تاثیر شکاف‌های قومی و نژادی بر سایر بحران ها در ترکیه
-گفتگو با احمد مرجانی نژاد
کارشناس مسائل ترکیه
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
واژگان کلیدی: بحران های قومی ، نژاد، ترکیه، بحران نژادی،جمهوری ترکیه ، آتاتورک
با نگاهی به پیشینه و روند بحران های قومی و نژادی در کشور ترکیه باید گفت شکاف های قومی-نژادی و شکاف های بین اقوام و نژادها در ترکیه در تداوم بحران ها و تاثیرگذاری بر سایر بحران های سیاسی، اقتصادی و … در ترکیه موثر بوده است. در این میان بحث دربارۀ اقوام ترکیه و بسترهای شکل گیری بحران های قومی و نقش آنها در سایر بحران ها مورد توجه گفتگوی زیر است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: پیشینه و روند بحران های قومی و نژادی در کشور ترکیه چگونه است؟
ترکیه به علت قرار گرفتن در بین دو قاره آسیا و اروپا، همواره مورد تاخت و تاز قوم‌های گوناگون قرار گرفت که باعث ورود اقوام گوناگون به آن گردیده است . ترکیه به این دلیل که میراث دار امپراطوری عثمانی بود، در مسیر نظام چند ملیتی ، چند دینی و چند زبانی قرار داشت. اما ساختاری که توسط آتاتورک در ترکیه راه اندازی شد بر مبنای دولت- ملت سازی با ترکیب دو عنصر ، یکی عنصر ترک و دیگری اسلام سنی. است که در آن تنوع قومی ، دینی ، مذهبی ، نادیده گرفته شد. اینک از جمعیت هشتاد و اندی میلیون جمهوری ترکیه ، حدود ۷۰ % آن از نژاد ترک؛ ۱۵% از نژاد کرد؛ ۱۵% هم از نژادهای گوناگون : بالکان تبار ، یونانی، ارمنی، عرب، و….هستند. در واقع در ایام ضعف و انحطاط امپراتوری عثمانی ، اسلامگرایی ، تحت قالب ناسیونالیستی غرب و به صورت اسلامی – ملی ، بینش ملی ، ظهور و بروز کرد. شکاف های اجتماعی و سیاسی عمیقی که بعد از تشکیل جمهوری مدرن ترکیه باعث دید متعصب و تهاجمی ناسیونالیسم ترکی به هویت گروه ها و ملیت های غیر ترک ساکن در ترکیه شد . به طوری که مردم غیر ترک ساکن درجمهوری نوین ترکیه، مجبور به نفی هویت خود شدند. در همین راستا قوانین ترکیه نیز تا همین چند سال اخیر اجازه درخواست حقوق شهروندی را فقط در چارچوب هویت ترکی به رسمیت می شناخت.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اصولا شکاف های قومی-نژادی و شکاف های بین اقوام و نژادها در ترکیه تا چه حد در تداوم بحران ها و تاثیرگذاری بر سایر بحران های سیاسی، اقتصادی و … در ترکیه موثر بوده است؟
مسئلۀ اقلیتهای قومی تحت شرایط ویژه ای، از اهمیت بالا و تاثیر گذاری قابل ملاحظه ای بر سایر تنش های اجتماعی ، سیاسی – امنیتی- نظامی- اقتصادی ، برخوردار است. بویژه وقتی که وابستگی قومی مبنای اصلی مشروعیت دولت- ملت قرار گیرد، به طوری که نبود این وحدت و همبستگی می تواند شکل دهنده به یکی از مهمترین عوامل تهدید امنیت ملی دولت ها باشد. در این مورد ترکیه همواره از حساسیت ویژه ای برخوردار بوده است. از آغاز بنیان آن، یکی از موضاعات مهم و نیز یکی از پرهزینه ترین معضلات این کشور مسئلۀ اقلیت های قومی ، بویژه کردها بوده است.این تعارض می تواند از دو جهت مورد بررسی قرار گیرد:
۱- به عنوان دغدغه های امنیتی برای نظام جمهوری ترکیه
۲- به عنوان تهدیدی برای اقلیت های قومی، بویژه کردها
تعارض قومی ترکیه در طی سالیان طولانی جلوه گر تصاویر درناک بر حافظۀ تاریخی مردم کرد و ترک بوده است. در این بین محوریت ناسیونالیسم ترکی ، یکسان سازی ساکنان در سیاستهای دولت ترکیه ، در رابطه با اقلیت قومی کرد، مهمترین عامل شکل دهی به ماهیت ناسیونالیسم کرد و رادیکالیسم کرد در ترکیه است که تاثیر و هزینه های کلان سیاسی و اقتصادی برای ترکیه در بر دارد .
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به تحولات یک دهه گذشته آیا می توان قائل به این امر بود که دامنه شکاف های قومی – نژادی در ترکیه بر سایر بحران ها تاثیر بیشتری گذاشته است؟
تعریف کمالیست‌ها از ترک ، کسی است که فرهنگ ترکی دارد و به زبان ترکی سخن می‌گوید و احتمالا مسلمان است. بنابراین نامسلمان به عنوان یک ترک پذیرفته نمی‌شود. در این بین چهار چوب اصلی دکترین حکومت حزب حاکم ترکیه برای افزایش منافع ملی ترکیه در درازمدت ، برپایه دکترین واقع بینی و سیاستهای غیر عقیدتی بنا شد. در همین راستا و با توجه به اقدامات نخستین حزب مذکور در قامت دولت ملی این کشور ، می توان گفت که ترکیه در رسیدن به اهداف خود و افزایش منافع ملی اش قدمهای مثبتی برداشته است ، اما چندان موفق نبوده است. زیرا حکومت حزب عدالت و توسعه بعد از یک دهه حکمت داری موفقیت آمیز ، با دگرگونی هایی در سیاست داخلی و خارجی ، تداوم سیاست ترک گرایی در داخل ، بروز تمایلات آرمانگرایانه ، اعمال سیاست های نوعثمانی گری در دیپلماسی خارجی ، موجب شد دامنه شکاف های قومی به آغاز درگیری نظامی با پ.ک.ک و نیز دخالت غیر متعارف ترکیه در مسائل عراق و سوریه ، منجر گردد .
