شهرام پیرانی: کارشناس روابط بین الملل
در سال‌های گذشته، روابط گروه تحریک طالبان پاکستان (تی پی تی) با طالبان افغانستان بیش‌ازپیش گسترش‌یافته و تی پی تی نقش مهمی در احیای طالبان افغانستان پس از حوادث 11 سپتامبر داشته است. به‌رغم انکار مقامات طالبان، بسیاری از شبه‌نظامیان تی پی تی در افغانستان حضور دارند و پس از به‌قدرت‌رسیدن مجدد طالبان در سال 2021، عملیات این گروه بر علیه دولت پاکستان گسترش بی‌سابقه‌ای داشته که همین امر موجب نگرانی مقامات اسلام‌آباد شده است.
تحریک طالبان پاکستان (تی پی تی)، سازمانی فراگیر مرکب از گروههای شبه‌نظامی اسلام‌گرا است که در شمال غربی پاکستان و در مناطق قبیله‌ای این کشور مستقر هستند و مرکب از چندین گروه شبه‌نظامی است که در سال 2007 تشکیل شد و به طور عمده در مناطق قبیله‌ای پاکستان و در امتداد خط مرزی” دیورند” حضور دارند. این گروه پس از اعلام موجودیت، هدف خود را برقراری خودمختاری در مناطق قبیله‌ای شمال غرب پاکستان، ایجاد یک نظام سیاسی اسلامی در این کشور و اجرای قوانین شریعت اسلام در سراسر کشور پاکستان اعلام نمود. تحریک طالبان پاکستان محصول جانبی سیاست جهادی القاعده در افغانستان و پاکستان پس از حوادث 11 سپتامبر است. این گروه شبه‌نظامی در شرایط کنونی نیز دارای پیوندهای پنهانی با القاعده و رهبران آن است و بارها اعلام کرده که رهبران طالبان افغانستان را رهبران خود می‌داند
این گروه شبه‌نظامی در طی سال‌های گذشته، علاوه بر انجام عملیات چریکی در مناطق قبیله‌ای شمال غرب پاکستان بر علیه دولت این کشور، مبادرت به انجام حملات انتحاری متعدد در دیگر مناطق پاکستان نیز نموده است. پس از حمله این گروه به پادگان نظامی پیشاور در سال 2014، ارتش پاکستان بسیاری از پایگاه های نظامی این گروه در خاک پاکستان را نابود نمود و بسیاری از اعضای این گروه به افغانستان پناهنده شدند. پس از تسلط مجدد طالبان بر افغانستان، بسیاری از رهبران” تی پی تی” همچون ” مولوی فقیرمحمد”، معاون موسس آن،که در زندان های افغانستان به سر می بردند، توسط مقامات طالبان آزاد شدند. تحریک طالبان پاکستان با راهپیمایی های بزرگ موتوری و به راه انداختن کاروان پیاده روی در شرق افغانستان، آزادی اعضای خود را جشن گرفت.
ویدئوهای منتشرشده از زمان تسلط طالبان نیز نشان می‌دهد که تحریک طالبان پاکستان از آزادی کامل عملیاتی در این کشور برخوردار است.” تی پی تی” علاوه بر اعلام تبریک نسبت به بازگشت مجدد طالبان به قدرت، آشکارا تعهد و وفاداری خود به این گروه را مجدداً مطرح کرد. کادر رهبری تحریک طالبان پاکستان با تقویت روایت‌های جاری خود، طالبان افغانستان را به‌عنوان الگویی مناسب برای جنگجویان این گروه معرفی کرد و استدلال کرد که استقامت در جنگ بر علیه دولت پاکستان، نویدبخش پیروزی‌هایی مشابه آنچه طالبان در افغانستان به دست آورد را می‌دهد.
پس از به‌قدرت‌رسیدن مجدد طالبان در افغانستان در آگوست 2021، حملات” تی پی تی” یا تحریک طالبان پاکستان ، بر علیه دولت پاکستان افزایش یافته است.بر اساس پژوهش های صورت گرفته توسط مرکز مطالعات پاکستان، از زمان به قدرت رسیدن مجدد طالبان، حملات این گروه بر علیه مواضع دولت پاکستان در حدود 50 درصد افزایش یافته است.به طور مثال در فاصله زمانی سپتامبر تا اواسط ماه مه 2022، این گروه بیش از 170 حمله تروریستی در نقاط مختلف پاکستان انجام داده که طی آن بیش از 170 پلیس، نیروهای نظامی و شبه نظامی و شهروندان غیر نظامی پاکستان کشته شده اند.علاوه بر این، مرکز مطالعات امنیتی- پژوهشی پاکستان نیز در گزارشی که در اواسط جولای سال جاری منتشر شد، اعلام کرد که در سه ماهه گذشته بیش از 240 درگیری نظامی میان تروریست های” تی پی تی” و نیروهای نظامی پاکستان روی داده است که در جریان این درگیری ها بیش از 236 نفر از نیروهای نظامی و غیرنظامی پاکستان و 124 نفر از شبه نظامیان” تی پی تی” کشته شده اند.
