هلال شیعی اصطلاحی است که بیشتر از سوی کسانی که در صدد القای خطر شدت یافتن روابط شیعیان ایران با شیعیان خارج از ایران استفاده می‌شود. این اصلاح در کتاب‌های دانشگاهی و ادبیات علمی از جمله در آلمانی دارای پیشینه‌است. اما از هنگامی که عبدالله دوم پادشاه اردن، در کاربردی «شیعه هراسانه» از آن برای بیان تمایلات ایران دوستانه شیعیان عراق استفاده نمود، این اصلاح کاربرد فراگیری یافت. از دیدگاه این اندیشه، نفوذ تاریخی ایران بر شیعیان خاورمیانه را عاملی برای اختلال امنیت سیاسی منطقه خاورمیانه است. از نگاه آنان ايران تلاش دارد با ايجاد يك بلوك شيعي در منطقه، بر قدرت خود بيفزايد و آن را عليه منافع كشورهاي سني و نيز منافع منطقه اي آمريكا و و کشورهای عربی به كار گيرد. در همین راستا برخي كشورهاي منطقه و نيز قدرت هاي فرامنطقه اي در خصوص افزايش اقتدار شيعيان ابراز نگراني كرده اند. به همین منظور برای بررسی بیشتر طرح هلال شيعي از سوي برخي عناصر منطقه اي و فرامنطقه اي گفتگویی با محمد علی سبحانی سفیر پیشین در اردن داشته ایم:
بحث هلال شیعی در سه سال گذشته از چه خاستگاه هایی مطرح و برجسته شده است؟
این امر از ابتدا موضوع و مسئله مشکوکی بوده است. چه آن کسانی که این امر را طرح و چه کسانی که به این مساله دامن میزنند افراطیونی هستند که در بخشهایی از جوامع اسلامی پایگاههایی دارند و در اثر این طور تبلیغات تحت تاثیر قرار میگیرند و عکس العمل انجام میدهند. در این حال این عکس العملها منجر به اختلافات فرقه ای و طایفه ای می شود .اما ما میتوانیم به تاریخ زندگی طوائف و مذاهب مختلف در کنار در کشورهای مختلفی که امروزه دچار حساسیت هایی شده اند برگردیم و ببینیم که اگر نوع نگرش و نگاه غالب در این کشورها توسط این دستگاههای حاکم و همچنین گفتمان منطقی، د رجهت حفظ وحدت شود همین مذاهب و گروهها در کنار هم دیگر و به سادگی زندگی میکنند و مشکلی رخ نخواهد داد.
چه بسترهای باعث به وجود آمدن طرح هلال شیعی شد؟
وجود مذاهب مختلف با جغرافیای انسانی متفاوت و توجه خاص به این جمعیتها میتواند مبنایی برای خیال پردازی شود. من این گونه نگاه ها را نظریه پردازی نمی دانم بلکه خیال پردازی می دانم. آنها برای اینکه بتوانمد جغرافیای خاصی برای مذاهب مختلف تعریف و این جغرافیا را با قدرت های حاکم و منطقه ای و بین المللی گره بزند و ایجاد نگرانی در بخشهای دیگری از جوامع کنند به این موضع می پردازند. درهر صورت این موضوع اکنون وجود دارد و در کشورهایی هم تاثیر گذار است. البته در بخشهایی از جوامع و کشورهای اسلامی که دارای اندیشه قوی تر و آگاهی های در سطح بالاتری اند این گونه تبلیغات تاثیر کمتری خواهد داشت.
در سه سال گذشته بیشترین مانور رسانه ای و تبلیغاتی و سیاسی از سوی چه کشورهایی بوده است ؟
بنده ویژگی خاصی را به کشوری اختصاص نمی دهم بلکه معتقدم افراط گرایی ، اعتدال گرایی و اصلاح طلبی ویژگی هایی هستند که در جوامع مختلف وجود دارند و به گونه ای تاثیرات خود را بر جای میگذارند. یعنی بهتر است این طور نگاه کنیم که افراط گرایان ،تلاش میکنند این گونه ادبیات را گسترش دهند و ایجا ژد نگرانی کنند و در گروههای مذهبی مختلف اختلاف افکنی کنند.
طرح هلال شیعی چه پیامدهای مثبت و منفی بر ژئوپلتیک جهان اسلام داشته است ؟
من به استراتژی امام خمینی (ره) در ژئوپولتیک جهان اسلام برمیگردم . ژئوپولوتیک جهان اسلام امام(ره)این بود که مسلمانها دارای منافع مشترک در اعتقادات مذهبی هستند و به آن پای بند هستند .آنها در مسائل سیاسی با وجود یک دولت اشغالگر و توسعه طلبی مثل اسرائیل و با توجه به اینکه دولتهای اسلامی میتوانند در کنار هم دارای یک گفتمان مشترک باشند و برای هم دیگر مکمل باشند می توانند توان استراتژیک گسترده ای برای حضور در جامعه جهانی ایجاد کنند. برای این منظور این کشورها باید در حول محورهای مشترک خود متحد باشند. امام (ره) این نظریه را دنبال کرد و در مسئله فلسطین با ارایه دادن موضوع روز قدس مسلمانها را در جهت اتحاد حرکت داد و در سایر مسائل هم می توان نظریه امام (ره) را پیگیری و به کار برد .
در شرایط کنونی نگاهها به هلال شیعی با توجه به مسئله داعش چگونه است ؟
در سالهای گذشته از یک سو اسرائیلی ها رفتاری بر علیه شیعه تبلیغ کردند و از سویی هم افراطی ها هم بر علیه شیعه تبلیغ کردند و یک فضای شیعه هراسی را درجهان اسلام دنبال کردند تا بتوانند فضایی مسموم را ایجاد کنند .
چه راهکارهای عملی میتواند جلو طرح چنین مسائل تفرقه افکنانه را بگیرد ؟
به نظر میرسد الان وضعیت خیلی دشوار شده است. باید به تدریج و آرام آرام و نقطه ای به این قضیه نگریست. الان در عراق یک مشکل جدی وجود دارد که خیلی ریشه ای و جدی است . همچنین در سوریه که داعش تبدیل به یک خلافت اسلامی کذایی شده که همه کشورها ی در منطقه و در دنیا همه به خطرناک بودن این پدیده برای امنیت و آینده ی منطقه واقف هستند . به نظر میرسد برای پدیده داعش اول باید یک برنامه ریزی اساسی شود و به نظر من باید در سطح منطقه ای توجه کنند و کشورهای که دارای مناقع و دیدگاه های مشترکب بر ضد این گروه هستند باید بدانند که وضعیت خطرناکی است و کنار هم قرار بگیرند و اختلافات خود را به رسمیت بشناسند و درباره حل این معظل چاره اندیشی کنند. به طور مشخص ایران و عربستان میتوانند نقش موثری داشته باشند تا سازکاری منطقه ای شکل بگیرد. یعنی باید ابتدا با ایران و عربستان می توانند نقش موثری داشته باشند و سازوکاری منطقه ای ایجاد کنند. دو کشور شروع شود و کشورهای هم چون مصر و ترکیه هم به این امر بپیوندد و سایر کشورها هم شامل چنین سازکاری خواهند شد. در سطح بین المللی هم، جدیت بیشتر نهادهای بین المللی و دولتهای بزرگ مورد نیاز است تا وارد کارزار شوند و با این پدیده به شکل جدی مبارزه کنند و زمینه را برای از بین بردن اختلافی چون هلال شیعی آماده کنند.