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در چند دهه اخیر بحران‌ها، اختلافات و شکاف‌های قومی در ترکیه به چه صورت بوده است؟
شعار های خوشبخت است کسی که بگوید من ترک هستم و یا یک ترک به اندازه یک دنیا ارزش دارد و نیز « انسان ترک » و…. تار و پود بنیان و ذهنیت ملی گرایی نظام جمهوری ترکیه را تشکیل داده اند ، لذا سایر اقوام ، در صورت مسلمان بودن ، هموطن ها ، هم شهریهای درجه دوم محسوب می گردند. مثلا در مورد کردهای ساکن در ترکیه ، رهبران و مسئولان دولتی برای اقناع افکار عمومی خود آنها را ترکهای کوه نشین می نامیدند. اینک نیز بسیاری از قوانین و نگاههای این چنینی در میان بخش عمده ای از سیاستمداران ترکیه در قبال قوم کرد حاکم است . لذا ملیگرایی ترک هنوز بلوغ سیاسی لازم را پیدا نکرده است. در واقع مسلما اگر دموکراسی در ترکیه محقق شود رادیکالیسم کرد به حاشیه و طرفداران‌اش کاهش می یافت ، و همچنین اگر جنبش‌های کرد ، دموکراتیک شوند، ملیگرایی ترک از رونق افتاده و دشمن خود را از دست خواهد داد. .
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: درگیری‌های قومی و نژادی بیشتر بر سر چه مسائلی می‌باشد؟
بستر درگیری های کنونی ترکیه ، بویژه در مناطق کرد و عرب نشین ، مسائلی در مورد برتری نژاد و قوم سلطه زبانی است. در واقع ملیگرایی همه گروه‌ها و احزاب ترکیه از نوع «قومی» است. یعنی صورت بندی ناسیونالیسم در ترکیه بر اساس وجه قومی است. در ملی گرایی ترک مرز ملت را با مرز یک گروه قومی ویژه مشخص و محدود می سازند. بر این مبنا ، اجداد و تبار مشترک بر جسته ترین ویژگی سازنده ملت است. اینک نیز فقط افرادی که از نژاد ترک بوده ، به زبان ترکی سخ گفته و نیز مسلمان باشند ترک و در شمول ملت ترکیه محسوب می گردند، در واقع ترکیه متعلق به ترک ها است و دیگر اقوام به شرط تبعیت به عنوان شهروند پذیرفته می شوند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نقش دولت و ارتش در اختلافات، شکاف و درگیری‌های قومی ترکیه چیست؟
دولت و ارتش تصمیم گیرندگان نهایی جهت رفع و یا تداوم تنش های قومی در ترکیه هستند. اما نظام کمالیست ترکیه، در گذشته و نیز حال ، گزینه ها و طرح هایی مشخص و ثابت برای حل و فصل بنیادین شکاف ها و درگیری های قومی ندارند. چراکه هنوز تعداد قابل توجهی از سیاستمداران و افسران ارشد و پرنفوذ ترکیه معتقدند موضوع و مسئله کردها را می توان از طریق راهکار نظامی همراه با برنامه های اقتصادی داد. هم چنین در میان سیاستمدارهای ترکیه، شمار کمی به این نتیجه رسیده اند که سیاست زور در داخل با اهداف سیاست خارجی این کشور ناهمخوان است. لذا حکومت حزب عدالت و توسعه ، علی رغم کاهش قدرت و میزان نفوذ ارتش در امور سیاست و انجام اصلاحاتی در خصوص وضعیت کردها و علویان ترکیه ، هنوز قادر نیست طرح هایی را که دیگر رهبران احزاب سیاسی و نظامیان ارشد آن کشور با آن مخالف هستند را محقق سازد. به همین دلیل اغلب دولت های ترکیه و حتی حکومت حزب عدالت و توسعه ترکیه ، در حوزه مسائل داخلی به گونه ی عام و بحران با کردها بطور ویژه موفق نبوده اند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: بازیگرانی خارجی تا چه حدی در دامن زدن به بحران های قومی- نژادی در ترکیه دخیل هستند؟
طبق قرداد « سایس- پیکو » ( ۱۹۱۶.م ) که زمینه ساز اجرای طرح های« کنفرانس بازل » ، ( ۱۹۸۷.م- سویس) است ، بازگشت به صهیون و تشکیل کشور قانونی یهودیان ، سقوط امپراطوری عثمانی ، تجزیه کشور های اسلامی، مد نظر قرار گرفت که منبع اصلی تنشهای جاری منطقه است. ایجاد بحران های قومی ، راه اندازی حرکت های ناسیونالیستی ، از طرح های ثابت و قدیمی استعمار گران محسوب می گردد. در این راستا محفل های ( لابی های) قوی ارامنه و صهیونیستی در اروپا و آمریکا ، جهت فشار به دولت ترکیه، همواره موضوع نسل کشی ارامنه توسط ترکان و نیز تشکیل دولت بزرگ کردستان را تبلیغ و هدایت می کنند.