این حملات عمدتاً در مناطق قبیله‌ای شمال غرب پاکستان صورت پذیرفته و نیروهای امنیتی، غیرنظامیان و بسیاری از گروههای دیگر مورد هدف این حملات قرار گرفته‌اند. بنا به دلایل متعدد، دایره نفوذ این گروه در ایالات خبرپختون خواه و بلوچستان پاکستان بیشتر از سایر نواحی این کشور است و اکثر حملات انجام شده بر علیه دولت پاکستان توسط” تی. پی. تی”، در این مناطق صورت‌گرفته است.
بر اساس پانزدهمین گزارش ناظران سازمان ملل متحد، در حال حاضر” تی پی تی” بزرگ‌ترین گروه تروریستی مستقر در افغانستان است که از حمایت عملیاتی و لجستیکی طالبان افغانستان و برخی جناح‌های شبکه القاعده برخوردار است. بنا بر گزارش منتشرشده توسط ناظران سازمان ملل متحد، این گروه در حال حاضر بیش از 30000 نفر عضو دارد که 6500 نفر آنها در افغانستان حضور دارند و فعالیت قابل‌توجهی در داخل خاک این کشور دارند. در این گزارش همچنین تمایل طالبان افغانستان برای محدود نمودن دایره فعالیت” تی پی تی” را زیر سؤال برده و به حمایت موقت کابل از عملیات نظامی طالبان پاکستان که حتی شامل تهیه سلاح، آموزش نظامی و حمایت مالی از این گروه نیز اشاره شده است. درعین‌حال، برخی از شهروندان افغان ساکن مناطق جنوبی این کشور، در گفتگو با رسانه‌های خارجی همچون آسوشیتدپرس اعلام داشته‌اند که طالبان پاکستان و برخی دیگر از گروههای مخالف دولت پاکستان، در زمان حاکمیت دولت‌های قبلی افغانستان، چندین اردوگاه در مناطق جنوبی افغانستان ایجاد نموده‌اند که پس از تسلط مجدد طالبان همچنان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند.
از زمان اعلام موجودیت طالبان در اواسط دهه 1990 میلادی، همواره پاکستان اصلی ترین کشور حامی این گروه بوده است، از این رو مقامات بلندپایه اسلام آباد توقع داشتند که پس از به قدرت رسیدن مجدد این گروه در افغانستان، اردوگاه های این گروه در جنوب افغانستان تعطیل گردند و مقامات طالبان، شبه نظامیان ” تی پی تی” را از افغانستان اخراج نمایند. با این حال مقامات طالبان از انجام این امر خودداری نموده و در عوض بارها پیشنهاد میانجی گری میان” تی پی تی” و حکومت پاکستان را داده اند. به طورمثال پیشتر” محمدنبی عامری”، معاون وزارت کشور طالبان، به دولت پاکستان و گروه تحریک طالبان پیشنهاد داده بود تا اختلافات فیمابین را از طریق گفتگو و مذاکره حل نمایند که این امر با واکنش منفی دولت پاکستان مواجه گردید.” ممتاز بلوچ”، سخنگوی وزارت خارجه پاکستان در یک نشست خبری که در تاریخ 10 آبان سال جاری برگزار شد، در واکنش به پیشنهاد مقامات طالبان اعلام کرد که اسلام آباد هیچ تمایلی برای گفتگو با شبه نظامیان” تی پی تی” ندارد.
