وضعیت و جایگاه اخوان المسلمین در اردن
-گفتگو با دکتر حسن هانی زاده
کارشناس مسائل خاورمیانه
جنبش اخوان المسلمین از بزرگ‌ترین جنبش‌های اسلامی معاصر ابتدا در مصر ایجاد و سپس در کشورهایی چون اردن شکل‌گیری گرفت . حزب «جبهه عمل اسلامی اردن»، شاخه سیاسی جماعت اخوان المسلمین اردن در سال ۱۹۴۵ میلادی تأسیس و بزرگ‌ترین تشکل سیاسی این کشور به شمار می‌آید. جبهه عمل اسلامی اردن، بزرگ‌ترین طیف مخالف دولت در این کشور به رویکرد ضد صهیونیستی‌اش معروف است و همواره از دولت‌های اردن انتقاد کرده و دو دوره انتخابات پارلمانی این کشور (2010 و 2013 ) را تحریم کرد اما تصمیم به شرکت در انتخابات سال جاری میلادی گرفت و سهمی در انتخابات پارلمانی اردن به دست آورد. گفتگوی زیر به بررسی وضعیت اخوان در اردن پرداخته است.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: بعد از تحولات بیداری اسلامی در منطقه، جایگاه اخوان المسلمین در اردن چگونه بوده است ؟
اخوان المسلمین از بزرگ‌ترین جنبش‌های بزرگ جهان اسلام با نزدیک به هشتاد سال سابقه در جهان عرب و مخصوصاً در مصر است. شاخه‌های مختلفی در جهان اسلام و در جهان عرب دارد. سال 1952 که قانون اساسی اردن شکل گرفت و دو مجلس سنا و مجلس نمایندگان تشکیل شد، اخوان المسلمین فعالیت خود را به‌صورت سیاسی و علنی آغاز کرد و یکی از تأثیرگذارترین جنبش‌های اسلامی در اردن جنبش جماعت اخوان المسلمین و شاخه سیاسی این جنبش، جبهه عمل اسلامی است. این جنبش در طول شصت‌وپنج سال گذشته، نقش کاملاً تأثیرگذاری در سیاست‌های اردن داشته است. در دوره‌های مختلف به دلیل اینکه جبهه عمل اسلامی شاخه سیاسی اخوان المسلمین اعتراضاتی در انتخابات پارلمانی سال‌های 2010 و 2013 داشت، به دلیل تقلب در انتخابات این انتخابات را تحریم کرد. در طول ده سال گذشته اخوان المسلمین و حزب جبهه عمل اسلامی( شاخه سیاسی اخوان) نقش کمرنگی بود. به دلیل اینکه در فعالیت‌های سیاسی و پارلمانی مشارکت نداشته است. اما به نظر می‌رسد که جبهه عمل اسلامی بار دیگر در انتخابات اخیر به صحنه سیاسی بازگشته است و در انتخابات شرکت کرده است.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: علل رویکرد دوباره اخوان به انتخابات در اردن چیست؟
از آنجائی که اخوان المسلمین در گذشته، چالش‌هایی با دولت‌های گذشته اردن داشته است و موضع‌گیری منفعلانه دولت‌های اردن در حوزه‌ی اقتصادی و سیاسی در برابر رژیم صهیونیستی موجب شده که حتی برخی از افراد اخوان المسلمین یا جبهه عمل اسلامی دستگیر و زندانی شوند. لذا جبهه عمل اسلامی تلاش کرد تا بار دیگر به‌صورت زیر پوستی و غیر آشکار به صحنه سیاسی بازگردد. درواقع بازگشت به انتخابات پارلمانی، یکی از خواسته‌های مردم اردن است و آن‌ها اهمیت زیادی به حضور جبهه عمل اسلامی در انتخابات می‌دهد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: جایگاه اخوان المسلمین در انتخابات اخیر چگونه است ؟
پیروزی برخی از شخصیت‌های اسلام‌گرا در انتخابات اخیر، فرصتی را به اخوان المسلمین و جبهه عمل اسلامی داد تا بتوانند نقش تأثیرگذاری را، در مهندسی جامعه اردن به دست بگیرند. از آنجائی که جبهه عمل اسلامی احساس کرد که در طول ده سال گذشته دولت اردن توانسته از انزوای اسلام‌گرایان در عرصه‌های سیاسی استفاده کند و روابط پررنگ‌تری با اسرائیل برقرار کند. بازگشت جبهه عمل اسلامی به فعالیت‌های پارلمانی و سیاسی می‌تواند دولت اردن را برای برقراری رابطه کاملاً مستحکم با رژیم صهیونیستی مهار کند. به همین دلیل حداقل نقشی جبهه عمل اسلامی این است که بتواند در مقابل دولت اردن ایستادگی کند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: در وضعیت کنونی جمعیت اسلامی اردن دارای چه تقسیمات و جبهه‌بندی‌هایی است و اخوان چه نوع رابطه‌ای با جریان‌های اسلامی در اردن دارد؟
