نگاه سیاست خارجی كنيا به جهان اسلام / گفتگو با مبارك هنيه / پژوهشگر كنيايی
( بخش پایانی)
کنیا کشوری است در شرق آفریقا. پایتخت آن نایروبی است و پس از ماداگاسکار، چهل و هفتمین کشور وسیع دنیاست. همسایگان آن شامل کشورهای تانزانیا در جنوب، اوگاندا در غرب، سودان در شمال غربی، اتیوپی در شمال، سومالی در شمال شرقی می‌باشند و اقیانوس هند نیز در شرق آن واقع گردیده است. مومباسا، کیسومو و ناکورو شهرهای مهم آن محسوب می‌گردند. کشور کنیا به هشت استان تقسیم گردیده که هرکدام توسط یک استاندار اداره می‌شود. زبان‌های رسمی آنان سواحلی و انگلیسی است. امور سیاسی کنیا در چارچوب نظام سیاسی ریاستی قرار دارد که رئیس‌جمهور هم رهبر کشور و هم رهبر دولت است. در این راستا برای بررسی سیاست خارجی این کشور در جهان اسلام گفتگویی با مبارك هنيه پژوهشگر كنيايی داشته‌ایم:
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نقش و نگاه كنيا در جهان اسلام در چند دهه گذشته چگونه بوده است؟
کنیا جمعیت مسلمان نسبتاً زیادی دارد. تقریباً بین بیست تا سی درصد جمعیت این کشور مسلمان هستند. (البته آمار دقیقی وجود ندارد.) با توجه به اینکه مناطق ساحلی کنیا و همچنین شمال شرق کنیا که هم‌مرز با سومالی و اتیوپی تقریباً 95% مسلمان هستند. دولت کنیا خصوصاً در دهه‌های آخر، برای راضی نگه‌داشتن مسلمانان این مناطق، رویکرد نسبتاً مثبتی به جهان اسلام به‌ویژه در دهه‌های اخیر داشته است. البته قبل از آن نیز کنیا با جهان اسلام ارتباط داشت.
در زمان استقلال با مصر روابط خوب سیاسی داشت. همچنین به خاطر هم‌مرز بودن با کشور سودان قبل از تقسیم به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین کشور اسلامی یعنی قبل از 2011 روابط خوب و صمیمی با کنیا داشت. با توجه به اینکه کنیا کشوری نفت‌خیز نیست و نفت و فرآورده‌های نفتی خود را مانند پتروشیمی از کشورهای اسلامی تأمین می‌کند، به این کشورها ازلحاظ اقتصادی هم نگاه می‌کند. کشورهای مثل کویت، عربستان به‌عنوان منبع انرژی فسیلی کنیا بودند و هستند. بنابراین برای کنیا اهمیت استراتژیک دارد.
همچنین کشورهایی مثل عمان نیز روابط دیرینه با کنیا دارد. جمعیت بزرگی از ساکنین ساحل کنیا اصلیتی عمانی دارند. یمن نیز همواره رابطه خوبی با کنیا داشته است. چون تعداد زیادی از افراد ساحلی در کنیا اصلیت یمنی هستند. بنابراین با توجه به اینکه روابط تاریخی با این کشورها داشته است کنیا همواره سعی کرده بود که روابط خوبی با این کشورها داشته باشد.
از آنجائی که عربستان همواره مکان مقدسی برای مسلمانان بوده است، کماکان با کنیا روابط خوبی داشت و از این طریق وهابیت در کنیا نفوذ کرد. حتی شرکت هواپیمایی کنیا در فصل حج پروازهایی به عربستان دارد. عربستان رایزن فرهنگی فعالی در کنیا دارد و از این طریق توانسته است وهابیت را در کنیا گسترش دهد.
