چالش‌ها و فرصت‌های امنیتی عراق پساداعش
– گفتگو با امین آور
کارشناس ارشد مسائل راهبردی
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
گروه تروریستی داعش کمتر از سه سال پس از آن که در سرزمین هایی از عراق و سوریه مدعی تأسیس خلافت شد، شکست خورد. در حال حاضر داعش دارای پایگاه‌های عملیاتی قابل توجهی نیست که اقدامات تروریستی پیچیده خود را مدیریت و اجرا کند. درآمد داعش نیز در سال 2016 به 870 میلیون دلار کاهش یافته و انتظار می رود بسیار کمتر گردد. در وضعیتی کنونی پیش بینی‌ها حاکی از تغییر شکل داعش به شبکه تروریستی است. در همین راستا گفتگویی با جناب آقای امین آور – کارشناس ارشد مسائل راهبردی – داشته‌ایم.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: مهم‌ترین چالش‌های امنیتی عراق پساداعش به چند دسته تقسیم می‌شود؟
از زمان اعلام موجودیت و فعالیت داعش در عراق ثابت شده، داعش برای نفوذ دوباره و بازگشت به سرزمین های از دست داده به ترفندهای گوناگونی متوسل شده است. در واقع داعش پیش از آنکه گروه باشد، یک جریان فکری است که با بهره گیری از فرصت‌ها و شرایط خاص در افراد و افکار و اندیشه‌های آنها رسوخ می‌کند، لذا نخستین گام برای ریشه کن‌سازی این روند، بستن سرچشمه ها و راه‌های نفوذ فکری و اعتقادی این گروه در جامعه است. به عبارت دیگر اگرچه عراق از اسارت نظامی داعش آزاد شده، امّا همچنان کم و بیش درگیر افکار و اندیشه‌های این گروه می باشد.
بی گمان شکست‌های داعش و ازدست دادن بسیاری از سرزمین های تحت تصرف، موجب روی آوردن این گروه به تشدید و افزایش عملیات تروریستی و انتحاری در نقاط گوناگون عراق خواهد شد. همچنین ایجاد اختلافات طایفه‌ای و فتنه‌های مذهبی راهبرد داعش است و می تواند راهی برای بازگشت دوباره داعش به سرزمین های آزاد شده باشد. در این شرایط فقر، بیکاری، تبعیض و محرومیت ها در عراق (بسیاری از سرزمین های تحت نفوذ داعش در عراق دور افتاده از مرکز و محروم بوده‌اند ) فرصتی برای جذب و بهره برداری از طریق وعده‌های فریبنده آنها خواهد بود.
در بعد دیگری تحریک و دخالت‌های خارجی و کمک نظامی و لجستیکی نیروهای بین المللی به رهبری آمریکا و یا نجات سرکردگان این گروه در گذشته موجب شده تاریخ مصرف داعش برای آنها پایان نیافته باشد و به پشتیبانی از آن ادامه دهند. در واقع منافع و اهداف آمریکا و رژیم صهیونیستی اجازه نخواهد داد، عراق روی خوش بیند و حتی ممکن است تجزیه عراق مد نظر باشد. در این میان این مساله همچنان یک مشکل اساسی و موجب نگرانی است. گذشته از این مدیریت گذشته عراق و ایجاد توازن بین دولت فدرال و دیگر مناطق محلی و منطقه کردستان در کنار ادعاهای کردهای عراق، در زمینه حاکمیت بر سرزمین‌های نفت خیز غیرکردی ممکن است تنش های امنیتی را برجسته نماید.
