“تقویت روابط کشورهای اسلامی با دیپلماسی کاهش مخاطرات و پیش‌بینی آینده“
دکتر جدی
بسم الله الرحمن الرحیم.
الحمدلله رب العالمین. بنده از آقای دکتر مقیمی تشکر و با کسب اجازه از ایشان و حضار محترم بحث خود را آغاز می‌کنم. عنوان مقاله‌ی من تقویت روابط کشورهای اسلامی با دیپلماسی کاهش مخاطرات است که آقای دکتر مقیمی، آقای دکتر احمدی و آقای دکتر زارع، اساتیدی هستند که با من همکاری داشتند و از آنها تشکر می‌کنم. بحثی که خدمت دوستان هستم این است که فضای جدیدی در بحث دیپلماسی میان کشورهای اسلامی باز شود که یک سری تفاوت‌های اساسی با مبنا و محورهای گذشته‌ی ما در دیپلماسی کشورهای اسلامی دارد که بحث کاهش مخاطرات را به‌عنوان یک ضرورت اساسی در آینده مطرح کردم. در ابتدای مطلب یک توضیح و تحلیل کوتاهی را از بحث مخاطرات خدمت عزیزان خواهم داشت. بحث مخاطره مترادف با نسبت خطر است که با نسبت تحریف هم معرفی شده است و می‌توان از هر مسئله و هر پدیده‌ای که باعث می‌شود در آن انسان یا جامعه یا محیط زیان جدی‌ای را ببیند، تحت عنوان مخاطره یاد کرد. مخاطره تعریفی است که خود آقای دکتر مقیمی در کتاب دانش مخاطرات مطرح کردند و می‌گوید که نه بحران، نه مصیبت، نه بلا، و نه حادثه‌ی غیرمترقبه است بلکه می‌شود به نوعی همه‌ی اینها را در داخل بحث مخاطرات جا داد و همه‌ی اینها می‌تواند باعث و بانی وارد شدن زیان به جامعه‌ی بشری باشد. تعریف دیگری هم که برای بحث مخاطرات آمده، این است که هر پدیده، عنصر، فعالیت اساسی یا وضعیت خطرناکی که ممکن است آسیب جانی، جراحت‌ها و سایر تسهیلات سلامتی را به دارایی‌ها، معیشت‌ها و خدمات و در هم گسیختگی اجتماعی، اقتصادی و یا آسیب‌های زیست محیطی را به‌همراه داشته باشد. بحث مخاطره‌شناسی همزاد با بشر است این دانش و از همان لحظه‌ای که انسان زندگی‌اش را بر روی کره‌ی زمین شروع کرده و یا انسان به دنیا می‌آید بحث حفظ سلامت محیط زیست خود را یا محیط پیرامونی خودش را در اولویت دارد و به نوعی دانشی همزاد با بشر است.
بحث بعدی بحث وضعیت جهانی مخاطرات است. در هر نوع مخاطرات طی سال‌های 1998 تا 2017 بالاترین تعداد را سیل، بعد طوفان، بعد زلزله و بعد دمای شدید گرما، رانش زمین، خشکسالی و به‌عبارتی آتش‌سوزی و فعالیت‌های آتشنشانی دارد. میزان از دست دادگی اقتصادی یعنی ضرر اقتصادی (که در بحث مخاطراتی که طی سال‌های 1998 تا 2017 طی بیست سال اتفاق افتاده) عبارتند از اینکه جامعه بشری طی این سال‌ها از زلزله نزدیک به 661 میلیارد دلار، از طوفان 1330 میلیارد دلار، و از سیل نزدیک به 656 میلیارد دلار آسیب دیده است. تعداد جمعیتی که از مخاطرات آسیب دیدند و تعداد افرادی که در اثر مخاطرات مختلف کشته شدند: طی این 20 سال نزدیک 747 هزار نفر جمعیت در زلزله کشته شدند. جمعیتی هم که تحت تأثیر مخاطرات سال‌های مختلفی قرار گرفتند از سال 1998 تا 2017 نزدیک به دو میلیارد نفر جمعیت در سراسر جهان تحت تأثیر سیل قرار گرفتند و سیل‌های مختلفی که داشتیم. اخیراً در ایران هم ما سیلی که داشتیم جمعیت کثیری را در استان‌های مختلف در خود ایران ما هم تحت تأثیر قرار داد. در جهان بیشترین کشته‌های ما در بحث زلزله بوده و در بحث تحت تأثیر قرار گرفتن جمعیت جهان هم بحث سیل بوده که نزدیک به دو میلیارد نفر جمعیت در طی این سال‌ها تحت تأثیر سیل قرار گرفته‌اند.
