذیرند، یا اگر کشور اسلامی دیگری علاقه‌مند به همکاری در این کشور سعی کرده‌اند با این کشور همکاری کنند. هیچ‌گاه یک سیاست تضمین‌شده درست و اولویت‌بندی شده‌ای در موریتانی که بر اساس آن کشورها را دسته‌بندی کنند و روابط خود را بر این اساس گسترش دهند شکل نگرفته است.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: قدرتمندترین کشورهای حاضر در موریتانی چه کشورهایی هستند؟
ارتباط موریتانی با فرانسه خوب است. (این کشور مستعمره فرانسه بوده است.) در سطح دوم کشورهای همسایه یا منطقه مثل سنگال، نیجریه، مغرب و الجزایر که به دلیل همسایگی، کنش‌ها و واکنش‌های بیشتری با این کشور داشتند. سیاست خارجی موریتانی درون آفریقایی یا آفریقای جنوبی سودان یا کشورهای فرانسوی‌زبانی در غرب آفریقا و.. روابط و مناسباتی دارند. لیکن همه این روابط‌ها محدود بوده است و روابط سیاسی خارجی محدود به موضع منطقه خود و همسایگانشان بوده است.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نگاه موریتانی به بحران‌های جهان اسلام مثل سوریه، یمن و فلسطین چیست؟
معمولاً در این قضایا همسو با اکثریت کشورهای اسلامی یا آنچه سازمان همکاری اسلامی می‌گوید، عمل، حرکت و موضع‌گیری کرده‌اند. هیچ‌گاه موضع خاص ویژه خود ، نسبت به مسائل جهان اسلام نداشته است. آن‌ها هیچ‌گاه در یک دسته‌بندی که آن‌ها را در اقلیت قرار دهد، قرار نگرفته‌اند. عمدتاً همسو با جریانات کلی و عمومی جهان اسلام بوده‌اند و هیچ‌گاه وارد عرصه‌های خطرسازی نشده‌اند که موقعیت حکومت‌نظامی آن‌ها را به خطر بیندازد.
