“روسیه به دنبال پایگاه دریایی دیگر در مدیترانه”
مترجم: مریم قهرمانی
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
در سال‌های اخیر روسیه در حال افزایش دخالت و درگیری خود در بحران سیاسی- اجتماعی لیبی است که از زمان سقوط معمر قذافی در جریان است. در طول این مدت روسیه روابط خود با سپهبد خلیفه حفتر، رئیس ارتش ملی لیبی، یکی از چندین گروه شبه‌نظامیان در حال عملیات در لیبی و از مخالفان دولت رسمی این کشور، را تقویت کرده است. حفتر طی شش ماه گذشته دو بار به مسکو سفرکرده و با وزرای دفاع و امور خارجه در تلاش برای خرید تسلیحات دیدار داشته است. روسیه، حفتر را به‌مثابه ابزاری کلیدی درتعمیق درگیری و نفوذ خود در لیبی می‌داند که می‌تواند سکوی پرشی برای حضور نیروی دریایی در مدیترانه و به دست آوردن جای پایی در شمال آفریقا می‌بیند.
حفتر از بازماندگان رژیم قذافی است و مدت‌ها از ویرجینیا با کمک سازمان سیا برای سرنگونی وی تلاش می‌کرد. وی هم‌چنین روابط طولانی‌مدت با مسکو داشته که به سال‌های ابتدایی دهه 1970 میلادی بازمی‌گردد. پس از سقوط قذافی، به لیبی بازگشت و در بخش شرقی لیبی (طبرق و بنغازی) به فعالیت پرداخت. وی مخالفت خود با دولت وفاق ملی را اعلام داشت؛ دولت وفاق ملی تحت حمایت سازمان ملل و کشورهای اروپایی بوده و پایگاه اصلی آن در طرابلس است. اخیراً حفتر جهت ایجاد دولت وحدت بدون دیکتاتوری توسط سازمان ملل و کشورهای اروپایی فراخوان داده است. حفتر تحت حمایت دولت جایگزین و مجلس نمایندگان در طبرق است.
روسیه به دنبال پایگاه دریایی دیگر در مدیترانه
یکی از نشانه‌های گرم شدن این روابط به‌واسطه دیدار غیرمعمول حفتر در یازدهم ژانویه سال 2016 از ناو هواپیمابر آدمیرال کوزنتسوف در مسیر حرکت از سواحل طبرق به سمت سورومورسک بود. این ناو هواپیمابر در دریای مدیترانه به‌عنوان بخشی از مشارکت فعال روسیه در بحران سوریه فعالیت دارد. با این حرکت روسیه نشان داد که در بحران لیبی حامی کدام‌یک از طرفین بوده و اینکه باید به حفتر پستی برجسته (مثل وزیر دفاع) در دولت آینده اعطا شود. این رویداد هم‌چنین نشان‌دهنده این است که روسیه فراتر از پایگاه خود در طرطوس، به دنبال گسترش حضور دریایی خود در مدیترانه به سمت شمال آفریقا و بنادر بنغازی و طبرق در لیبی است. هم‌چنین روسیه می‌خواهد در دوران پس از بهار عربی، نقش مؤثرتر و فعال‌تری در منطقه خاورمیانه علی‌الخصوص در مناطق بحران‌زده آن ایفا کند.
حفتر، در زمان حضورش بر روی ناو هواپیمابر روسیه، با مقامات ارشد روس ازجمله سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، از طریق ویدئوکنفرانس در اتاق وضعیت، گفتگو کرد. موضوعات مطرحِ در این گفتگو، سازمان‌های تروریستی در خاورمیانه، تأمین و تدارک تسلیحات نظامی باارزش چندین میلیارد دلار (جنگنده، تانک، سیستم‌های پیشرفته موشک‌های بالستیک سطح به هوا)، هم‌چنین سازمان‌دهی مجدد ارتش لیبی و احیای تسلیحات ساخته روسیه بود. این صحبت برخلاف تحریم‌های تسلیحاتی در لیبی است که تأمین و ارائه تسلیحات به گروه‌های حاضر در لیبی به‌استثنای دولت وفاق ملی را منع می‌کند. در دوران قذافی، روسیه اصلی‌ترین تأمین‌کننده سلاح به لیبی بود و پس از انقلاب لیبی، این سلاح‌ها به دست سازمان‌های تروریستی شمال آفریقا مانند القاعده در شمال مغرب و داعش افتاده‌اند.