درباره تعداد مخاطرات طی این 20 سال می‌توان گفت تعداد زلزله 563 و سیل 3148 بود. طی بیست سال طی 125 میلیون نفر جمعیت برای زلزله و نزدیک به دو میلیارد نفر برای سیل تحتتأثیر قرار گرفتند. تعداد کشته شده‌ها و بحث خسارات اقتصادی که ممکن است فرصت توضیح نباشد که خلاصه‌ی مطلب این است که ما در بحث مخاطرات در طی این بیست سال آسیب‌های خیلی زیادی را دیدیم؛ چه اقتصادی، چه جانی و چه مسائل اجتماعی.
چرا به بحث مخاطرات بپردازیم؟ چون بحث جهان اسلام مطرح است، مبنای پرداختن به مخاطرات را بحث‌های ایدئولوژی اسلامی را مطرح کردم که بحث‌های فقط اقتصادی نبود. خدواند در سوره‌ی اسراء آیه‌ی هفتاد می‌فرماید که ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنها در خوشی و (بر مرکب) در بر و بحر سوار کردیم و از چیزهای پاکیزه به ایشان روزی دادیم. در اینجا انسان به‌عنوان اشرف مخلوقات دارای کرامتی است که این کرامت باید در سطح جهان نسبت به انسان رعایت شود و خود مخاطرات به‌عنوان یک آسیب‌زننده‌ی اساسی به انسان به‌عنوان اشرف مخلوقات در جهان بحث مهمی است که ما باید به آن بپردازیم. بحث بعدی‌ای که آوردیم بحث واقعیت عدالت بین انسانها است، مخاطرات معمولاً بخشی از جمعیت را در کشورهای مختلف تحت تأثیر قرار میدهد، عادلانه این است که دیگران هم نسبت به آن بیتفاوت نباشند، نسبت به آن حرکتی انجام بدهند، و بتوانند کمک کنند. بحث رعایت حقوق انسانها است، خداوند حقوق بندگانش را بر حقوق خودش مقدم دانسته لذا بار حقوق انسانها را در این قضیه رعایت می‌کنیم.
در بحث بعدی شریعت اسلام را آوردم که در بحث اعلامیه‌ی حقوق بشر آمده است و من در اینجا آوردم که باید به بحث حقوق و امتیازات انسانها و بحث محبت و نوعدوستی پرداخته شود. در اسلام به‌عنوان یک مبنا و محور هست که نسبت به همنوع خودمان باید بیتفاوت نباشیم لذا با همه‌ی اینها و مبنای ایدئولوژیکی‌ای که در اسلام هست نسبت به کاهش مخاطرات نباید بیتفاوت باشیم و در آن باید وارد شویم و تأثیرگذاری خود را داشته باشیم. بحث جمعیت اسلام هست که 21 درصد جهان را مردم مسلمان تشکیل می‌دهند. یک ظرفیت دیگری که اسلام دارد این است که این جمعیت در پنج قاره در سراسر جهان پخش است. بحث بعدی‌ای که در این حوزه داریم که مختص به جهان اسلام هست و معمولاً جاهای دیگر از آن برخوردار نیستند که ما بیش از 50 درصد ذخایر نفتی را در بین کشورهای اسلامی داریم و نزدیک به 70 درصد گاز را به‌عنوان دو منبع عظیم خدادادی که در کشورهای اسلامی قرار داده شده را داریم و در اینجا در بحث نفت ایران رتبه‌ی چهارم را دارد، در بحث گاز رتبه‌ی دوم را دارد که اخیراً طبق برآوردهای اخیر هم که انجام شده ایران رتبه‌ی اول را دارد؛ لذا با این ظرفیت‌هایی که ما در اسلام داریم و با آن ایدئولوژیکی که ما در اسلام نسبت به مخاطرات و بحث همنوع و بحث کاهش مخاطرات را در اولویت داریم.
بحث مهم دیگری که وجود دارد بحث دیپلماسی بین کشورهای اسلامی است که سازمان‌هایی که در بین کشورهای اسلامی تشکیل شده است سازمان‌های مختلفی است. سازمان همکاری اسلامی، اتحادیه‌ی عرب، شورای همکاری خلیج فارس، سازمان اکو و اتحادیه‌ی اقتصادی پولی غرب آفریقا، شورای همکاری کشورهای ترک زبان و چند مجموعه که خیلی از آنها موفق بودند و خیلی از آنها می‌بینیم که در ادامه‌ی مسیر دچار مشکل بودند و به آن اهدافی که نهایتاً تعریف کردند نرسیدند و یک نقطه‌ی مشترکی که در بین کشورهای اسلامی است اینکه بیشتر دنبال منافع اقتصادی، امنیتی یا منطقه‌ای خودشان بودند و تفاوت دیپلماسی‌ای که ما در اینجا مطرح کردیم با این دیپلماسی که در گذشته بوده در همین مبنا بودن آن چیزی است که سازمان یا آن مجموعه‌ای که تشکیل می‌شود دنبال آن هست.
