گذشته برنامه هسته ای ترکیه
ترکیه از دهه پنجاه به بعد تلاش کرد که برنامه هسته ای داشته باشد و از سال 1956 میلادی درپی احداث نیروگاه‌های هسته‌ای و دستیابی به این تکنولوژی بود. در همان دهه سازمان انرژی اتمی ترکیه تأسیس شد، اما به‌دلیل شرایط جامعه جهانی و جنگ سرد فعالیت‌های هسته‌ای این کشور فراتر از مرحله توسعه و تحقیق نرفت. اما علی رغم این که متحد آمریکا و ناتو بود و در جنگ سرد در صف امریکا و غرب قرار داشت، ولی کشورهای غربی، آمریکا و ناتو اجازه نمی دادند که ترکیه نیروگاه هسته ای داشته باشد. آن ها به شدت مخالف بودند و یا نیروهای خود را تحت عنوان گروه سبزها بسیج می کردند تا جلوی دستیابی ترکیه به نیروگاه اتمی و تکنولوژی اتمی را بگیرند. با پایان جنگ سرد و قدرت‌گیری حزب عدالت و توسعه گام‌های محکمی برداشت به‌طوری‌که در سال 2008 شرکت روسی اتم استروی اکسپورت در مناقصه ساخت نیروگاه برنده شد و در سال 2010 نهایی شد .
ترکیه بعد از قرارداد با روسیه در مرکز آق کویو (چاه سفید) قرار است نیروگاه اتمی تأسیس کند . هزینه این امر حدودا بیست میلیارد دلار خواهد بود و روسیه نیز از سال 2017 تأسیس نیروگاه اتمی را آغاز خواهد کرد و بعد از اتمام ساخت نیروگاه، به مدت 15 سال، مدیریت این نیروگاه بر عهده روسیه خواهد بود . طبق قرارداد قرار است برق تولیدی این نیروگاه را به مدت 15 سال خریداری و بعد از 15 سال، این نیروگاه به ترکیه واگذار کنند. علاوه بر این مسئله زباله های اتمی این نیروگاه که برای بمب اتمی و هسته ای به کار گرفته می شود، به روسیه منتقل خواهد شد و زباله های اتمی این نیروگاه نگه داری نخواهد شد. جدا از این ترکیه پیش قراردادی هم با ژاپن و فرانسه امضا کرده تا در سینوپ در کنار دریای سیاه، نیروگاه دومی تأسیس کند. این نیروگاه هم در یک یا دو سال آینده شروع به احداث خواهد کرد. طبق گفته وزیر انرژی این کشور هدف‌گذاری کرده بود که تا سال 2030 حداقل بیست رآکتور هسته‌ای تاسیس کند تا سی درصد نیاز این کشور به انرژی را تامین کند.
دلایل توجه ترکیه به انرژی هسته ای و برنامه هسته ای
ترکیه نفت و گاز ندارد و بنابراین با کمبود منابع انرژی و ضرورت واردات نود درصدی سوخت‌های فسیلی از خارج مجبور است که به نیروگاه اتمی روی بیاورد. همچنین تملک ذخایر شناسایی‌شده ده هزار تنی اورانیوم و 380 هزار تنی توریم یعنی مواد خام مورد نیاز نیروگاه را در اختیار دارد. همچنین از آن جا که ایران به تکنولوژی اتمی و نیروگاه با کمک روسیه دست یافته ، ترکیه هم به نوعی ناچار شده است که وارد این جرگه شود . یعنی به دلیل این که ایران انرژی اتمی دارد، آن ها هم خواستار این انرژی هستند. در همین راستا در واقع به علت مخالفت آمریکا و اتحادیه اروپا با تأسیس نیروگاه در ترکیه با روسیه قرارداد بسته است. چنانچه اکنون نیز دانشجویان ترکیه در روسیه در حال تحصیل در رشته تکنولوژی و علوم اتمی هستند . مقاومت اتمی ایران در برابر غرب هم به نوعی راه را برای تأسیس نیروگاه اتمی در ترکیه گشوده است.
ترکیه و برنامه هسته ای و اهداف نظامی
اگر ترکیه اهداف نظامی هم داشته باشد، نمی تواند این کار را انجام دهد، چون تحت نظر کنسرسیوم اتمی روس است و علاوه بر آن زباله های اتمی به روسیه برگردانده خواهد شد و علاوه بر آن روسیه به مدت 15 سال مدیریت و اداره نیروگاه آق کویو را بر عهده خواهد گرفت. از طرف دیگر نیروگاه سینوپ که قرار است با ژاپن و فرانسه امضا شود، چنین اجازه ای به ترکیه نخواهند داد. علاوه بر این موضوع آمریکا در ترکیه بیش از 90 سلاح اتمی و کلاهک اتمی در پایگاه های تحت پوشش ناتو و پایگاه های آمریکا در ترکیه مستقر کرده است.
