نقش بازیگران منطقه‌ای در تداوم بحران در سومالی، گفتگو با مبارک هنیه، کارشناس مسائل آفریقا
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
سومالی در منطقه شاخ آفریقا قرار دارد. در چند دهه گذشته این کشور با بحران‌های مختلف سیاسی و امنیتی و… دست‌به‌گریبان بوده است. در سال‌های اخیر هم بحران گرسنگی بر دامنه بحران‌های سیاسی و امنیتی در این کشور افزود. این امر بهانه‌ای شد تا در گفتگویی با مبارک هنیه تحلیلگر کنیایی مسائل آفریقا به بررسی نقش بازیگران منطقه‌ای در تداوم و عدم حل بحران در این کشور مسلمان بپردازیم:
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: با توجه به عضویت سومالی در اتحادیه عرب عملاً کشورهای عربی در عمر بیست‌ساله بحران در سومالی در عرصه سیاسی به این کشور توجهی نکرده و اکنون نیز آن را در اولویت‌های خود قرار نداده‌اند. دراین‌بین به نگاه شما علل بی‌توجهی اتحادیه عرب به این کشور چیست؟
در مورد اتحادیه عرب باید گفت که این اتحادیه نتوانسته است، نقش مهمی در کل جهان عرب ایجاد کند و بیشتر تشریفاتی است. به همین دلیل مردم سومالی انتظار چندانی از این اتحادیه ندارند. گرچه کشور سومالی عضوی از این اتحادیه است، اما به نظر می‌رسد که این حضور بیشتر تشریفاتی است و این اتحادیه هیچ نقش مهمی در سومالی ندارد و بیشتر حضور برخی از کشورهای عربی در سومالی به این دلیل است که برخی از کشورهای عربی به‌طور مستقیم در این کشور دخالت می‌کنند. بنابراین اتحادیه عرب نقش چندانی در حل بحران سومالی ندارد. همان‌طور که بحران‌های دیگر را نیز در کشورهای دیگر عربی نمی‌تواند حل کند، در سومالی نیز به همین ترتیب هست.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نقش سازمان همکاری اسلامی در مورد حل بحران سومالی چگونه است؟
سازمان همکاری اسلامی چو اتحادیه عرب، به این دلیل که ارگانی ضعیف به لحاظ عملکردی است، حتی نسبت به ارگان‌های آفریقایی خیلی ضعیف بوده است. البته سازمان همکاری‌های اسلامی در قحطی ۲۰۱۲تا حدودی توانسته است که کمک‌هایی را برای مردم سومالی جمع‌آوری کند و سازمان‌های مرتبط در سومالی کمک‌رسانی کردند. غیرازاین در مسائلی مانند مشکلات سیاسی و امنیتی، این ارگان نقشی ضعیف داشته و یا نداشته است. به‌عنوان‌مثال در حل مشکل سومالی با توجه به این‌که ۹۲ درصد از مردم سومالی مسلمان هستند، این ارگان می‌توانست نقش خیلی مهمی در میانجیگری بین گروه‌های مختلف در این کشور داشته باشد ولی بیشتر اعلام موضع می‌کند تا اقدامی عملی.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نقش ترکیه در تحولات و بحران‌های سومالی با توجه به سفر گذشته اردوغان به این کشور و کمک این کشور به سؤالی چیست ؟
ترکیه استراتژی طولانی‌مدت و مشخصی را در سومالی دنبال می‌کند. می‌توان گفت که در سفر اردوغان به سومالی در سال گذشته این استراتژی مشخص شد. فرودگاه پایتخت و مهم‌ترین سفارت سومالی، توسط ترکیه بازسازی شد و پروژه‌های دیگری که در زندگی مردم تأثیر دارد. ترکیه این استراتژی و هم‌چنین استراتژی فرهنگی را دنبال می‌کند. یکی از استراتژی‌های ترکیه در سفر به سومالی این بود که اردوغان همراه با خانواده و هنرمندان ترکیه به سومالی و موگادیشو سفر کرد و از روش‌های دیپلماسی نرم در سومالی استفاده کرد تا جایگاه