كومور
نیلوفر باقرنیا
دانش‌آموخته کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل
مقدمه
کومور کشوری در جنوب‌شرقی آفریقا در آب‌های اقیانوس هند و در شرق سواحل موزامبیک و شمال غربی ماداگاسکار قرار دارد. فرانسه از سال ۱۸۴۳میلادی این کشور را مستعمره خود و با ماداگاسکار که تحت‌الحمایه فرانسه بود، یکی گردید. اما پس از چندی جدا و در نهایت سال ۱۹۷۱ به لحاظ اقتصادی خودمختار شد. هر یک از سه مجموعه جزیره آنژوان، موهلی و کومور به طور جداگانه دارای رئیس جمهور بوده و یک رئیس جمهور دیگر بر سه جزیره و رؤسای جمهوری آن حکومت می‌کند و دادگاه‌های این کشور بر اساس قوانین اسلامی و فرانسوی اداره می‌شوند. این کشور از زمان استقلال تاکنون 20 کودتای موفق و نافرجام را پشت سر گذاشته است که نشان از بی‌ثباتی سیاسی آن است. علاوه بر آن، مشکلات اقتصادی و نفوذ کشورهای خارجی نیز منجر به عدم رضایت مردم از وضعیت اقتصادی و سیاسی گردیده است. با این وجود نباید از نقاط قوت داخلی و فرصت‌های خارجی غافل ماند که در ادامه مورد بحث و تحلیل قرار می‌گیرد.
نقاط قوت و ضعف
کومور علاوه بر تجربه بیش از 20 کودتا، احزاب سیاسی قدرتمندی ندارد و گروه‌های سیاسی به صورت حامیان رهبران خاص شکل گرفته‌اند. عدم وجود احزاب، خود یک ضعف محسوب شده که منجر به عدم توسعه سیاسی می‌گردد. درواقع شرط اولیه حکومت‌های دموکراتیک، وجود احزاب با کارکردهای متفاوت بوده که باعث جامعه‌پذیری سیاسی و آگاهی سیاسی مردم می‌شود. همچنین عدم مدیریت صحیح گروه‌های امنیتی موجب وجود گروه‌های امنیتی و مراکز امنیتی متعدد قدرت در جزایر این کشور گردیده است. از طرفی، از آنجایی که کومور متشکل از جزایر آنژوان، موهلی و کومور است، هزینه هدایت بروکراسی هر کدام به همراه تقسیمات قدرتی مبهم همواره منجر به تضادهایی میان روسای جمهور و مردم سه جزیره نیز شده است. از طرف دیگر با توجه به دیرینه آن در ارتباط با استعمار فرانسه، استقلال آن همراه با مشکلات اقتصادی بسیاری بوده است. فقر، فساد، و سوءتغذیه همچنان از جمله مشکلات اصلی است و با توجه به این مشکلات، مردم سه جزیره بعد از استقلال از فرانسه دوباره خواهان بازگشت به مستعمرگی فرانسه شدند که این درخواست توسط فرانسه رد گردید.
در واقع سه عامل منجر به تمایل مردم به بازگشت به وضعیت قبل گردید که یکی از آنها کمبود فرصت‌های اقتصادی در مقایسه با یکی از جزایری از کومور (مایوت) که در اختیار فرانسه باقی مانده بود، است. در این خصوص می‌توان گفت محصولات صادراتی این کشور شامل وانیل، اسانس عطر ، قايق‌سازي ، زينت آلات ، عتيقه جات و مغز نارگیل است که به کشورهای هلند (35.8)، فرانسه (18.3درصد)، ایتالیا (12.8 درصد)، سنگاپور (7.8 درصد)، ترکیه (5 درصد) و آمریکا (4.6 درصد) صادر می‌شود. اما کاهش قیمت این محصولات به دلیل افزایش رقابت در بازار جهانی و تولید در غرب، باعث کم رونق شدن این محصولات شده است. دوم مربوط به شکست دموکراسی‌سازی در این سه جزیره و درنهایت نفوذ خارجی نیز از عوامل دیگر محسوب می‌گردد.
با این وجود این کشور دارای نقاط قوت حائز اهمیت است. کومور از نظر اقتصادی در مرتبه 121 قرار داشته و رتبه آن به دلیل بهبودی در آزادی کار، اثربخشی قضایی، تجارت آزاد که منجر به کاهش بار مالیاتی و هزینه‌های دولت شده، در میان 47 کشور آفریقایی در سال 2018 در رتبه 18 درجه‌بندی شده است. همچنین در سال 2018 میزان بیکاری آن 20 درصد، میزان تورم 2.0 درصد، میزان بدهی 26.3 درصد و میزان تولید ناخالص داخلی آن 1.3 میلیارد دلار که در سال 2016، 2 درصد رشد داشته است، می‌باشد. از طرف دیگر، ذخایر عظیم منابع طبیعی در آب‌های آن کشف شده و پیش بینی می شود که کمپرسورها حدود 10.5 میلیارد بشکه گاز طبیعی و 7 میلیارد بشکه نفت داشته باشند. برای یکی از فقیرترین کشورهای جهان، این امر می‌تواند تغییر بزرگی ایجاد نماید و اخیرا قراردادهای اکتشاف را با شرکت های مختلف امضا نموده و این احتمال وجود دارد که تا سال 2019 استخراج آغاز گردد.
