یادداشت میهمان: تروریسم در آفریقا؛ بوکوحرام | سید محمد موسوی دهموردی / کارشناس ارشد دیپلماسی و سازمانهای بین المللی

تروریسم تنها مشکل منطقه خاورمیانه و کشورهایی نظیر افغانستان، سوریه و عراق نیست بلکه این پدیده در طی دهه های اخیر گسترش محسوسی داشته و مناطق دیگری از جهان اسلام را به سمت ناامنی و بی ثباتی کشانده است. یکی از مناطقی که که در طی ده سال گذشته با تروریسم و گروههای تروریستی مواجه بوده است قاره آفریقا و کشورهای مسلمان این قاره است. در این بین شاید گروه تروریستی بوکوحرام معروف ترین گروه تروریستی در قاره آفریقا باشد. اما به نسبت سایر گروههای تروریستی از قبیل داعش و القاعده، شناخت کمتری در ایران و سایر مناطق جهان نسبت به این گروه وجود دارد. این مقاله در پی بررسی اجمالی گروه تروریستی بوکوحرام است، گروهی که در کشور نیجریه ایجاد شده است و در طی سالیان گذشته با اقداماتی نظیر دزدیدن دختران و ایجاد ترس و ارعاب در بین مردم شناخته شده است.

       نیجریه کشوری در غرب آفریقا با 170 میلیون نفر سکنه، پر جمعیت ترین کشور آفریقایی محسوب می شود و نیمی از مردم آن (حدود هشتاد میلیون تن) که در شمال این کشور زندگی می‌کنند مسلمان و نیمی دیگر در جنوب، مسیحی هستند. نیجریه از نظر منابع نفتی دهمین کشور و در میان صادرکنندگان نفت هشتمین کشور است. درگیری های قبیله ای، فساد دولتی و اختلافات مذهبی رایج از از خصوصیات بارز این کشور است و به لحاظ  دموکراسی و توسعه اقتصادی از جمله ضعیف ترین کشورهای دنیا می باشد. این کشور یکی از کشورهای ثروتمند شمال آفریقا به لحاظ نفتی است، اما به هر اندازه که درآمدهای نفتی دولت این کشور زیاد و قابل توجه است، فساد اقتصادی و اداری نیز در آن بیداد می‌کند به طوری که درآمدهای هنگفت نفتی، به جای این که صرف توسعه و آبادانی کشور شود، عمدتاً میان نخبگان سیاسی و والیان مناطق مختلف کشور تقسیم گردیده و به جیب گروه حاکم می‌رود و توده‌های مردم، اعم از مسیحی و مسلمان که اکثریت جامعه را تشکیل می‌دهند، از این نعمت محرومند. درآمد سرانه‌ی هر نیجریه‌ای از فروش نفت این کشور، اگر به طور عادلانه توزیع شود، بیش از 2700 دلار در سال است، اما در حال حاضر تخمین زده می‌شود که 70% مردم این کشور در فقر مطلق به سر می‌برند و با درآمد روزانه کم‌تر از 25/1 دلار زندگی خود را سپری می‌کنند. در این میان، اوضاع مناطق شمالی و مسلمان‌نشین این کشور بدتر است. بر طبق آمارهای رسمی صادر شده توسط «اداره‌ی ملی آمار نیجریه»، حدود 75% از مردم این مناطق در فقر مطلق با درآمدی کم‌تر از یک دلار در روز زندگی می کنند، در حالی که این رقم در جنوب کشور، که عمده‌ی جمعیت آن مسیحی هستند، کم‌تر از 27% و در دلتای نیجر کم‌تر از 35% است.(1) این محیط نامساعد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی اسباب ایجاد گروهی تروریستی به نام بوکوحرام را ایجاد کرده است.