ترکیه را در سومالی تقویت کند. بنا به برخی آمارها ترکیه حدود ۴۰۰ میلیون دلار کمک به سومالی کرده است که جزو کمک‌کنندگان بزرگ است و نشان‌دهنده استراتژی طولانی‌مدت ترکیه در سومالی است. خصوصاً در زمینه‌های نفتی و گازی و معدن نیز حضور دارد. ترکیه به دنبال استفاده از قدرت‌های دیپلماسی و فرهنگی در این کشورهاست. به‌علاوه ترکیه پایگاهی نظامی در سومالی تأسیس کرد که با تروریسم مقابله کند. بنابراین ترکیه نیز چون دیگر قدرت‌های بزرگ به‌عنوان قدرتی بزرگ تمایل دارد که با این کمک‌ها در سومالی پایگاهی ایجاد کند و خیلی از کشورها نیز به دنبال این هستند که در اینجا پایگاه نظامی تأسیس کنند. ترکیه توانسته است با کمک‌های مالی به سومالی به‌آسانی به این هدف دست پیدا کند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: با توجه به نزدیکی جغرافیای عربستان سعودی به سومالی در دریای سرخ مقامات ریاض چه نوع سیاستی را در سومالی پیگیری می‌کنند؟
عربستان نگاهی ابزاری به سومالی دارد. سومالی به‌عنوان کشوری که می‌تواند دررسیدن به اهداف عربستان در این منطقه کمک کند. بنابراین به‌عنوان منبع نیروی کار و حتی نیروی ارتش عربستان،( یک سری از نیروهای ارتش عربستان سومالی تبار هستند ) سومالی به دلیل هم‌جواری با عربستان و به دلیل نفوذ وهابیت در سومالی به دنباله‌رو عربستان در منطقه تبدیل‌شده است. دولت فعلی هنوز خط‌مشی خود را مشخص نکرده است. اما دولت قبلی کاملاً دنباله‌رو عربستان بود و حتی در قضیه یمن نیز سومالی بر یمن هم‌جواری دارد. دولت قبلی سومالی این اجازه را به ریاض داد که با استفاده از آب‌وخاک و آسمان سومالی به مردم یمن حمله کنند و سومالی در این ائتلاف علیه عربستان جز اعضای ائتلاف بوده است. بنابراین عربستان توانسته است با دلارهای نفتی ریاض نفوذ خود را در سومالی افزایش دهد و سومالی هیچ سیاست مستقلی ندارد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نقش کنونی اتحادیه آفریقا در بحران سومالی چیست؟
در مورد نقش اتحادیه آفریقا می‌توان گفت که بیشتر از سایر سازمان‌های دیگر نقش دارد. اتحادیه آفریقا حدود ۲۲ هزار نیرو از سال ۲۰۰۸ به سومالی اعزام کرد که این گروه‌ها توانسته‌اند تا حدودی صلح را بر منطقه حاکم کنند. آن‌ها تا حدودی توانسته‌اند گروه تروریستی الشباب را نابود کنند. اما این گروه هنوز مناطقی از سومالی را تحت اشغال دارند. بنابراین، این نیروها برنامه‌ریزی کرده‌اند که در سال ۲۰۱۸ از سومالی خارج شوند، نتوانسته‌اند به اهداف اصلی خود برسند و ثبات کامل را به سومالی برگردانند. حتی در آن زمان نیز که احتمالاً تا آخر ۲۰۱۷ تمدید می‌شود. دولت سومالی نتوانسته است ارتشی قوی یا نظام امنیتی قوی‌ای در این کشور ایجاد کند. البته کشورهای آفریقایی که نیروهایی به سومالی فرستادند، اتحادیه آفریقا ازلحاظ مالی نمی‌توانند به این نیروها کمک کنند و حقوق این نیروها را بدهد. بنابراین اتحادیه آفریقا خود از اتحادیه اروپا و سازمان ملل و غیره برای استقرار نیروهای خود در سومالی کمک می‌گیرد. بنابراین اتحادیه آفریقا تنها توانسته است که نیرو به آنجا بفرستند. ولی در ادامه وجود این نیروها در سومالی تنها به دلیل کمک‌های مالی بوده است. هنوز سومالیایی‌ها نیاز به حمایت‌های مالی دارند، به همین دلیل نمی‌توانند مستقل شوند.
