متغیرهای مؤثر در روابط ترکیه و آمریکا
دکتر افشار سلیمانی
کارشناس مسائل بین الملل
متغیرهای مؤثر میان در روابط ترکیه و آمریکا
در رابطه با متغیرهای مؤثر میان روابط ترکیه و آمریکا در ماه های اخیر بیشتر به بحث ناراحتی ترکیه از عدم تحویل فتح‌الله گولن رهبر جماعت گولن یا جماعت خدمت از سوی آمریکا به ترکیه اشاره کرد. آقای اردوغان معتقدند که کودتای سال گذشته توسط عوامل ایشان صورت گرفته و به‌کرات از آمریکا درخواست تحویل ایشان را داشتند، درحالی‌که آمریکا (نه دولت اوباما و نه دولت ترامپ) تاکنون تحویل نداده‌اند و ترکیه از این بابت ناراحت هست. دومین متغییر شامل ناراحتی‌های ترکیه در حمایت آمریکا از نیروهای دموکراتیک سوریه است. یعنی نیروهای کردی که در قالب حزب دموکراتیک خلق سوریه وجود دارند یا نیروهای مدافع خلق که تحت نام پ.ی.د از آنها یاد می‌شود که توسط آمریکا در مقابله باداعش از آنها استفاده کرده ، ترکیه از این بابت ناراحت هست که چرا این حمایت‌ها انجام می‌شود و بارها درخواست کرده که این حمایت‌ها انجام نشود. اما تاکنون عملاً آمریکا به این مسئله اعتنا نکرده است. ترکیه نگران پیوند میان پ.ک.ک با ی.پ.گ و پ.ی.د برای امنیت ملی خود، پیوستگی ارضی آنها در آینده راه‌یابی پ. ک.ک از طریق نیروهای کرد در مدیترانه برای تمامیت ارضی، امنیت و منافع ملی خود نگران‌کننده می‌داند.
از طرف دیگر از سال 2013 در داخل ترکیه بخصوص که در کودتای نافرجام که 150 هزار نفر از کار برکنار مسائلی علیه گولنیست‌ها انجام شد و عده کثیری از این‌ها بازداشت و روانه‌ی زندان شدند که مورد اعتراض آمریکا و اروپائیان قرار گرفت و در روابط میان آنها بسیار تأثیر بدی گذاشته است. همچنین رفراندوم برای تغییر قانون اساسی هم موجب انتقاد آمریکا و اروپا بر عملکرد ترکیه شد. مجموعه‌ی این مسائل متغییرهای در روابط این دو کشور مؤثر بوده، اما مانع مناسبات استراتژیک ترکیه و آمریکا نشده است. چراکه ترکیه عضو و یکی از پایگاه‌های ناتو هست و آمریکا در مسائل منطقه به ترکیه نیاز دارد و ترکیه هم به کمک‌های مختلف آمریکا نیاز دارد.
علاوه بر این‌ها عوامل دیگری هم برای تأثیر روابط میان آمریکا و ترکیه من‌جمله روابط ترکیه با روسیه، ایران، اسرائیل و کشورهای عربی مجموعاً خود عاملی در کم و کیف روابط ترکیه با آمریکا مؤثر هست. اما درمجموع همسویی‌های بیشتری در مقایسه با اختلافات میان این دو کشور وجود دارد.
نوع و کم و کیف روابط ترکیه با کشورهای روسیه، اسرائیل، کشورهای عربی، فلسطین و ایران به‌نوعی می‌تواند در روابط میان ترکیه و آمریکا تأثیرگذار باشد. چه‌بسا توسعه‌ی بیشتر روابط ترکیه با روسیه و عبور از خطوط قرمز مدنظر آمریکا موجب ناراحتی آمریکا خواهد شد. همان‌طور که در صورت برقراری روابط آمریکا با کشورهای که با ترکیه زاویه دارد، موجب ناراحتی ترکیه خواهد شد. یافتن یک نقطه‌ی مشترک در همه‌ی موارد امکان‌پذیر نیست، محل تلاقی منافع آمریکا و ترکیه در راستای منافع غرب و آمریکا هست. یعنی با توجه به تعهداتی که در ناتو و اتحادیه اروپا دارد باید اقداماتی را در این راستا انجام بدهد که در صورت عدم آن به در روابط ترکیه و آمریکا تأثیر می‌گذارد. با توجه به اینکه روابط آمریکا با اتحادیه اروپا هم در روابط ترکیه با این کشور تأثیر می‌گذارد، اگر ترکیه بخواهد که اتحادیه اروپا را مد نظر قرار ندهد، به تأثیر منفی روابط آمریکا با ترکیه می‌انجامد. هرچند که در دوره‌ی ترامپ مطرح بود که ترامپ خیلی مثل دوره اوباما و قبل‌تر از آن کمتر به اروپا اهمیت می‌دهد اما روند تحولات اخیر نشان داده که این‌طور نیست و نخواهد بود.