از سوی دیگر کنیا با جمهوری اسلامی ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم روابط خوبی است. گرچه با چالش‌های مختلفی مواجه است. رئیس‌جمهور کنیا آراپ موی، در زمان ریاست جمهوری خود، دو بار به جمهوری اسلامی ایران سفرکرده است و همچنین دو رئیس‌جمهور ایران آقای رفسنجانی و بعدازآن آقای احمدی‌نژاد در دوره‌ی ریاست‌جمهوری‌شان به کنیا سفر کردند. با توجه به تاریخ دیرینه روابط ایران و کنیا مشاهده می‌کنیم،
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: چرا کنیا عضو سازمان همکاری کشورهای اسلامی نشده است؟
نکته‌ای که در رابطه با ارتباط کنیا با جهان اسلام اشاره‌کنیم این است که در دوره‌ی ریاست جمهوری کیباکی این مسائل مطرح بود که کنیا عضو ناظر یا عضو سازمان همکاری کشورهای اسلامی‌شود. البته بعد از آمدن کنیاتا رئیس‌جمهور جدید، تقریباً این مسائل منتفی شد و به تعلیق درآمد. چون کنیا معتقد بود که هرچند عضویت در این سازمان می‌تواند دستاوردهای خوب اقتصادی خصوصاً در دریافت کمک از بانک توسعه اسلامی داشته باشد، اما بنا به نگاه بندی در اساس‌نامه آن وجود دارد می‌گوید، این سازمان باید برای گسترش اسلام تلاش کند. به خاطر این بند احتمالاً این مسائل منتفی شده است. البته چون کشورهای همسایه کنیا یعنی اوگاندا با اکثریت مسیحی هستند، عضو این سازمان هست، کنیا هم می‌خواست از این الگو استفاده کند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نگاه کنیا به قدرت‌های منطقه و بین‌الملل چیست؟
کنیا قبلاً رویکرد سیاسی به غرب داشت. اما بعد از فروپاشی شوروی و به قدرت رسیدن چین ازلحاظ اقتصادی و سیاسی، در این زمان به مصلحت کشور عمل کرد و با توجه به نفوذ چین در کشورهای آفریقایی، کنیا نیز به‌سوی چین جذب‌شده است. البته کماکان روابط خوبی با کشورهای غربی دارد. البته کنیا در حال حاضر به مصلحت کشور بیشتر می‌اندیشد تا به مسائل ایدئولوژیک. بنابراین روابط کنیا با چین در حال گسترش است و کشوری است که بیشترین کمک را در آفریقا توسط چین دریافت می‌کند. سیاست کنیا نگاه به شرق و همچنین نگاه به غرب است. به خاطر نفوذ چینی‌ها، کنیا نتوانست خود از رفتن به سمت چین جلوگیری کند. بنابراین روابط خیلی صمیمی با چین دارد. همچنین با ژاپن نیز روابط خیلی صمیمی دارد. کنیا ازجمله کشورهایی دریافت‌کننده اول ازلحاظ اقتصادی توسط ژاپن است. روابط این کشور همچنین با کشورهای اروپایی پابرجا است. سران کشورهای بزرگ جهان در این دو سه سال اخیر از کنیا دیدار کردند. رئیس‌جمهور آمریکا، نخست‌وزیر چین، نخست‌وزیر ژاپن، نخست‌وزیر ایتالیا و همین‌طور نخست‌وزیر ترکیه جزء سرانی بودند که از کنیا دیدار کردند.
بنابراین کنیا به‌عنوان یک‌قطب پیشرفت در شرق آفریقا منطقه است. نخست‌وزیر هند هم در این دو سال اخیر از کنیا دیدار کرده است و کنیا تلاش می‌کند که با همه قدرت‌های جهان روابط خوبی داشته باشد. در حال حاضر افراد هندی الاصل در کنیا زیاد هستند و کنیا روابط خوبی با این کشور دارد. این روابط بیشتر اقتصادی است تا سیاسی.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: مسائل امنیتی و تروریسم در منطقه و جهان اسلام چه ارتباطی با منافع کنیا دارد؟
این کشور به مسائل امنیتی هم توجه دارد. به دلیل پدیده تروریسم کنیا به کشورهایی که توانایی مبارزه با تروریسم دارند، روابط نزدیک دارد. هرچند چین یکی از قدرت‌های جهان است، اما از نگاه کنیا لحاظ سیستم امنیتی خیلی قوی نیست. بنابراین کنیا روابط خود را با کشورهای غربی تقویت کرده است، تا بتواند از این کشورها کمک‌های امنیتی برای مبارزه با گروه‌های تکفیری الشباب یا داعش (که در حال حاضر در کنیا در حال فعالیت هستند) بگیرد. بنابراین رژیم صهیونیستی از طریق مبارزه با تروریسم توانسته است به کنیا نفوذ کند. چنانچه در هفته‌های اخیر سفیر امریکا در کنیا از اهدای شش بالگرد نظامی به کنیا برای مبارزه با تروریسم در کشور شمالی خبر داد و این بزرگ‌ترین کمک امریکا به یک کشور در جنوب آفریقا به‌حساب می‌آید. بنابراین نگاه امنیتی و اقتصادی دو محور مهم سیاست خارجی کنیا است. کشورهایی که می‌توانند در این زمینه‌ها با کنیا همکاری کنند توانستند در این کشور نفوذ کنند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نگاه كنيا به واگرایی یا همگرایی در جهان اسلام، جریان‌ها گروه‌های افراطی‌گری و تروریستی چیست؟
کنیا به گروه‌های تکفیری به‌عنوان یک تهدید به کشورش نگاه می‌کند. چندین سال است که گروه تکفیری الشباب در این کشور فعالیت می‌کند و صدها نفر در سال‌های اخیر توسط این گروه کشته شدند. بنابراین دولت کنیا نسبت به فعالیت این گروه تکفیری وهابی آگاه است. حتی ارتش کنیا در چارچوب نیروهای حافظ صلح آفریقا از سال 2011 به کشور سومالی نیرو اعزام کرد تا با گروه‌های تکفیری مبارزه کند. ده‌ها نیروی نظامی کنیا در جنگ سومالی در حملات الشباب کشته شدند و تا حدودی توانستند، این گروه را مهار کنند. البته الشباب گروه بسیار قوی است.