مسکو حفتر را به‌عنوان عاملی مهم در رسیدن به اهداف خود و البته استهزاء کشورهای اروپایی می‌داند. کشورهایی که پیش‌بینی نادرست از اوضاع داشته و بر سر مورد نادرست (دولت السراج) شرط‌بندی کرده و به‌صورت علنی از دولت ضعیف وفاق ملی طرفداری کردند که تقریباً هیچ کنترلی بر اوضاع در بیرون از طرابلس ندارد. هم‌زمان کشورهای اروپایی مانند بریتانیا، فرانسه و ایتالیا به دنبال بازگشایی کانال‌هایی برای برقراری ارتباط با حفتر و پایگاه حمایتی وی در شرق لیبی هستند. در این خصوص، عقاب صالح، رئیس مجلس نمایندگان و تعدادی از نمایندگان مجلس در 17 ژانویه 2017 در طبرق با پیتر میلت، سفیر بریتانیا در لیبی، دیدار کردند. صالح مدعی شد که میلت متوجه شکست دولت وفاق ملی شده است. میلت نیز در پستی در توییتر نوشت که با رئیس مجلس نمایندگان درباره امکان یافتن راه‌حلی برای خروج از بن‌بست سیاسی فعلی دیدار و گفتگو کرده است.
در ماه‌های اخیر، حفتر برای راه انداختن جنگ‌های شدید علیه عناصر اسلامی در بنغازی اجیرشده است. وی به‌عنوان انتقام‌جو از سازمان‌های اسلامی در لیبی ازجمله سازمان‌های حامی دولت وفاق ملی دیده می‌شود. از منظر مسکو، مبارزه حفتر علیه سازمان‌های اسلامی (سازمان‌های تروریستی) پایگاهی را برای ارتقای جایگاه وی درصحنه داخلی لیبی ایجاد می‌کند. مسکو هم‌چنین ضمن تأکید بر ناکارآمدی دولت وفاق ملی در لیبی از مارتین کوبلر، نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل و رئیس هیئت پشتیبانی سازمان ملل در لیبی، درخواست کرده است تا به حفتر در دستیابی به پستی کلیدی در دولت آینده لیبی (وزیر دفاع) کمک کند.
لازم به ذکر است که این نیروهای وفادار به دولت وفاق ملی بودند که پس از ماه‌ها مبارزه و کمک نیروی هوایی ایلات متحده از طریق نیروهای آفریکام، با کمک شبه‌نظامیان مصراته رهبری تخریب آخرین سنگر محکم داعش در شهر سرت در ساحل دریای مدیترانه را رهبری کردند.
مدل سوریه
روسیه آماده است تا به‌عنوان بخشی از مبارزه خود با سازمان‌های تروریستی اسلام‌گرا، به ارتش حفتر در پایگاه‌های شرق لیبی کمک لجستیکی کند. مجموعه اصطلاحات به کار گرفته از جانب روسیه در لیبی تا حد زیادی از گفتمان سوریه تبعیت می‌کند: “مبارزه بشار اسد با سازمان‌های تروریستی اسلامی که سوریه را اشغال کرده‌اند.” هم‌چنین روسیه معتقد است که لیبی مبارزه‌ای محلی را به راه انداخته است که صحنه منطقه‌ای (بحران سوریه روی کشورهای ترکیه، اردن و لبنان اثرگذاراست و مسئله لیبی روی تونس، الجزایر، مصر و چاد) را تحت تأثیر قرار می‌دهد و تهدیدی –علی‌الخصوص به خاطر سازمان‌های تروریستی اسلام‌گرا و بین‌المللی- برای ایجاد بی‌ثباتی در آن است. در مورد هر دو کشور سوریه و لیبی، باید از هجوم پناه‌جویان به اروپا جلوگیری کرد. مصر نیز علاقه فراوانی به تضعیف مؤلفه‌های رادیکال اسلامی فعال در لیبی داشته و از حرکت روسیه حمایت می‌کند. روسیه با برگزاری گفتگو و مذاکره در مصر، به دنبال حل‌وفصل مسئله لیبی و ایفای نقش میانجی بین السراج، رئیس دولت وفاق ملی، و حفتر است. این اقدام سطح روابط روسیه با قاهره را بهبود خواهد بخشید که هنوز از دکترین پیاده شده توسط اوباما در خاورمیانه به‌طور کامل بهبود نیافته است.