فرصت‌ها و تهدیدها
کومور در کنار نقاط قوت و ضعف داخلی، دارای فرصت‌ها و تهدیدهای خارجی نیز می‌باشد. از جمله کشورهایی که تاثیر بسزایی در آن داشته فرانسه می‌باشد. همانطور که در مقدمه اشاره شد کومور به عنوان مستعمره فرانسه همواره چه قبل و چه بعد از استقلال از آن تاثیر پذیرفته و جزیره مایوت که امروزه متعلق به فرانسه است همواره منجر به تنش در روابط دو کشور گردیده است. این جزیره بعد از استقلال در نتیجه همه‌پرسی به ماندن تحت حاکمیت دولت فرانسه رای دادند و دراول ژانویه 1976 فرانسه با استقلال جزایر کومور به استثنای جزیره مایوت موافقت کرد، اما سازمان ملل، اتحادیه عرب و اتحادیه آفریقا تسلط فرانسه بر این جزیره را به رسمیت نشناختند. این امر منجر به افزایش شکاف بین سه جزیره و مایوت گردیده و تعداد زیادی از سه جزیره به این جزیره مهاجرت می‌کنند که عده‌ای به طور غیرقانونی که یا دستگیر و به کشور باز می‌گردند و یا جان خود را از دست می‌دهند. این امر حتی منجر به تضاد مردم سه جزیره و مایوت شده، به‌طوریکه مردم مایوت به افزایش جرم توسط مهاجران، معترض بوده‌اند.
همچنین این کشور به دلیل بی‌ثباتی سیاسی می‌تواند مکان مناسبی برای فعالیت تروریست‌ها باشد و ایالات‌متحده همواره نگرانی‌هایی در این مورد ابراز نموده اما تمایلی برای اقدام عملی و کمک به این کشور انجام نداده و این امر موجب نارضایتی دولت کومور گردیده است.
در کنار چالش‌های خارجی، کومور می‌تواند از فرصت‌های خارجی برای پیشرفت بهره‌برداری نماید. کومور در این راستا در مرزهای دریایی خود در مذاکره با موزامبیک، تانزانیا و ماداگاسکار موفق بوده است. این کشور همچنین بخشی از اتحادیه عرب، صندوق توسعه اروپا، اتحادیه آفریقا، کمیسیون اقیانوس هند و بانک توسعه آفریقا بوده و فرصت‌های بسیاری در پیش‌روی اقتصاد وجود دارد. کومور همچنین روابط دوستانه با هند دارد و پیشنهاد تاسیس یک مرکز آموزش‌های حرفه‌ای در این کشور توسط هند داده شده که حرفه‌هایی از قبیل لوله کشی، جوشکاری، برق و کمک‌های مالی به دلیل خسارت‌های وارده در باران‌های سیل‌آسا در آوریل 2012 از این موارد می‌باشند.
توافقات کومور با عربستان سعودی به ارزش 22 میلیون دلار در جهت ساخت و ساز جاده و کمک برای تامین آب مورد نیاز نیز حائز اهمیت بوده و سران ریاض در دیدار با غزالی عثمانی به این کشور قول توسعه بیشتر تا سال 2030 را داده است. در این راستا کومور حتی روابط خود با ایران را به عنوان رقیب ریاض در جهت نزدیکی بیشتر به آن در سال 2016 قطع نمود. به‌علاوه کومور با چین روابط دوستانه‌ای نیز داشته است. در طی دیدار مقامات دو کشور در 1 سپتامبر 2018 ، قراردادهایی امضا نموده و بر افزایش همکاری‌ها در راستای نشست پکن انجمن بین المللی همکاری چین و آفریقا (FOCAC)، تاکید نمودند. در این دیدار، کومور از پروژه «یک کمربند، یک جاده» چین، استقبال کرده و چین هم آن را عاملی برای رشد اقتصادی این کشور قلمداد کرد.
در نهایت همانطور که اشاره شد کومور به عنوان یک کشور فقیر در جنوب آفریقا که مهم‌ترین دغدغه آن، اقتصاد است، در کنار نقاط ضعف داخلی و تهدیدهای خارجی، می‌تواند با کمک گرفتن از قدرت‌های نوظهور و کشورهای توسعه‌یافته، اقتصاد خود را بهبود بخشد. درواقع با گسترش همکاری با کشورهایی از قبیل چین و هند و بهره‌مندی از رقابت دو کشور می‌تواند همانند مایوت ـ جزیره در اختیار فرانسه ـ وضعیت کشور را بهبود بخشیده و از فرار مغزها جلوگیری به عمل آورد.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت‌ها، مقالات و مصاحبه‌های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاماً به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه‌های موسسه نیست.
