تحولات فکری الغنوشی و حزب النهضه در تونس | سید هادی سید افقهی / کارشناس شمال آفریقا

پیشینه ی حزب النهضه در تونس

اولین تشکیلات النهضه تحت عنوان حرکه الاتجاه الاسلامی شکل گرفت. بنیان گذار آن راشد الغنوشی بود و نفر دوم این تشکیلات حقوقدان و قاضی شیخ عبدالفاتح هست. البته شخصیت های دیگری نیز مثل الحبیب المکنی و دیگران نیز حضور داشتند. این تشکیلات زمان آقای بورقیبه همزمان با وقوع انقلاب اسلامی صورت گرفت و شعارهای اسلامی داد و مواضع و آرمان های خودشون را در فلسفه ی تشکل خودشون اعلام کرد. مجله ای به نام المعرفه داشتند به شدت از انقلاب اسلامی و متاثر از انقلاب اسلامی و مخصوصا حضرت امام، مرتب فرهنگ ، شعارهای انقلاب ، بیانات حضرت امام  و دکترین نه شرقی نه غربی استقبال می کردند. موج گرایش به این پدیده مبارک هم مردم منطقه ی ما غرب آسیا را تحت تاثیر قرار داد و هم  در شمال  آفریقا در مصر، در الجزایر و در تونس موجب همراهی مردم و گرایش به انقلاب اسلامی و مخصوصا شخصیت برجسته حضرت امام شد.

رئیس جمهور تونس آن زمان آقای الحبیب بورقیبه بود. آقای بورقیبه به شدت با النهضه برخورد کرد بسیاری را (چه محاکمه حضوری برای کسانی که دستگیر شدند و چه محاکمه ی غیابی ) محاکمه کرد. یک سری محکوم به اعدام و یک سری محکوم به حبس ابد شدند و عده ای تخفیف داده شده اند عده ای هم روانه خارج شدند. آن زمان آقای غنوشی  به زندان افتاد و بعد آزاد شد و به خارج از کشور رفت. در این فاز النهضه اعلام موجودیت و  مواضع می کند. مواضع آن به شدت اصول گرایانه البته با رویکرد سلفیت (سلفیت نوین نه سلفیت خشک و تکفیری و سلفیت متعصب متاثر از وهابیت است. آقای الغنوشی با تحصیلاتش فلسفه اسلامی از دانشگاه دمشق و قبلا گرایشاتی از ناصریسم داشت وی همچنین تحت تاثیر افکار حسن بنا و ابو العلاء المودودی و دیگر شخصیت ها قرار  گرفت. وی بعد از آنکه از تونس عازم قاهره شد تحت تفکرات عبدالناصر قرار می گیرد. به علاوه بدلیل اخراج از قاهره به سوریه می روند در سوریه بیشتر با افکار اخوان المسلمین سوریه و شهید حسن بنا بنیانگذار جریان اخوان المسلمین قرار می گیرد و از آن رویکرد ایشان اسلامی می شود و در سال1979 (وقتی انقلاب اسلامی به وقوع می پیوندد) خطش و اسلام انقلابی و اسلام متمایل به ایران و تفکرات حضرت امام خمینی (ره) می شود. بعد از انقلاب اسلامی به شدت تحت تاثیر انقلاب اسلامی قرار گرفت و حتی کتاب نوشت و در آن از امام تعریف کرده است.

آقای زین العابدین بن علی به بهانه ی این که آقای بورقیبه پیر و فرتوت شده است و قادر به انجام وظائف خودش به عنوان یک رئیس جمهور نیست وی را بازنشسته کرد و تحت الحفظ قرار داد. آقای زین العابدین بن زمانی که رئیس سازمان امنیت و وزیر کشور بود در سرکوب حرکت اتجاه اسلامی به شدت نقش داشت و شناخته شده بود. خشونتش و ضدیت او با جریان های اسلامی و البته جریان های چپ مشخص بود. در ابتدای رسیدن بن علی به قدرت ابتدا نرمش نشان داد و آقای بن علی هم نیاز به حمایت و پشتیبانی جناح های سیاسی داشت. در این شرایط آقای بن علی گفت: که ما اجازه نمی دهیم احزابی تحت عنوان اسلام یا با شعارهای اسلامی شکل بگیرد. آقای  راشد الغنوشی هم اعلام کرد که حرکت الاتجاه اسلامی به حزب النهضه تغییر نام می دهد. امروز هم نام آن النهضه است. در خلال  سی سال حرکت الاتجاه اسلامی از یک حرکت به شدت اصول گرا با تفکرات حدودا سلفی و متاثر از اندیشه های آقای الخطیب و دیگر شخصیت هایی حتی شهید حسن بنا تغییر کرد.

آقای راشد الغنوشی در این مدت از چند کشور هجرت کرد تا اینکه انگلیس آخرین اقامت گاه وی بود. در خلال مدتی تبعید در انگلیس  در نوشته هایش، مصاحبه ها، مقالات و کتاب ها تغییری احساس شد. مخصوصا در آستانه فرایند بیداری اسلامی  (که از سال 2010 از خود تونس و بعد به لیبی و بعد به مصر و الان هم این بیداری اسلامی ادامه دارد) یک تغییر رویکرد عجیب و یک اظهارات عجیب که سابقه نداشت و قابل تامل هم بود بیان کرد. مثلا ایشان می گفتند چه کسی گفته است که ما درصدد آن هستیم که حکومت اسلامی تشکیل دهیم؟ چه کسی گفته است که اگر ما به قدرت برسیم مشروب فروشی ها را تعطیل می کنیم؟ یا خانم هایی که با بی حجابی می خواهند کنار دریای تونس بروند ما جلوی آن هارا می گیریم؟  ما اصلا برای این چیزها نیامده ایم.  حتی حزب النهضه نسبت به حضرت امام هم موضع می گیرد و وقتی بی بی سی  شبکه های غربی ماهواره با ایشان مصاحبه می کنند ایشان می گویند: چه کسی گفته که اگر من در تونس  انقلاب برپا کنم می خواهم انقلابم را صادر کنم؟ ما هرگز خواهان صدور انقلاب نخواهیم بود. وی در مصاحبه های دیگرش ایشان اعلام می کنند: ما درصدد هستیم که یک حکومت و نظام و سسیتمی شبیه حکومت ترکیه باشیم. یعنی یک سیستم یک مدل اسلام اعتدال گرا داشته باشیم.