در لیبی هم همانند سوریه روسیه ترجیح داد به‌جای دولت وفاق ملی ضعیف و موردحمایت کشورهای غربی و سازمان ملل، خود را پشت سر مردم قدرتمند نظامی کشور قرار دهد. اگرچه حمایت روسیه از حفتر الزاماً نشان‌دهنده راه‌حلی سریع برای بحران سوریه نیست، اما مسکو انتظار دارد که حفتر چنان پویایی داخلی در لیبی ایجاد کند که به سور وی باشد؛ مخصوصاً اینکه حمایت غربی‌ها از دولت وفاق ملی با درنگ و تردید همراه است. درواقع در پشت‌صحنه برخی کشورهای غربی در حال کمک‌رسانی به حفتر در جنگ با عناصر اسلامی هستند. به‌طور خاص، اروپا در حل سریع بحران لیبی منافع زیادی دارد؛ حتی اگر روسیه و حفتر در معادلات آینده جایگاهی برجسته به دست آورند. پناه جویان از سواحل لیبی در حال سرازیر شدن به سمت اروپا، علی‌الخصوص ایتالیا هستند. ایتالیا اخیراً درگیری خود در بحران لیبی را تشدید کرده و قایق‌های گشت زنی و کمک‌های بشردوستانه زیادی را به دولت وفاق ملی در لیبی ارائه کرده است و هم‌چنین در اواسط ماه ژانویه 2017 مجدداً سفارت خود در لیبی را بازگشایی کرد.
پیاده‌نظام و ابرقدرت
به نظر می‌رسد که روسیه به‌عنوان بخشی از استراتژی‌اش در جهت بازیابی وضعیت ابرقدرتی خود، در حال استقرار پیاده‌های خود در خاورمیانه است. به‌محض بر سرکار آمدن ترامپ در ایالات‌متحده، مسکو می‌خواهد سیاست جدید خود را بیازماید. صحنه دیگری که روسیه احتمالاً در آن به نقش‌آفرینی بپردازد، یمن خواهد بود، که دچار بحران شدید بوده و هیچ راه‌حلی در افق آن دیده نمی‌شود. درگذشته خبرهایی مبنی بر این شنیده می‌شد که روسیه تمایل به دخالت در این بحران دارد. شاید روسیه این بحران را در آینده به کمک ایران حل کند.عربستان سعودی و کشورهای خلیج فارس به دنبال اخراج حوثی‌ها از صنعا پایتخت یمن و دیگر سنگرها در امتداد ساحل دریاس سرخ هستند.
کنفرانس میانجیگری روسیه میان گروه‌های حماس و فتاح تحت عنوان “ایجاد وحدت مجدد بین مردم فلسطین” نیز نشان می‌دهد که مسکو به دنبال ایفای نقشی پررنگ در مناقشه عربی- اسرائیلی است. روسیه ترتیب انعقاد قراردادی برای تشکیل دولت وحدت ملی پیش از انتخابات را پس از سه روز مذاکرات آشتی در مسکو فراهم کرد. نمایندگان فتاح و حماس نیز با سرگئی لاورف، وزیر امور خارجه روسیه دیدار داشته و از وی درخواست کردند تا از انتقال سفارت ایالات‌متحده در رژیم صهیونیستی از تل آویو به بیت المقدس توسط دونالد ترامپ جلوگیری به عمل اورد.
در حال حاضر، بحران لیبی در صدر دستور کار و برنامه های بین‌المللی قرار ندارد (برخلاف انرژی و نیرویی که فرانسه و جامعه بین الملل در مناقشه عربی- اسرائیلی گذاشته اند). با اینحال، به نظر می‌رسد که حل‌وفصل بحران در لیبی تبدیل به مسئله ای اساسی در مبارزه ابرقدرت ها در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و شاید حتی در ایجاد توازن جدید قدرت میان روسیه پوتین و ایالات‌متحده و اروپا خواهد شد. این قدرت ها به دنبال تقسیم بندی و تغییر شکل خاورمیانه پس از فروپاشی آن در دوران ریاست جمهوری اوباما هستند.
منبع:
http://jcpa.org/article/russia-cultivates-strongman-libya-seeks-another-mediterranean-naval-base/
