(سیدفضل حیدر؛ تحلیلگر مسائل آسیای جنوبی در مؤسسۀ جیمز تاون)
شکست مذاکرات نظامی چین و هند برای ازبین‌بردن بن‌بستِ مرزیِ یک‌ونیم‌ساله می‌تواند به نظامی‌شدن بیشتر خط کنترل واقعی (LAC)، مرز دوفاکتو چین و هند منجر شود. فرماندهان ارتش دو کشور در 10 اکتبر با یکدیگر مذاکره کردند. این مذاکره پس از نارضایتی فرمانده ارتش هند از استقرار گستردۀ نیروها و تسلیحات چین در امتداد مرز صورت گرفت. در حال حاضر، طرفین ده‌ها هزار نیرو را به‌همراه توپخانه، تانک و جت‌های جنگنده در امتداد خط کنترل واقعی مستقر کرده‌اند. این خط کنترل واقعی، سرزمین‌های تحت کنترل چین و هند را جدا می‌کند و از لاداخ در غرب تا ایالت شرقی آروناچال پرادشِ هند امتداد مییابد. چین نسبت به لاداخ و کل آروناچال پرادش ادعای سرزمینی دارد.
تمامیت ارضی چین بر اساس قانون جدیدی که از اول ژانویه اجرایی شد، مقدس و خدشه‌ناپذیر تلقی می‌شود. چین نیز موظف است اقدامات لازم را برای حفاظت از حاکمیت و مرزهای زمینی خود انجام دهد. هند قبلاً نسبت به قانون جدید مرزهای زمینی چین که می‌تواند بر اختلاف مرزیِ طولانی‌مدت دو کشور تأثیر بگذارد، ابراز نگرانی کرده است. به هر حال، این اختلاف مرزی سبب شد دو کشور در سال 1962 وارد جنگ تمام‌عیار شوند. در حال حاضر، مثلث منازعات چین، هند و پاکستان تشدید شده است؛ زیرا چین و پاکستان همچنان هند را تهدیدی برای منافع استراتژیک خود تلقی می‌کنند و هند نیز معتقد است منافعش به‌طور فزاینده‌ای از سوی چین و پاکستان به چالش کشیده می‌شود.
دوردست‌بودن چشم‌انداز بازگردانی روابط چین و هند
در سال 2018، شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، و نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، برای بهبود روابط و مدیریت اختلافات دوجانبه، در ووهان چین دیدار کردند. این دیدار پس از بن‌بست نظامی بین دو قدرت هسته‌ای در دوکلام در سال 2017 صورت پذیرفت. نشست ووهان، اولین دیدار دوجانبۀ غیررسمی بین شی جین پینگ و مودی پس از مشاجرۀ دوکلام بود. به‌لحاظ ژئوپلیتیکی، پکن تلاش زیادی برای جلوگیری از هم‌سویی بیشتر دهلی‌نو با آمریکا انجام داد؛ زیرا آمریکا هند را به‌عنوان یک وزنۀ متعادل‌کننده در برابر چینِ درحال‌رشد می‌بیند. هند و چین در ووهان، برای بهبود روابط دوجانبه، تحت شعار «روح ووهان» به تفاهم رسیدند.
یک سال بعد (اکتبر 2019)، مودی و شی جین پینگ برای پیگیری مذاکرات خود در نشست ووهان، دوباره در چنایِ هند با یکدیگر ملاقات کردند. مودی در این دیدار گفت: «ما تصمیم گرفته‌ایم اختلافات را با احتیاط مدیریت کنیم و اجازه ندهیم به نزاع و مناقشه تبدیل شوند. ما تصمیم گرفته‌ایم به نگرانی‌های یکدیگر حساس باشیم.» پکن و دهلی‌نو در ووهان و چنای متعهد شدند اجازه ندهند اختلافاتشان به نزاع و مناقشه تبدیل شوند؛ با این حال، اختلافات نه‌تنها به نزاع و مناقشه تبدیل شدند، بلکه به درگیری خونین کشیده شدند؛ به‌طوری که در ژوئن 2020، حداقل 20 سرباز هندی در درگیری با نیروهای چینی در مرز موردمناقشۀ هیمالیا کشته شدند.
