عربستان سعودی در تولید نفت خام، پالایش نفت، پتروشیمی، سیمان، فولاد، کود شیمیایی و پلاستیک، صنعت موفقی داشته و از بزرگ‌ترین قطب‌های گردشگری دینی است. گفتگوی زیر با دکتر زرگر به بررسی وضعیت گذشته و حال اقتصادی عربستان توجه کرده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در چند دهه گذشته، وضعیت اقتصادی عربستان چگونه بوده است؟
در این شکی نیست، کشورهای حوزه ی خلیج فارس کشورهای نفتی هستند و عمده درآمد اصلی آنها نفت است. معمولاً هزینه های نفتی این دولت های رانتیر یا دولت های نفتی، 45 درصد و یا حتی بیشتر از هزینه های دولتی را تشکیل می دهد. عربستان در این دهه های اخیر سعی کرده است، امپراطوری عظیمی را بنا کند و در کشورهای خارجی سرمایه گذاری نماید. به طوری که در بخش فرآورده های نفتی و پتروشیمی پیشرفت های خوبی داشته است. بنا بود ما در زمان شاه با ساختن پتروشیمی جنوب (که ژاپن سرمایه گذار آن بود) به قدرت اول منطقه در زمینه پتروشیمی تبدیل شویم. اما این برنامه در زمان جنگ تعطیل شد و بعد از جنگ خود بخش هایی از آن را تکمیل کردیم. بنابراین عربستان توانست در این زمینه از ما پیشی بگیرد. در کل مزیتی که عربستان در اقتصاد چه در توسعه ی داخلی وچه در صادرات دارد، مسئله نفت ، گاز و پتروشیمی است و در این زمینه هم خوب کار کرده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: تحولات عمده ی اقتصادی عربستان در یک دهه گذشته چه بوده است؟
عربستان سرمایه گذاریهای عظیمی در خارج از کشور داشته است. بخشی از درآمدهای نفتی را در کشورهایی مثل امریکا سرمایه گذاری مستقیم و غیر مستقیم کرده است. از طرف دیگر عربستان کشوری توریستی است که در موسم حج حدود سه میلیون نفر زائر دارد. بنابران صنعت توریستی خیلی پویا و گسترده ای دارد. همچنین توانسته است در مسائل ساختمان و مسائل توریستی و زیارتی پیشرفت خوبی داشته باشد و امپراطوری ساختمانی را ایجاد کند. سرمایه گذاری بسیار خوبی هم در صنعت پتروشیمی داشته است. ما در دو دهه گذشته یعنی بعد از جنگ دچار تحریم ها شدیم و نتوانستیم دراین بخش پیشرفت داشته باشیم، اما عربستان سعودی با تولید 8 میلیون بشکه نفت در روز توانسته است در بخش فرآورده های نفتی به صادرات پویایی دست پیدا کند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: مهم ترین بخش های اقتصاد عربستان دریک دهه گذشته چه بوده است؟
عربستان از نظر صنعت خودرو و نساجی پیشرفت آن چنانی نداشته است و بیشتر واردات انجام می دهد. در بخش صنایع ذوب فلزات، کشورهای حوزه ی خلیج فارس توانسته اند با عربستان سرمایه گذاری هایی را انجام دهند. در بخش کشاورزی و تولید گندم، سرمایه گذاریهایی عمده ای به منظور خود کفایی انجام شد، اما خیلی موفقیت آمیز نبود. بنابراین آنها بیشتر به سمت برنامه هایی رفتند که در ارتباط با مسئله نفت و گاز و پتروشیمی بود. در بخش داخلی مثل فلزات و فولاد و… مقداری کار انجام شد، اما طوری نیست، که بتوان روی آن انگشت گذاشت. اما سرمایه گذاریهای خارجی عربستان در زمینه پالایش نفت در این مدت قابل توجه بوده است. به طوری که پالایشگاه هایی را در کشور امریکا خریداری کرده است و سرمایه گذاریهایی عمده ای را در این زمینه انجام داده است. عمده سرمایه گذاریهایی که عربستان چه در داخل و چه در خارج انجام داده است، بیشتر بر روی بخشی است که مواد اولیه را در اختیار داشته است و این بخش همان نفت ، گاز و پتروشیمی است. در سایر صنایع سرمایه گذاری انجام شده است، اما نمود خارجی ندارد و یا اینکه آمارهای دقیقی را اعلام نکردند، که توانسته اند تا چه حد جلو بروند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در این دهه گذشته رشد اقتصادی عربستان چگونه بوده است؟