رویکرد کنیا نسبت به این گروه تکفیری نقطه‌ضعف‌هایی و نتوانسته تشخیص دقیقی دهد. نگاه دولت کنیا به این گروه تکفیری برگرفته از نگاه غربی است و هیچ‌وقت به این فرقه وهابی به‌عنوان تهدید اصلی نگاه نمی‌کند. گر چه همه می‌دانند که این گروه‌های تکفیری همگی وهابی هستند. کماکان تاکنون هیچ تنشی در روابط عربستان با کنیا مشاهده نشده است. این نشان می‌دهد که عربستان توانسته است در ارکان دولت و سیستم امنیتی کنیا نفوذ کند. درواقع هیچ واکنش تندی تاکنون از کنیا نسبت به عربستان مشاهده نشده است. گرچه همه می‌دانند که رشد و توسعه وهابیت در کنیا و دلارهای نفتی عربستان در دهه هشتاد به اوج خود رسیده بود. ولی کماکان عربستان به کنیا به‌عنوان یک کشور دوست نگاه می‌کند. به نظرم نیاز است تا درک عمیق‌تری نسبت به این مسائل ایجاد شود و رویکرد تغییر کند که متأسفانه تاکنون چنین اتفاقی نیفتاده است. گروه‌های تکفیری در کنیا توسط روحانیون عربستانی که به کنیا اعزام‌شده بودند، ایجادشده است. بااین‌وجود هیچ عکس‌العملی از دولت کنیا مشاهده نمی‌شود. برعکس آن در چند سال اخیر چند بار کنیایی‌هایی شیعه دستگیرشده و متهم شده‌اند که با گروه‌های تکفیری وهابی الشباب روابط داشتند. این باعث شده بسیاری تعجب کنند که چگونه است که شیعه را با همکاری با گروه تکفیری الشباب متهم می‌کنند؟ می‌توانیم بگوییم که نگاه کنیا به شیعه متأثر از روابطش با رژیم صهیونیستی و عربستان است.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: آینده‌ی روابط با جهان اسلام در عرصه بین‌المللی چیست؟
با توجه به جمعیت بزرگ مسلمانان کنیا و با توجه به اهمیت جهان اسلام ازلحاظ اقتصادی، کنیا هم به‌عنوان بازار محصولات کشاورزی مثل چای و میوه برای جهان اسلام حائز اهمیت است و کشورهای اسلامی به‌عنوان منبع انرژی‌های فسیلی برای کنیا حائز اهمیت هستند. خصوصاً جمهوری اسلامی ایران و قطر که کشورهای گاز خیز هستند. نیروی کار کنیا که در کشورهای اسلامی فعال‌اند. مثلاً در عربستان حدود چهل هزار نفر کنیایی به‌عنوان نیروی کار اعزام شدند. در کشور قطر نیز تقریباً نزدیک به 5 الی 6 هزار نفر کنیا کار می‌کنند. با توجه به اینکه قطر میزبان جام جهانی در سال 2022 است، نیروهای کنیا با تسلط به زبان انگلیسی در کشورهای عربی کار می‌کنند. همچنین در امارات هزاران نفر کنیایی کار می‌کنند. بنابراین نیروهای کار کنیا برای کشورهای اسلامی حائز اهمیت است. جمهوری اسلامی ایران هم به دلیل ذخایر گاز برای کنیا اهمیت دارد. کنیا با همه این کشورها روابط خوبی دارد. همچنین با کشورهای اسلامی در جنوب شرق آسیا مثل مالزی و اندونزی و برونئی روابط دیپلماتیک دارد. کنیا با کشورهای اسلامی شمال آفریقا مثل الجزایر، مصر، تونش و مراکش روابط دیپلماتیک دارد. بنابراین برای مبارزه با تروریسم در دیدار مقامات کنیا با مقامات کشورهای اسلامی مسائل مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی مطرح می‌شود. بنابراین کنیا برای اینکه به مسلمانان این کشورها نشان دهد که دشمنی با اسلام ندارد، تلاش می‌کند با آن‌ها روابط خوبی داشته باشد و از تجربیات کشورها برای مبارزه با تروریسم استفاده کند. چون این کشورها نیز با این پدیده شوم مواجه هستند. بنابراین سیاست خارجی کنیا همین رویکرد روابط بهتر با کشورهای اسلامی برای مصلحت و منفعت مشترک را در آینده خواهد داشت.