اسلام‌گرایان در اردن چندین تیره هستند. یکی اسلام‌گرایانی اخوان المسلمین ، که فعالیت آن‌ها در اردن تقریباً ممنوع است. شاخه سیاسی اخوان المسلمین یا جبهه عمل اسلامی نفوذ فوق‌العاده‌ای در اردن دارد. دیگری اسلام‌گرایان مستقل قبیله‌ای هستند که عشایر اردن نوعاً گرایش به اسلام دارند. برخی از شخصیت‌هایی عشایر وابسته به اسلام‌گرایان وابستگی دارند، به‌صورت انفرادی در فعالیت‌های پارلمانی و سیاسی شرکت کرده و کرسی‌هایی هم به دست آوردند. به همین دلیل در آینده پارلمان اردن نقش تأثیرگذاری داشته باشد. در بافت سنتی اردن عشایر نقش بسیار نزدیکی نسبت به اسلام‌گرایان و گرایش زیادی به جبهه اول اسلامی دارند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: چرا اخوان نتوانسته با توجه به برآوردها، پیروزی خیلی مناسبی را به دست آورد؟
از آنجائی که اخوان المسلمین به دلیل شکست در مصر و ناتوانی در دولت سازی ، لذا به نظر می‌رسد که جبهه عمل اسلامی ابتکار عمل را به دست گرفته است و سعی کرد که به‌جای اخوان المسلمین ایفای نقش کند. به همین دلیل حضور جبهه عمل اسلامی در انتخابات پارلمانی نقش اخوان المسلمین را در اردن پررنگ کرد. هرچند که در حال حاضر نگاه‌ها تقریباً به اخوان المسلمین چه در مصر و چه در اردن خوش‌بینانه نیست.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: با توجه به وضعیت کنونی نوع رابطه اخوان با سایر جریان‌های سیاسی مذهبی در اردن چگونه است؟
اخوان المسلمین بیشتر نسبت به احزاب دینی گرایش دارند و در مقابل احزاب ملی‌گرا و لائیک موضع‌گیری کاملاً خصمانه‌ای دارند. به همین دلیل نوعی تقابل میان جریان اسلام‌گرایان، لیبرال‌ها و سکولارها در اردن وجود دارد. معمولاً هرگاه این تقابل‌ها به صحنه‌ی تقابل جدی برسد، پادشاه پارلمان را منحل می‌کند و به نظر می‌رسد اگر در آینده تقابل جبهه عمل اسلامی و سکولارها در پارلمان اردن تشدید شود، پادشاه ممکن است مجلس را منحل کند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: با توجه به وضعیت کنونی چه چالش‌هایی فراروی اخوان المسلمین اردن وجود دارد؟
چالش‌های زیادی فراروی اخوان المسلمین در اردن وجود دارد. آن‌ها نتوانستند هویت واقعی خود را در اردن به دست آورند. تجربه کمی اردنی‌ها و اخوان المسلمین اردن در دولت موجب شده است که اخوان المسلمین با گام‌های لرزانی به صحنه سیاسی در اردن بازگردند. لذا در حال حاضر جبهه عمل اسلامی تلاش می‌کند تا به‌عنوان خط‌شکن اخوان المسلمین وارد عرصه سیاسی و پارلمانی شود، تا زمینه حضور مجدد اخوان المسلمین را فراهم کند. در حال حاضر جبهه عمل اسلامی پیش‌قراول در سوی اخوان المسلمین عمل می‌کند و اگر موفق شود، قطعاً در آینده اخوان المسلمین نقش فعال‌تری ایفا خواهند کرد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: سهم کنونی اخوان المسلمین در پارلمان چه تأثیری می‌تواند بر سیاست داخلی و خارجی اردن بگذارد؟
تأثیر زیادی ندارد به همین دلیل هیچ‌گاه دولت‌ها وابسته به اخوان المسلمین در اردن نبوده‌اند. بیشتر فعالیت اخوان المسلمین در حوزه‌های اجتماعی و پارلمانی است و در عرصه‌های کلان سیاسی و مخصوصاً در دولت‌ها نقش فعالی ندارد. به همین دلیل به نظر می‌رسد که اخوان المسلمین به‌خوبی می‌داند که نمی‌تواند در اردن دولتی تشکیل دهند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: رهبران کنونی اخوان اردن چه نگاهی به گروه‌های تندروی تکفیری و سلفی دارند؟ مشخص است برخی از اخوانی‌های اردن به حمایت از داعش می‌پردازند؟
برخی از شاخه‌های افراطی جبهه عمل اسلامی و اخوان المسلمین نوعی گرایش به سلفی گری دارند. همچنین عربستان روی گروه‌های اسلام‌گرای افراطی در اردن مخصوصاً در بین رهبران عشایر در اردن عربستان سرمایه‌گذاری زیادی داشته و نفوذ فوق‌العاده‌ای دارد. به همین دلیل سلفی گری و وهابی گری در بخشی از ساختار جامعه اردن نفوذ دارد. اما اسلام‌گرایان معتدل که نوعی نگاه ضد صهیونیستی دارند، نقششان پررنگ‌تر از سلفی‌ها است
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: آینده اخوان المسلمین در اردن به چه عواملی وابسته است؟
عوامل زیادی وجود دارد. یکی اینکه به نظر می‌آید اخوان المسلمین جایگاه بالایی در اردن ندارد و مردم هم با توجه به شکست اخوان المسلمین در مصر نمی‌خواهند که تجربه مصر را در اردن تکرار کنند. اما جبهه عمل اسلامی شاخه سیاسی اخوان المسلمین سعی می‌کند به‌صورت محتاطانه در فعالیت‌های سیاسی مشارکت داشته باشد. تا بار دیگر اخوان المسلمین را در عرصه‌های جهان عرب زنده، فعال و بازسازی کند. بنابراین زمان زیادی طول می‌کشد تا اخوان المسلمین به عرصه‌های سیاسی اردن بازگردد.