در بحث مخاطرات علاوه بر بحثی که ما داشتیم ضرورت‌ها را مطرح کردیم، در حقوق بین‌الملل هم یک سری مواردی را در حوزه‌ی مخاطرات مطرح کردند و یک سری الزاماتی را هم به‌صورت نرم و هم به‌صورت نظام‌آور که در منشور سیاسی سازمان ملل متحد هم حقوق مدنی و سیاسی آمده و هم حقوق اقتصادی و اجتماعی فرهنگی در میثاق‌نامه‌شان آمده که اینجا مورد بحث نیست و خود دولت‌ها هم در قبال بحث مخاطرات یک سری وظایفی دارند که باید به آنها بپردازند؛ هرچند مخاطرات بعضی وقت‌ها در سطح عظیمی اتفاق می‌افتد که ممکن است دولت‌ها نتوانند از عهده بر بیایند ولی این نمی‌تواند باعث شود که دولت‌ها شانه خالی کنند، حداقل این است که باید کمک‌های کشورهای دیگر را بپذیرند و خیلی موارد که اینجا جای آنها نیست. بحث جبران خسارت هم در بحث حقوق بین‌الملل برای دولت‌ها مسئولیت‌هایی دارد که باید حتماً به آن بپردازند.
بحثی که در ادامه داریم این است که ما یک سری الزام ذاتی و ایدئولوژیکی در جهان اسلام داشتیم که در بحث مخاطرات باید به آن بپردازیم؛ یکی از آنها بحث ظرفیت عظیم خدادادی است که همه‌ی جامعه‌ی بشریت نسبت به آن سهمی دارند، ما می‌توانیم در بحث مخاطرات از این ظرفیت‌ها در جهان اسلام استفاده کنیم. بحث بعدی نوعدوستی و محبت است که در اسلام به‌عنوان محور هست و بحث بعدی ضرورت وحدت در خدمت است. خیلی از کشورهای اسلامی به‌صورت انفرادی در بحث مخاطرات کمک می‌کنند، منتها چون انسجام و یک رویه‌ی وحدت‌آمیز است، آنجا ممکن است بازخورد آن قدر مثبتی از بعد جهان اسلام بودن آن نداشته باشد، به‌عنوان یک دولت می‌روند لذا اگر این ائدئولوژی دنبال شود و یا این دیپلماسی دنبال شود در خدمت‌رسانی کشورهای اسلامی و جامعه‌ی بشری به‌صورت وحدت آفرین کار کنند قطعاً تأثیر مثبتی خواهد داشت و بحث الزامات حقوق بین‌الملل هم که حقوق انسانی در اسلام است. بحث الزامات حقوق بین‌الملل و توسعه و توافقات بین‌المللی که در جاهای مختلف ما این را داریم و قطع‌نامه‌های مجمع عمومی که مجموعاً در این قضیه الزام کشورهای اسلامی مضاعف می‌شود در بحث پرداختن به کاهش مخاطرات که این را در آینده وارد این حوزه می‌شویم.
ما قبلاً در اتحادیه‌ها یا سازمان‌هایی که در کشورهای اسلامی تشکیل می‌شد بین کشورهای اسلامی یکی از محورهایشان یا اهدافشان این بود که منافع اعضای سازمان را دنبال کنند. اگر دیپلماسی کاهش مخاطرات را مطرح کردیم باید منافع خارج از سازمان را هم دنبال کنیم. یعنی کشورهای غیراسلامی در هر جای جهان که مخاطره و آسیبی به انسانها برسانند و کشورهای اسلامی به این مجموعه بتوانند وارد شوند. در گذشته بعد بیشتر آن مبنای مادی و سیاسی بوده ولی الآن ما بیشتر مبنای معنوی، خدمت‌رسانی و محبت به جامعه‌ی بشریت را به‌عنوان محور دیپلماسی مطرح کردیم. در گذشته این اتحادیه‌ها یا مجموعه‌ها و سازمان‌های بین‌المللی تشکیل می‌شد، بحث ویژه‌ی جهان اسلام بود، به‌ویژه کشورهای اسلامی خود آنها بود ولی الآن برای همه‌ی جامعه‌ی بشریت باید دنبال شود و در گذشته بیشتر اتحادیه‌ها و سازمان‌های بین‌المللی متشکل از دولت‌ها، تصدی کار یا پیگیری کار یا مدیریت کار توسط دولتمردان سیاسی بود که ما پیشنهاد کردیم در اینجا بیشتر محوریت با مجامع علمی و تخصصی و سازمان‌های مردم‌نهاد باشد که در ادامه‌ی کار تفاوت در ایدئولوژی‌ها، تفاوت در منافع سیاسی، تفاوت در منافع منطقه‌ای باعث نشود که این دیپلماسی با شکست مواجه شود. خیلی ممنون هستم از همه‌ی عزیزان که وقت خود را در اختیار بنده گذاشتید. از آقای دکتر مقیمی که این فرصت را در اختیار بنده گذاشتند، تقدیر و تشکر می‌کنم. خیلی ممنون.