بسترهایی برای همکاری
به‌رغم وجود اختلافاتی میان ترکیه و آمریکا که مهم‌ترین آنها ذکر شد، بسترهای برای همکاری هم وجود دارد و شاید به‌نوعی به خاطر موقعیت ژئوپلیتیکی ترکیه، آمریکا نیازمند همکاری با ترکیه هست. همان‌طور که ترکیه با توجه به مشکلاتی نیازمند استعلا بخشیدن مناسبات خود با آمریکاست، چراکه آمریکا به‌عنوان کشوری که در نظام بین‌المللی مطرح هست و در سلسله‌مراتب هرم قدرت بیشترین امکانات را دارد. هرچند که آمریکا به‌تنهایی قادر به حل همه موارد نیست، در نظام سلسله‌مراتبی تک- چندقطبی و آمریکا توان بازی بیشتری را نسبت به سایرین دارد، لذا ازاین‌جهت ترکیه نیازمند آمریکا هست.
در بحث ناتو آمریکا در نهادهای بین الملی ترکیه نیازمند حمایت آمریکا هست و آمریکا این حمایت‌ها را نیاز دارد. در مسائل منطقه‌ای به‌رغم اختلافات میان ترکیه و آمریکا هر دو به همکاری در مسائل منطقه‌ای احساس نیاز می‌کنند. در مسائل عراق و دیگر کشورهای منطقه آمریکا به ترکیه به‌عنوان یک توازن در مسائل منطقه استفاده می‌کند. نزدیکی به ترکیه و سوق دادن ترکیه به‌سوی این کشورها، یا اینکه خود ترکیه علاقه‌مند به برقراری روابط در کشورهای منطقه باشد در منافع ترکیه و آمریکا تأثیرگذار هست.
تشدید روابط ترکیه با کشورهای همچون روسیه موجب ناراحتی آمریکا خواهد شد، اما آن روی سکه آمریکا از ترکیه می‌خواهد استفاده کند تا در روابط خود با دیگر کشورها مؤثر باشد. لذا این دو کشور نیازمند همکاری متقابل هستند. به‌هرحال درمجموع ترکیه در برنامه‌های توسعه‌ای، خود را در حوزه نظام سرمایه‌داری قرار داده و در رأس نظام سرمایه‌داری در جهان آمریکا قرار دارد که از این حیث هم ترکیه مجبور با همکاری در جذب سرمایه، فنّاوری از آمریکا هست. پروژه‌های بزرگی در ترکیه با سرمایه و فنّاوری آمریکا قابلیت اجرایی دارد. همان‌طور که درگذشته اجراشده. همه‌ی این موارد بسیار مهم هستند. در بحث فنّاوری‌های نظامی؛ آمریکا کارخانه‌های مونتاژی در ترکیه را حمایت می‌کند. آخرین فنّاوری‌های نظامی توسط آمریکا به ترکیه داده می‌شود. همین اواخر قرارداد چند فروند هواپیمای جنگنده‌ی اف 35 میان ترکیه و آمریکا امضاشده که همین هواپیما در اسرائیل هم تحویل‌شده است و همه‌ی کشورها این هواپیما را ندارند. مجموع این موارد عللی برای بسترسازی روابط ترکیه و آمریکا هست. یعنی اختلاف میان این دو کشور در چند مورد باعث ایجاد مشکل در روابط استراتژیکی میان آنها نخواهد شد. چون نیازهای متقابل میان ترکیه و آمریکا مانع صدمه جدی در روابط این دو کشور می‌شود، مگر اینکه در داخل ترکیه اتفاق غیرقابل‌پیش‌بینی رخ بدهد که روند سیاست خارجی ترکیه را بسیار متحول سازد و ترکیه سیاست خارجه‌ی دیگری را تعیین کند که این موضوع بسیار بعید به نظر می‌رسد.