در بعد دیگری عراق پسا داعش با بازگشت آوارگان، بازسازی خرابی‌های گسترده، تعامل یا تقابل احزاب سنی با دولت مرکزی، چالش گسترش چنددستگی دینی و مذهبی، آینده ساخت سیاسی عراق و خواسته های جریان ها و آینده نقش حشد الشعبی می تواند چالش‌هایی برای آینده عراق باشد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: این انتظار وجود دارد که داعش پس از شکست‌های اخیر طرفداران و پیراون خود را بصورت مجازی و اینترنتی دعوت به طرح‌ریزی اقدامات تروریستی در محل شهرهای محل سکونت خود کنند و به این وسیله وفاداری خود را به خلیفه خود خوانده به اثبات رسانند. این امر تا چه حدی تهدیدی برای عراق پسا داعش است؟
آزادسازی عراق از داعش، مرحله نخست بود و مرحله بعدی مبارزه امنیتی است. مبارزه امنیتی برای تثبیت امنیت پایدار ضروری است. در این وضعیت رصد دائم تهدیدها، شناسایی هسته‌هایی نفوذی در میان غیرنظامیان و رفع نگرانی‌های امنیتی از اهمیت بیشتری برخوردار است. در این بین ظهور دوباره هسته‌های نفوذ در بین مردم، نمی تواند به تثبیت امنیت پایدار کمک کند. در واقع ممکن است داعش دوباره از راه مرزهای مشترک سوریه به عراق بازگردد و دست به کشتار بزند. داعش می‌تواند با بهره گیری از منطقه بیابانی وسیع بین عراق و سوریه و بازسازی نیرو و تجدید قوا حضور یابد. داعش در اوج فعالیت و تحرکات گسترده خود توانست ده ها هزار عضوگیری داشته باشد. اکنون نیز هرچند بخش قابل توجهی از نیروهای داعش در جریان عملیات نظامی آزادسازی موصل کشته شدند، امّا بخش غیرنظامی همکار داعش هنوز پابرجاست.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: راهبرد غرب در مقابل داعش تا چه میزانی می‌تواند چالش مهمی در آینده امنیت سازی در عراق فراهم کند و به عبارتی نقش امریکا در چالش‌های عمده عراق در دوران پسا داعش چیست؟
استراتژی دولت جدید امریکا مبنی بر افزایش حضور نظامیان امریکایی در منطقه است؛ که پس از راهیابی دونالد ترامپ به کاخ سفید در دستور کار قرار گرفته است. هر چند سیاست‌های اعلامی دولت امریکا امریکا مخالف تجزیه عراق و تبدیل به چندین کشور متعدد است، اما سیاست‌های اعمالی ممکن است به روند تثبیت امنیت عراق در آینده ضربه زند.در این راستا آمریکایی‌ها ممکن است به داعش اجازه دهند که به شمال غرب و غرب عراق بازگردد. به علاوه در سوریه هم حضور نظامیان امریکایی به بهانه مبارزه با داعش، نقش غرب در اجرایی شدن طرح تسلیح کردهای سوری ، افزایش سرزمین های تحت کنترل کردها درشمال و شرق سوریه و مرزهای مشترک با ترکیه ممکن است پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم منفی امنیتی برای عراق داشته باشد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: وضعیت داعش تا چه میزانی موجب تقویت فرصت‌های امنیتی دیگر عراق پساداعش است؟
عراق پس از داعش سر آغاز ورود به مرحله‌ای بسیار سخت و دشوار و مستلزم حفظ هوشیاری است؛ اما حضور داعش در عراق صفوف عراقی‌ها را متحد کرد و اکنون فرصتی برای دولت و ملت عراق به وجود آمده است. اتحاد و یکپارچگی عراق پس از داعش بیش از هر زمانی کشور را از هجوم تروریسم، دخالت‌های نظامی و بیگانگان و نیز جنگ‌های داخلی در امان نگه می‌دارد. به علاوه تقویت وحدت ملّی باید از طریق تلاش برای رفع تبعیضات قومی و سیاسی و جلوگیری از بازگشت اختلافات شدید، به عنوان یک اصل اساسی در دستور کار قرار گیرد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: قدرت گیری حشد الشعبی چه تهدید یا فرصت‌های نوینی را برای امنیت عراق فراهم می‌کند؟
الحشد الشعبی با رأی نمایندگان و تصویب پارلمان در عراق فعالیت دارند. امّا بعد از دفع بحران داعش، ماجراجویی‌ها علیه حشدالشعبی افزایش پیدا کرده و حشدالشعبی ممکن است از سوی مخالفین با اتهاماتی نظیر فرقه‌گرایی و… مواجه شود. لذا مهار حشدالعبی و به حاشیه راندن آن به عنوان یک اولویت مهم مدنظر مخالفان است. همچنین آمریکایی‌ها بر سر موضوع الحشد شعبی از نظر امنیتی با دولت حیدر العبادی دچار اختلاف هستند. آنها فشار می‌آورند که الحشدالشعبی منحل شود، لذا مسأله الحشد الشعبی مساله نوینی برای دولت حیدرالعبادی است. آنچه مشخص است چگونگی وارد کردن نیروهای حشد الشعبی به دستگاه امنیتی کشور خود می تواند فرصت مهمّی برای دولت عراق باشد، امّا مخالفانی نیز دارد.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نمی باشد.