در واقع هر چند ترکیه در سال 2014 برای خرید هواپیماهای فوق پیچیده اس 35 که قابلیت حمل سلاح هسته ای دارد تمابل کرده است، اما نمی توان گفت که در بلند مدت راهبرد ترکیه نگاه به مسئله نظامی تکنولوژی هسته ای دارد. در واقع ترکیه نیاز به سلاح اتمی ندارد، چون عضو ناتو است و استراتژی ناتو هم (پوشش امنیتی هسته ای شامل ترکیه و تمام کشورهای عضو ناتو ) است. ناتو در استراتژی خود اعلام کرده است که ما حتی اگر لازم باشد به کشورهایی که دارای سلاح اتمی نیستند، اما تهدید کننده ترکیه هستند، برای دفاع از آن ها بمب اتم و سلاح هسته ای به کار گیریم. یعنی ترکیه هم تحت پوشش و حفاظت دفاعی هسته ای ناتو قرار دارد.
وضعیت هسته ای ترکیه و چالش ها و موانع استفاده ترکیه از برنامه هسته ای
نبود نیروی انسانی متخصص از دیگر چالش‌های برنامه هسته‌ای ترکیه است. چنانچه چند سال قبل رئیس آژانس اتمی ترکیه در تلویزیون ترکیه مصاحبه ای در مورد برنامه اتمی ترکیه و مقایسه آن با ایران انجام داد و گفت ایران از نظر تکنولوژی و انرژی اتمی خیلی پیشرفته تر از ترکیه است. به خصوص این که ایران در سال 1995 میلادی یعنی در دوره ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی با روسیه قراردادی مبنی بر این که سالانه حدود صد نفر دانشجوی دکترا را به روسیه برای تحصیل در رشته انرژی اتمی و تکنولوژی اتمی بفرستد امضا کرد و در حال حاضر و در حال حاضر ایران متخصص های عالی رتبه ای که دکترا و فوق دکترا هستند، در رشته انرژی اتمی در اختیار دارد. در بعد دیگری مخالفان این برنامه اتحادیه اروپا به خصوص پارلمان اروپا است و حتی آمریکا هم جزء این مخالفان است که معتقد است که ترکیه باید قراردادهای خود را با روسیه به هم بزند که ترکیه این موضوع را قبول نکرده است. همچنین اتحادیه اروپا در گزارش اخیر خود در رابطه با ترکیه اعلام کرده است که ترکیه باید برای تأسیس نیروگاه آق کویو با قبرس و یونان و به علت تهدیدات امنیتی که ممکن است از طریق امواج رادیواکتیو بروز پیدا کند، هم هماهنگی داشته باشد. یعنی تحت نظر اتحادیه اروپا انجام بگیرد و با آن ها مشورت و هماهنگی داشته باشد. در واقع آمریکا و اتحادیه اروپا موافق تأسیس نیروگاه به خصوص از طرف روسیه نیستند. آمریکا هم اخطار داده بود که ترکیه نیروگاه اتمی تاسیس نکند. جدا ازاین ترکیه هیچ گونه مانعی بر سر راه تکنولوژی صلح آمیز هسته ای در پیش رو ندارد، اما درباره تعهدات به عدم توجه به سلاح هسته ای قرارداد های بین المللی چون MPT و… قرارداد منع گسترش سلاح های اتمی و نابودی این سلاح ها را امضا کرده است. همچنین در بین موافقان صنعت هسته ای ترکیه روسیه در رأس همه است. علاوه بر آن ژاپن و فرانسه هم پیش قراردادی را امضا کرده اند که در ترکیه نیروگاه اتمی را تأسیس کنند و بقیه کشورها مخالفتی ندارند.
احزاب مختلف ترکیه و نگاهی به برنامه هسته ای ترکیه
در حال حاضر حزب دموکرات یا همان کردهای طرفدار پ.ک.ک در بیانیه خود اعلام کرده اند که ما مخالف تأسیس نیروگاه اتمی در ترکیه هستیم .( البته هدف آن ها خودشیرینی برای آمریکا و اتحادیه اروپا است) جدا از این به غیر از حزب دموکراتیک خلق ، تمام احزاب ترکیه طرفدار تأسیس نیروگاه اتمی و تکنولوژی اتمی هستند. دلایل آن ها کمبود منابع انرژی شامل نفت و گاز می شود.