پکن، عضویت هند در گفت‌وگوی چهارجانبۀ امنیتی یا چهارگانۀ هند، آمریکا، استرالیا و ژاپن را به‌عنوان بازی دهلی‌نو در صفحۀ شطرنج استراتژیک آمریکا، برای مقابله با نفوذ فزایندۀ چین در آسیا تلقی می‌کند. برخی در هند، در مورد سودمندی این مشارکت برای پیشبرد حل مناقشۀ مرزی با چین نگرانی‌های را مطرح کردند. برای مثال، یک محقق هندی در توئیتی نوشت: «وقتی چین مناطقی را که تصرف کرده است تخلیه نمی‌کند، چهارگانه کجاست؟ وقتی چین در حال مستقرکردن نیروها در مرز است و خط کنترل واقعی (LAC) را به خط کنترل (LoC) تبدیل می‌کند، چهارگانه کجاست؟»
نقش کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) در بن‌بست مرزی چین و هند
هند از منتقدان سرسخت کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) است. این کریدور که به‌ارزش 62 میلیارد دلار است، رکن اصلی طرح یک کمربند و جادۀ چین (BRI) است. هند با اجرای پروژۀ کریدور اقتصادی چین-پاکستان که از قلمرو موردمناقشۀ کشمیر عبور می‌کند، به‌شدت مخالفت کرده است. پس از هفته‌ها درگیری خونین بین سربازان چینی و هندی در مرز هیمالیا در سال 2020، پکن و اسلام‌آباد قراردادهایی را برای اجرای پروژۀ تولید برق‌آبی کوهالا و پروژۀ برق‌آبی آزاد پاتان امضا کردند. این پروژه تحت مدیریت پاکستان و با ارزش 9/3 میلیارد دلار است.
یک عامل کلیدی که در آرایش جنگی و مقابله‌جویانۀ چین در مرز با هند مؤثر است، مربوط به تهدیدات درک‌شده از جانب کریدور اقتصادی چین-پاکستان است. این تهدیدات عمدتاً از جانب برخی از پروژه‌های زیربنایی به‌رهبری هند در نزدیکی خط کنترل واقعی ناشی می‌شود؛ برای مثال، باید پروژۀ جادۀ 225کیلومتری دولت بیگ اولدی (DBO) را مورد توجه قرار داد. دولت مودی، پروژۀ جادۀ دولت بیگ اولدی را در شرق لاداخ گسترش داد؛ جایی که مرتفع‌ترین فرودگاه هند در آن قرار دارد. همچنین، این پروژه امکان دسترسی بیشتر به این منطقه، در اطراف خط کنترل واقعی را فراهم می‌کند. این جاده از لحاظ استقرار سریع نیروها و بازکردن گذرگاه قراقروم که لاداخ را از سین‌کیانگ جدا می‌کند، مزیت استراتژیکی به هند می‌دهد.
پکن و اسلام‌آباد در تلاش‌های خود برای محدودکردن حضور و نفوذ هند در مناطق مرزی هم‌جوار چین، هند و پاکستان، در یک جبهه قرار دارند. کریدور اقتصادی چین-پاکستان صرفاً برای تغییر بازی به‌نفع پکن و اسلام‌آباد نیست؛ بلکه این کریدور منعکس‌کنندۀ هم‌گرایی منافع دو شریک استراتژیک است. ازاین‌رو، هرگونه تهدید کریدور اقتصادی چین-پاکستان، تهدید مشترک چین و پاکستان تلقی می‌شود. این پروژۀ جادهای که در نزدیکی کریدور اقتصادی چین-پاکستان قرار دارد، از منطقۀ گلگت-بلتستان پاکستان که هم‌مرز با سین‌کیانگ است، به چین راه مییابد. گلگت-بلتستان در منطقۀ غربی دولت بیگ اولدی، شهر لِه پایتخت لاداخ را به گذرگاه قراقروم متصل می‌کند.
حمایت پاکستان از چین در مثلث منازعۀ چین، هند و پاکستان
پاکستان بعد از بن‌بست مرزی هند و چین و درگیری‌های بهار 2020، بیشتر به‌سمت چین گرایش پیدا کرد؛ زیرا منافع استراتژیک اسلام‌آباد به‌طور فزاینده‌ای با منافع پکن هم‌سو شده است. پاکستان در طول بحران چین و هند در سال 2020، 20000 سرباز را در امتداد خط کنترل (LOC)، مرز دوفاکتو هند و پاکستان در کشمیر و گلگت-بلتستان که با لاداخ در منازعۀ شمالی هم‌جوار است، مستقر کرد. این نشان می‌دهد که در صورت درگیری بین هند و چین، پاکستان می‌تواند جبهۀ دومی علیه هند از طریق مرز کشمیر باز کند.