در واقع اگر شما بخواهید یک اسلام اعتدال گرا شبیه ترکیه در نظر بگیرید پس شما برای برقراری رابطه با رژیم صهیونیستی دیگر مشکلی ندارید. چنانچه آقای اردوغان در راس سیستم هیچ مشکلی با رژیم صهیونیستی ندارد و جز شعارهایی برای مصارف داخلی و محبوبیت در جهان اسلام و جهان عرب اگر در عمق روابط دقت کنیم و در ابعاد استراتژیک؛ هنوز رابطه ی ترکیه با رژیم صهیونیستی بسیار مستحکم است و هیچ مشکلی در مبادلات تجاری و نه در مناسبات اقتصادی و نه در مناسبات سیاسی و حتی در مناسبات مانورهای انها  باهم مشکل ندارند. آقای غنوشی می داند مدل حزب عدالت و توسعه چگونه است. اکنون هم آقای راشد الغنوشی نسبت به اخوان المسلمین سمپاتی دارد و هم آقای اردوغان. همان طور که می بینید هم اکنون آقای اردوغان نسبت به حکومت اخیر مصر آقای ابوالفتاح السیسی  پرخاش می کند و می گوید ما قبول نداریم این یک رژیم کودتایی است و ما این رژیم را به رسمیت نمی شناسیم.  چنانچه خیلی از اخوان که از مصر فرار کردند به ترکیه پناه بردند و خیلی سران آن ها در ترکیه یا قطر یا در دیگر کشورها هستند. آقای الغنوشی بارها و بارها گفت: ما نمی خواهیم حکومتی مدل حکومت ولایت فقیه ایران داشته باشیم. ما حکومتی مدل ترکیه می خواهیم داشته باشیم. یک حکومت اسلامی مدل اعتدال گرا و تفکرات اسلامی خود را وارد سیستم حاکمیتی نخواهیم کرد. ماگرایشات اسلامی داریم ولی حکومت ما، قوانین ما کاملا سکولار خواهد بود. همانطور که می بینید ترکیه علنا با این رویکرد در منطقه حضور دارد. و فعالیت و تعامل می کند.

نوع نگاه ایدولوژی الغنوشی به غرب و مسائل جهان اسلام و وحدت و همگرایی

آقای راشد الغنوشی در یکی از سخنرانی های خود گفت: ما درصددیم با جهان غرب و مخصوصا با ایالت متحده ی امریکا تعامل کنیم و درصددیم روابط ویژه داشته باشیم. در مقابل این نوع نگاه به غرب درباره مسئله ی فلسطین (که مسئله ی محوری جهان عرب و جهان اسلام می باشد) متاسفانه ادبیات فلسطین ونام فلسطین و واژگانی که مرتبط با فلسطین هست مثل بیت المقدس، آزادی، جهاد و مقاومت متاسفانه در زمان حاکمیت النهضه (وقتی که آنها حکومت و پارلمان را در دست داشتند) هیچ نامی و هیچ توجه خاصی به مسئله فلسطین نبود. چنانچه اخوان المسلمین در مصر متاسفانه هم این رویکرد را داشت. اگرچه اخوان المسلمین در مصر به دلیل پایبندی به معاهده مفاد، مضامین و محتوای قرار داد ننگین کمپ دیوید اعلام کردند که ما به تمام مقررات بین المللی که در زمان مبارک یا قبل از او امضاء شده است؛ پایبند هستیم و حتی آقای مرسی آقای انیس سالم الاخل سفیر اخوان خود را به تلاویو فرستاند. این رویکرد مایه ی  انتقاد بسیاری از گروه های  اسلام گرا در سطح منطقه شد. در واقع در تونس هم همین وضع را می بینیم. چنانکه در روز قدس دو سال پیش؛ وقتی هیئتی از سوی حزب الله در زندان های رژیم صهیونیستی به دعوت جناح ها اسلامی به تونس رفت کتک می خورد و آقای عریض الغریه یکی از سران النهضه و وزیر کشور هیچ عکس العملی نشان نداد. آنها نماینده ی حزب الله را تحقیر کردند.  در واقع یک مشکل تاکتیکی عجیب از روزهای اول رسیدن به قدرت النهضه تا این اواخر وجود داشت.  جدا از این موضوع سلفیت مهم بود، نگاه آنها به سلفیت موضع خیلی عجیب و غریبی و موضعی کاملا آشتی جویانه و حامی سلفی ها بود. آقای الغنوشی به عنوان رئیس النهضه در حالی که هنوز حکومت داشت و مهم ترین پست های حکومتی در اختیار النهضه بود می گفت: سلفی ها فرزندان ما و برادران ما هستند و ما هیچ مشکلی با آن ها نداریم و حرکات تند و افراطی آنها نتیجه ی ظلمی در دوران آقای بن علی است. در واقع این تفکرات دست سلفی ها را برای ترویج افکار وهابیت باز گذاشت.