رشد عربستان را بین 8 تا 11 درصد اعلام کرده اند. شاید این نتواند قابل قیاس با کشور قطر باشد، که رشد بالای ده درصد را تجربه کرده است. اما این آماری رسمی است، که این کشور اعلام کرده است و رشد خوبی را نشان می دهد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نقش کارگران مهاجر در اقتصاد عربستان چیست؟
با توجه به جمعیت 27 یا 28 میلیون نفری عربستان، حدود 4 الی 5 میلیون نفر کارشناس و یا کارگر خارجی در این کشور مشغول به کار هستند. کارگران متخصص از کشور مصر، آسیای جنوبی و شرقی مثل هند و.. به این کشورمی روند. تعدادی از این کارگران متخصص بوده و ازنظر تکنیک و فنون در سطح بالایی هستند، و کارهایی به آنها واگذار شده است. معمولا به کشورهای متخصص آمریکایی و اروپایی یا شرقی و غیره، کارها به صورت کلید در دست واگذار می شود. آنها بسیار از کارها را انجام می دهند. بنابراین نقششان بسیار مهم است. از طرفی، از آنجایی که عربستان کنترل خوبی روی مسائل اجتماعی و جمعیتی و غیره دارد، مشکلاتی از این نظر متوجه کارگران خارجی و یا مشکلاتی از جانب کشورهای خارجی متوجه نظام عربستان ومسائل سیاسی نیست.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آیا وضعیت کنونی بازار نفت اقتصاد عربستان را تحت تاثیر قرار داده است؟
عربستان ذخیره ی ارزی بالایی دارد. این ذخیره ارزی باعث شده است، که عربستان در این افت و خیز قیمت نفت، در کوتاه مدت خیلی تحت تاثیر قرار نگیرد. علاوه بر این ها عربستان سرمایه گذاری عظیمی روی مسائل پتروشیمی و فرآورده های نفتی و گازی کرده است. مثلا عربستان از تولید کنندگان بزرگ پلی اتیلن و تولیدات شیمیایی متعدد است. بنابراین با توجه به این که نفت و گاز را به عنوان ماده اولیه با قیمت بسیار ارزان در اختیار دارد، می تواند از این طریق صادرات خود را افزایش دهد و پول هنگفتی را از این طریق بدست آورد. با این وضعیت، اگر درکوتاه مدت، قیمت نفت به نصف هم برسد، تاثیر زیاد بر روی بودجه عربستان نخواهد گذاشت. در نتیجه عربستان در مقایسه با ایران ساحل امن تری در رابطه با افت و خیز قیمت نفت است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: چشم انداز اقتصاد عربستان چگونه است؟
عربستان توانسته است، امپراطوری اقتصادی را برای خود بوجود آورد. این کشور می تواند به طور متوسط در روز 8 میلیون بشکه نفت صادر کند؛ که اگر آن را در قیمت هر بشکه نفت ضرب کنیم پول نفت بسیاری است. در عین حال این کشور سرمایه گذاریهای عظیمی در بخش پالایشگاه نفت ، مس و آلومینیوم و کارخانه های تولید فولاد داشته است. علاوه بر آن سرمایه گذاریهایی در خارج از کشور داشته است. چندی پیش ساخت یک کارخانه لاستیک مصنوعی را که بسیار مجهز است، مورد توجه قرار داده است. با توجه به این سرمایه گذاریها، این کشور در حال توسعه سریع است. البته درست است که برخی از این پروژه ها نمایشی و تبلیغاتی و برای پرستیژ حاکمان است، اما اگر به واقع نگاه می کنیم، می بینیم ساختمان سازیهای عظیمی در اطراف شهرها که بخش عظیمی از آن بیابان است، انجام شده است. ازطرفی همین بهره برداری از 8 میلیون بشکه نفت در روز نیاز به تاسیسات پیشرفته ای دارد. سرمایه گذاریهایی هم که انجام می دهد، درآمدزا است. مقداری از این سرمایه گذاریها خارجی است. آنها به پشتوانه همین سرمایه گذاریهای عظیم به راحتی می توانند قیمت نفت را پایین بیاورند و به عنوان یک بازیگر مهم به جنبش ها و احزاب خارجی کمک کنند و آمریکا نیز به آنها توجه نماید.