در سال 2019، دولت هند به‌رهبری مودی، به‌طور یک‌جانبه، وضعیت ویژۀ خودمختاری کشمیرِ تحت کنترل هند را لغو کرد. از نظر چین و پاکستان، تصمیم یک‌جانبۀ هند برای تغییر وضعیت کشمیر غیرقابل‌پذیرش بود. چین با عصبانیت، به این موضوع واکنش نشان داد؛ زیرا این اقدام هند، وضعیت لاداخ را که پکن دربارۀ آن ادعا دارد، تحت‌تأثیر قرار داد.
مناقشۀ مرزی چین و هند فرصتی برای پاکستان فراهم کرد تا به تسویه‌حساب با رقیب اصلی خود، یعنی هند بپردازد. از منظر اسلام‌آباد، استقرار نیروهای عظیم چینی به‌همراه تسلیحات سنگین آن در لاداخ، موقعیت پاکستان را در مقابل هند تقویت می‌کند. چین و پاکستان در ماه می 2021، تمرین نظامی مشترکی را در تبت، در امتداد خط کنترل واقعی انجام دادند. هند با تغییر یک‌جانبه در وضعیت کشمیر در اوت 2019، زمینه را برای ورود چین به مناقشۀ کشمیر فراهم کرد. وانگ شیدا، محقق چینی، چند روز قبل از بن‌بست خشونت‌آمیز هند و چین در ژوئن 2020 گفت: «هند قلمرو جدیدی در نقشه ایجاد کرد؛ به‌طوری که بخشی از مناطق تحت صلاحیت قضایی محلی سین‌کیانگ و تبت را در قلمرو اتحادیۀ لاداخ خود ضمیمه کرد و کشمیرِ تحت کنترل پاکستان را در قلمروهای به‌اصطلاح اتحادیۀ جامو و کشمیر قرار داد. همین امر پکن را مجبور به مداخله در مناقشۀ کشمیر کرد و پیچیدگی در حل مسئله مرزی بین چین و هند را افزایش داد.»
نتیجه‌گیری
در این مثلث مناقشه، بعید است که هرگونه بازگردانی و بهبود روابط چین با هند، به‌ضرر روابط چین و پاکستان تمام شود. پاکستان به‌دلیل موقعیت استراتژیکی که دارد، برای برنامۀ ژئوپلیتیکی و اقتصادی کلان چین، به‌ویژه در جنوب آسیا، حیاتی است. حتی پیشگامی اسلام‌آباد در جنگ تحت رهبری آمریکا علیه تروریسم، بر رشد روابط چین و پاکستان تأثیری نداشت. علاوه بر این، طرح چین برای گسترش کریدور اقتصادی چین-پاکستان به افغانستان، بدون اسلام‌آباد امکان‌پذیر نیست.
تغییر وضعیت کشمیر از سوی مودی در سال 2019 نتیجۀ معکوس داشت و فرصتی برای چین فراهم کرد تا به‌عنوان بازیگر ثالث در مناقشۀ کشمیر بین هند و پاکستان ظاهر شود. این اقدام باعث شکلگیری رقابت برای تصرف مناطق مورد مناقشه در مرزهای هند، چین و پاکستان شد.
شکست کریدور اقتصادی چین-پاکستان، کل ابتکار توسعۀ زیرساخت‌های چند تریلیون دلاری چین را که از طریق طرح یک کمربند و جاده (BRI) انجام شده است، نابود خواهد کرد. چین که در یک بن‌بست مرزی با هند گرفتار شده است، می‌خواهد به نیروهای مخالف طرح یک کمربند و جاده نشان دهد که برای ایمن‌سازی برنامۀ توسعۀ زیرساخت‌های بزرگ خود تلاش خواهد کرد؛ به‌طوری که تداوم روابط قوی با پاکستان را به‌عنوان وسیله‌ای برای دستیابی به این هدف ارزیابی می‌کند.
قابل بازیابی در:
