علویان از اقلیت‌های مذهبی مهم جهان اسلام هستند که در ترکیه، لبنان، سوریه و.. زندگی می‌کنند. در این حال برای بررسی بیشتر وضعیت نقش و حضور علویان در سوریه و لبنان گفتگویی با دکتر علی اکبر ضیائی داشته ایم:
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: ویژگی های جمعیتی انسانی اجتماعی و مناطق حضور میدانی و… علویان سوریه و لبنان چگونه است؟
همان گونه که می دانید سرشماری دقیقی از علویان سوریه و لبنان وجود ندارد و آمار 4 میلیون نفر یعنی 3 میلیون نفر در سوریه و 700 هزار نفر در لبنان و بقیه در ترکیه نیز از دقت لازم برخوردار نمی باشد، زیرا سرشماری بر اساس مذهب نخستین بار در دوران سیطره فرانسه بر سوریه یعنی سالهای 1920 تا 1946 انجام شده و توزیع جغرافیائی علویان در شهرها و روستاهای مختلف تا حدودی بیانگر تعداد آنان می باشد. علویان در شهرهای اسکندریه و انطاکیه ترکیه تا مرزهای لاذقیه در شمال سوریه حضور دارند و این علویان ترکیه در شهرهایی که نام برده شد اصطلاحا از منظر فرقه شناسی از شاخه “نصیریه” و نه “بکتاشیه” می باشند و دارای ریشه های عربی و نه ترکی هستند. در شهرهای سوریه چون لاذقیه بویژه مناطق روستائی آن، طرطوس، جبله و قرداحه و در نواحی شمال لبنان یعنی مناطق مرزی سوریه از ساحل مدیترانه تا شهر طرابلس شام علوی می باشند. البته با قدرت یافتن حافظ اسد در سوریه یعنی سال 1970 تعداد زیادی از علویان از مناطق کوهستانی و روستاهای متعدد به مراکز شهری مهاجرت کردند و ترکیب جمعیتی در این شهرها تغییر اساسی یافت.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با نگاهی به جامعه علویان در گذشته و نقش اجتماعی وسیاسی و فرهنگی جامعه علویان در سوریه و لبنان به چه نحوی بوده است؟
علویان لبنان عموما تحت تأثیر خاستگاه خود سوریه بوده اند و نقش فعالی در زمینه های اجتماعی و سیاسی لبنان با توجه به قدرت حزب الله و شیعیان ایفا ننموده اند، اما در سوریه از سال 1970 تا کنون یعنی دوران قدرت حافظ اسد و بشار اسد بسیاری از فرماندهان نظامی و امنیتی سوریه از علویان بوده است و نقش مهمی در معادلات سیاسی و اقتصادی و امنیتی و نظامی این کشور ایفا نموده اند. نکته مهم در نقش علویان در ترکیب قدرت سوریه این است که نظامهای اطلاعاتی غرب با هدایت عربستان همواره سعی کرده اند که حکومت سوریه را منسوب به یک فرقه دینی بدانند و در طول تاریخ این فرقه دینی یعنی علویه یا بنابر مستندات تاریخی “نصیریه” منسوب به محمد بن نصیر بکری همواره مورد تعدی و تکفیر اهل سنت و حکومت عثمانی قرار داشته اند و با فتوای عبدالرحمن افندی دهها هزار علوی تکفیر و قتل عام شده اند، بنابراین علوی دانستن حکومت سوریه به اعتقاد من یک دسیسه برای سرکوب نمودن حکومتی است که در مقابل اسرائیل غاصب مواضع اصولی داشته است. هدف دیگر این نظامهای اطلاعاتی غرب تحریک عواطف اهل سنت علیه نظام سوریه و بسیج نیروی متعصب اخوان المسلمین با گرایش سلفی و جریانهای تکفیری القاعده و جبهه النصره و جیش السوری الحر با حمایت عربستان می باشد و نباید رسانه های ما به این دام گرفتار شوند، زیرا اگر کمترین آشنائی با ساختار حکومت سوریه از سالهای 1970 تا کنون داشته باشیم خواهیم دید که کفه قدرت اهل سنت در این ساختار بسیار سنگین تر از علویان می باشد و منسوب کردن این حکومت به “نظام شیعی یا علوی” صرفا ساخته و پرداخته دشمنان نظام سوری می باشد. دشمنان کنونی نظام سوریه کشورهای عربستان و متحدانش با حمایت آمریکا و اسرائیل می باشند و این امر غریبی نیست، زیرا ابن تیمیه رهبر معنوی و فقهی وهابیان در کتاب الفتاوی المصریة خود قتل مردان علوی را واجب و به اسارت گرفتن زنان و کودکان آنان را جائز شمرده است و مفتی حکومت عثمانی عبدالرحمن افندی نیز به استناد همین فتوا دستور قتل دهها هزار علوی را در یک سده گذشته صادر نموده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: جمعیت و ویژگی های فکری جامعه علویان و غیره چه می باشد؟
در سال 1936 و سال 1950 و 1973 جمع زیادی از علما و شیوخ علوی بیانیه ای صادر کردند مبنی بر این که علویان سوریه شیعه اثناعشری می باشند و از همه اتهامات وارده بر آنان چون حلول و اعتقاد به الوهیت امام علی (ع) و عدم انجام عبادات شرعی تبری جستند و رسما اعلام نمودند که به هیچ یک از انحرافات اعتقادی عمل نمی نمایند و شخصیتهایی چون عبدالرحمن الخیر و دیگران نقش مهمی در تبیین دیدگاههای علویان و تصحیح اعتقادات آنان ایفا کرده اند. مراجع شیعی چون مرحوم آیت الله سید محسن حکیم با پذیرش طلاب علوی به حوزات علمیه نجف نقش مهمی در تحولات فکری و فقهی علویان سوریه و لبنان ایفا نمودند. پس از رحلت حضرت امام قدس سره در سال 1368 شمسی مقام معظم رهبری علویان را ایتام آل محمد (ص) خواندند که متفکران اسلامی باید به جای تکفیر و تفسیق و نوشتن ردیه بر آنان وظیفه دارند در ارائه کمک فکری و هدایت و تبلیغ این جماعت مظلوم در طول تاریخ همت گمارند. در حقیقت مقام معظم رهبری اعتقاد داشتند و نیز دارند که تفکرات علویان و اعتقادی که دشمنان به آنان نسبت می دهند نتیجه دور بودن آنان از حوزات علمی دینی و مراکز اسلامی و ظلم و تعدی متعصبان تکفیری بوده و در حقیقت “ایتامی” از طرفدارن اهل بیت (ع) هستند که مورد بی مهری جوامع دینی شیعی و سنی قرار گرفته اند. چنین دیدگاه اصلاح طلبانه موجی جدید در میان اندیشمندان علوی و جوانان پرشور آنان ایجاد کرد تا درصدد ترمیم ساختار اعتقادی و فقهی خود باشند و بحمدالله اقدامات بسیار مناسبی نیز در این زمینه توسط خود جامعه علوی صورت گرفته است. بنابراین از منظر آینده پژوهی باید گفت که جامعه سنتی علویان با گرایشهای تاریخی نصیری به شدت در انزوا قرار گرفته و تصحیح روند فکری علویان به مسیر واقعی اهل بیت (ع) به همت طلاب علوی تربیت یافته در مجامع شیعی نجف ، ایران و لبنان تحقق یافته است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نگاه علویان به تقریب مذاهب و رابطه با سایر جوامع مذهبی کشورهای منطقه چگونه می باشد؟
علویان خود را جزو جامعه بزرگ مذهب جعفری اثناعشری می دانند و برخی از علمای آنان به صراحت تمایزی بین شیعه اثناعشری امامی و علویان قائل نمی باشند، به همین علت نگاه آنان به مذاهب دیگر تقریبی بوده و بیانیه شیخ شلتوت در به رسمیت شناختن مذهب شیعه اثناعشری را نیز مشمول علویان می دانند. تفکرات فرقه گرائی و تکفیری به هیچ وجه در هیچ اندازه و بعدی در میان علویان وجود ندارد، زیرا آنان همواره مورد تکفیر و قتل عام و اذیت و آزار بوده اند و به همین علت بوده است که موطن بسیاری از آنان قبل از دهه 70 میلادی در مکانهای مرتفع کوهستانی و روستاهای دور افتاده سوریه و لبنان و به دور از مراکز تمدن شهری و در برخی روستاهای سوریه علویان با مسیحیان به دور از مراکز دینی و مدارس اسلامی زندگی می کرده اند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آینده جامعه علویان در سوریه و لبنان به چه عواملی وابسته می باشد؟
ادامه روند جریان اصلاحات دینی و فکری در علویان و فاصله گرفتن از رسوبات فکری تاریخی سبب می گردد تا پیوند عمیقی بین نسلهای اَینده آنان با مذهب شیعه ایجاد گردد و این پیوند و عدم تمایز بین علوی و شیعی از بعد فکری و اعتقادی در شکل دهی آینده سیاسی و اجتماعی آنان مؤثر واقع خواهد شد، زیرا اقلیت علوی در سوریه و لبنان و جنوب غربی ترکیه نیازمند پشتوانه ای بزرگ چون جامعه شیعیان در جهان بویژه ایران می باشند و پیوستگی اعتقادی و فکری آنان با شیعیان لبنان نیز قدرت سیاسی و اجتماعی آنان را افزایش می دهد و در شکل اینده نظام سیاسی سوریه و لبنان می توانند نقش فعال تری را ایفا نمایند.