در رابطه با شباهت‌های مواضع ترکیه و آمریکا در کشورهای سوریه و عراق به نظر می‌رسد که منهای موضوع پ.ک.ک که اختلافات میان آمریکا و ترکیه در سوریه را ایجاد کرده است. در سوریه اختلاف جدی میان ترکیه و آمریکا وجود ندارد. ترکیه بیشتر روی موضوع پ.ی.د و ی. پ. گ حساس هست که اگر آمریکا ملاحظات ترکیه را در این مسئله مدنظر داشته باشد، بعید به نظر می‌رسد که اختلافات جدی میان این دو در این زمینه وجود داشته باشد. اختلافات سطحی شاید وجود داشته باشد اما همکاری ترکیه در قالب اتحاد آمریکا در سوریه وجود خواهد داشت هرچند که ترکیه با روسیه و ایران هم همکاری می‌کند، اما در پشت‌صحنه حتماً با آمریکا هماهنگی‌های لازم را دارد. در عراق هم همین‌طور هست بیشتر اختلاف جدی میان این دو کشور دیده نمی‌شود و حتی ترکیه از بعضی جهات موردتوجه‌ی آمریکا قرار می‌گیرد. آمریکا تمایلی نداشته که ایران در آنجا فعال ما یشاء بشود که این‌طور نیست. به‌هرحال ایران شیعی که منتسب به حامی شیعیان منطقه هست درواقع از سوی ترکیه و آمریکا مورد ناخرسندی هست. لذا نقش ایران در تشکیل حشد الشعبی در عراق و اکنون حضورش در آنجا برای مبارزه با داعش موجب حساسیت‌های آمریکا و ترکیه شد. لذا اشتراک مباحث عراق هم در بحث مبارزه با داعش و تروریسم و هم در مباحث داخلی دیگر میان این دو کشور وجود دار و اگر آمریکا در موضوع کردها ترکیه را بیشتر حمایت کند اشتراکات مواضع و منافع آنها بیشتر خواهد شد.
آنچه که مشخص هست ترکیه به‌عنوان یک کشور عضو ناتو که پایگاه نظامی ناتو هم در آنجا قرار دارد؛ برای آمریکا و اروپا حائز اهمیت است. علاقه‌مندی آمریکا در اینکه ترکیه در خاورمیانه در قالب همسویی با آمریکا نقش ایفا کند را نمی‌توان کتمان کرد مخصوصاً که حساسیت‌های آمریکا نسبت به حضور ایران در منطقه و خاورمیانه و مرتباً تماسی که از سوی آمریکا به ایران وارد می‌شود در مسائل منطقه، نیاز آمریکا به ترکیه در نقش خاورمیانه بیشتر کرده است. لذا آینده روابط ترکیه و آمریکا باوجود اختلافات در بعضی از زمینه‌ها به سمت همکاری بیشتر می‌رود. چون اشتراکات فکری، رویکردی و منافعشان بیش از اختلافات در مسائل منطقه هست، به‌عبارت‌دیگر اشتراکات این دو کشور بر اختلافاتشان برتری دارد و این باعث شکل‌گیری روابط بیشتری میان این خواهد شد منهای مقوله‌ی کردها که اختلافات جدی آن در بحث سوریه بیشتر خود را نشان می‌دهد اختلاف جدی میان ترکیه و آمریکا در منطقه دیده نمی‌شود مگر بعضی از اختلافاتی که ترکیه می‌خواهد با عربستان داشته باشد یا با اسرائیل و کشورهای که سبب ناراحتی آمریکا شود. اما همه‌ی این اختلافات در مرحله‌ی بعدی قرار می‌گیرد.
آنچه که روشن هست نگاه استراتژیکی آمریکا و ترکیه نسبت به مسائل منطقه هست و ترکیه بیشتر تلاش می‌کند که با همین اشتراکات و رویکرد استراتژیکی خود در منطقه حتی مسائل داخلی ترکیه تحت تأثیر این مسئله قرار می‌گیرد. یعنی اینکه چون ترکیه از نیاز آمریکا به خود در مسائل منطقه آگاه هست، بعضاً در داخل هم به انتقادات غرب و آمریکا توجهی نمی‌کند چون ترکیه می‌داند که آمریکا و غرب در مسائل منطقه به این کشور نیاز دارد و به‌نوعی از این مسئله سوء استفاده می‌کند و رئیس جمهور ترکیه در برابر آمریکا و غرب صدای خود را بلند می‌کند چون فکر می‌کند که آنها بویژه آمریکا با ایران زاویه دارد و مقوله‌ی افراط گرایی هم هست لذا به ترکیه نیاز دارند و مجبور هستند که با ترکیه ارتباط داشته باشند.
** مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نمی باشد.