” تی پی تی” همواره ادعا نموده است که حمایت‌های صورت‌گرفته توسط این گروه، عامل موفقیت و تسلط طالبان بر افغانستان بوده است. قبل از تأسیس” تی پی تی” در سال 2007، بسیاری از فرماندهان و رهبران بلندپایه این گروه همانند” بیت‌الله محسوب”، سال‌ها در کنار طالبان به مبارزه با دشمنان داخلی و خارجی طالبان پرداخته بودند و تحریک طالبان پاکستان نقش بسیار مهمی در احیای مجدد طالبان پس از وقایع 11 سپتامبر داشت. طی این سال‌ها، گروه” تی پی تی” نیروهای خود را جهت کمک به طالبان به افغانستان فرستاده و نیروهای دو طرف چندین عملیات مشترک بر علیه دولت وقت افغانستان انجام دادند. از سوی دیگر، در طی این سال‌ها نفوذ طالبان افغانستان بر تحریک طالبان پاکستان بیشتر شد. در نتیجه همکاری برخی از اعضای طالبان افغانستان با تحریک طالبان پاکستان در منطقه قبیله‌ای وزیرستان پاکستان، الگوهای سازمانی و سیاسی طالبان افغانستان در این منطقه اجرا شد. زمانی که طالبان افغانستان استراتژی خود را اصلاح کرد، تحریک طالبان پاکستان نیز از همین روش پیروی نمود. در سال 2014، عمر خالد خراسانی و قاری شکیل احمد، رهبران تحریک طالبان پاکستان، با این استدلال که سیستم بوروکراتیک متمرکز طالبان افغانستان برای توسعه تحریک طالبان پاکستان مناسب است، به دنبال آن بودند که این سیستم را جایگزین ساختار شبه قبیله‌ای مدیریت ” تی پی تی” نمایند.
واقعیت این است که” تی پی تی” نسبت به سایر گروه‌ها به دلیل عنصر قومیت پشتون، دارای نزدیکی بیشتری با طالبان افغانستان است، ازاین‌رو، اسلام‌آباد با عنایت به این مورد و برخی اطلاعات به‌دست‌آمده، طالبان را متهم به حمایت از این گروه می‌نماید. از سوی دیگر در دوره جدید قدرت‌یابی طالبان، این گروه تمایل کمتری به پاکستان و اجرای دستورات دیکته شده از این کشور دارد. مقامات طالبان در سال 2001 حاضر نشدند که ” اسامه بن لادن”، رهبر گروه القاعده، را به مقامات آمریکایی تحویل دهند، زیرا این امر را مغایر با قوانین” پشتون والی” می‌دانستند، ازاین‌رو بعید است که در شرایط کنونی نیز طالبان برادران پشتون خود که عضو” تی پی تی” هستند را به مقامات پاکستان تحویل دهد، زیرا حفظ وحدت پشتون‌ها برای طالبان افغانستان بسیار حائز اهمیت است.
” شجاع نواز”، پژوهشگر مرکز مطالعات آسیای جنوبی شورای آتلانتیک، در یادداشتی که در سایت این مؤسسه منتشر گردید اعلام داشت که: ” هیچ راه‌حل سریعی برای کاهش تنش میان پاکستان و افغانستان وجود ندارد. واقعیت این است که طالبان در راستای استفاده از” تی پی تی”برای افزایش دامنه نفوذ خود در پاکستان و به‌عنوان اهرم فشار بر دولت این کشور، به حمایت‌های خود از این گروه ادامه خواهد داد و همین امر منجر به تیرگی هرچه بیشتر روابط طالبان و دولت پاکستان خواهد شد.”
از سوی دیگر مخالفت طالبان با کشیدن دیوار در مرز” دیورند” و حمایت از ” تی پی تی”، می‌تواند منجر به تقویت پایگاه طالبان در افغانستان و مناطق با جمعیت غالب پشتون گردد. البته ذکر این نکته ضروری است که در پیش‌گرفتن این استراتژی در درازمدت برای طالبان بسیار مشکل است. افغانستان کشوری محصور در خشکی است که برای دریافت کمک‌های بشردوستانه، کسب مشروعیت بین‌المللی، افزایش مبادلات تجاری خارجی و بسیاری از مسائل دیگر نیاز به کشورهایی همچون پاکستان و ایران دارد. از سوی دیگر اسلام‌آباد نیز برای مذاکره با ” تی پی تی” و حل‌وفصل اختلافات با این گروه، نیاز مبرمی به طالبان دارد. ازاین‌رو مجموعه عوامل ذکر شده و بسیاری از مسائل دیگر باعث می‌گردد که کابل و اسلام‌آباد در راستای حل مشکلات فیمابین و جلوگیری از افزایش تنش‌ها، رویکرد مذاکرات دوجانبه و حل اختلافات را در پیش گیرند. در نهایت بایستی گفت که واقعیت‌های ژئوپلیتیک و بی‌نتیجه بودن درگیری‌های نظامی نیز باعث خواهد شد که دولت پاکستان و” تی پی تی” نیز راهبرد گفتگو و مذاکره را برای حل اختلافات در پیش گیرند.
*مسئولیت صحت و سقم مقاله فوق به عهده نویسنده است و انتشار آن به معنی تأیید یا بیانگر دیدگاه مرکز آینده پژوهی جهان اسلام نمی باشد.