      در زبان حوسی، بوکو حرام به معنای “حرام بودن تحصیل به روش غربی ” است. الگوی آنها شباهت بسیار زیادی با طالبان افغانستان داد و پیروان آنها محاسنی بلند دارند و روی سر پارچه‏ای قرمز یا سیاه می‏بندند. بوکو حرام فعالیت خود را از سال 2003 آغاز کرد و اولین حمله را در سال 2004 انجام داد. مقر اصلی آنها در شمال شرقی نیجریه در اطراف شهر میادوگوری است.آنها خواستار اجرای شریعت در تمام نیجریه هستند و تمام کسانی که پیرو آنها نیستند –اعم از مسلمان و مسیحی- را کافر می‏دانند. محمد یوسف، رهبر سابق و موسس بوکو حرام متولد شهر گیرگیر در ایالت یوبه بود. وی نام رسمی گروه را “جماعة اهل سنة لدعایاتی و الجهاد” (جامعه مردم اهل سنت که خود را موظف به انتشار آموزه‏ها و جهاد می‏دانند) برگزید. محمد یوسف تحصیلاتش را در عربستان گذرانده و در آن‎جا با تفکرات تکفیری ابن تیمیه آشنا شده است. وی ریشة همة مشکلات نیجریه را در “آموزش غربی” می دانست و به بهانه‎های مختلف با علوم غربی مخالفت می‎کرد. بر خلاف ظواهر، بنا به ادعای بی.بی.سی. این سلفی جنجالی دارای تحصیلات بوده، به زبان انگلیسی سلیس صحبت می ‏کرده، زندگی ثروتمندانه‏ای داشته و خودرو مرسدس بنز داشته است. (2)

با کشته شدن محمدیوسف در سال ۲۰۰۹، ابوبکر شیکاو، رهبری این گروه را به عهده گرفت و از آن پس نیز حملات تروریستی این گروه افزایش یافت.(3) او در«شیکاو» (روستایی در مجاورت مرز نیجر) به دنیا آمد و در مدارس دینی درس خواند؛ پس از آن برای ادامه مطالعات اسلامی، به دانشکده مطالعات اسلامی “بورنو استیت” رفت. به همین دلیل به او لقب “دارالتوحید” داده اند؛ یعنی متخصص در یگانگی خداوند. وی به چند زبان مختلف به روانی تکلم می کند: هوسه، فولانی، کنوری، و عربی، اما به انگلیسی حرف نمی زند. سنّش را بین 38 و 49 تخمین زده اند و در عین حال گروهی را رهبری می کند که هر چیز غربی را نفی می کنند. این گروه که به کشتارهای جمعی و آدم ربایی بدنام شده است، در حال حاضر در مناطق مرزی چهار کشور نیجریه، نیجر، چاد و کامرون فعالیت می کند.(4)

به نظر اکثر کارشناسان و غالب رسانه‌هاي غربي، بوکوحرام شاخه‌اي از شبکه‌ی تروریستی بين‌المللي القاعده است. آن‌ها مي‌گويند مدارکی در ارتباط با دیدارهای متعدد سران القاعده و بوکوحرام و شرکت اعضاي بوکوحرام در آموزش‌هاي نظامي در اردوگاه‌های طالبان در افغانستان وجود دارد. همچنين آن‌ها مدعی‌ ا ند که اعضاي بوکوحرام در الجزایر و موریتانی از سلفی‌ها تهیه‌ی بمب دستی را آموخته‌اند و با سازمان تروریستی الشباب در سومالی در ارتباط هستند. علاوه بر اين‌ها، يک شاهد ديگر درباره‌ی اين ارتباط اين است که القاعده در سال ۲۰۱۰ میلادی قول  تأمین پول، اسلحه و آموزش فعالیت‌های تروریستی را به اسلام‌گرایان افراطی بوکوحرام داده بود و در فيلمی ويدئويي که از سوي سران بوکوحرام در فضاي اينترنت منتشر گردیده، بر پيوند ميان اين گروه و «برادران مجاهد در سازمان القاعده» تأکيد شده است. علاوه بر اين‌ها، رسانه‌های غربی هر گاه از بوکوحرام یاد می‌کنند، به درخواست اين گروه مبني بر اجرای قوانین شریعت اسلامی نیز می‌پردازند و آن را یکی از اهداف اصلي این گروه‌ ذکر می‌کنند. در ميان تمام احکام اسلامي نيز آن چه که به‌طور مشخص برجسته مي‌شود، اجرای حکم‌های اعدام یا سنگسار زنان و مردان است و به عبارتی شریعت اسلامی را در همین دو حکم خلاصه کرده، به رد و ذم آن مبادرت می‌نمایند. (5) همه اینها نشان دهنده ارتباط و نزدیکی این گروه با القاعده است.

      از سال 2002 در شمال نیجریه شورشیان تندرو گروه بوکو حرام با نیروهای دولتی درگیر هستند و بیش‌تر این درگیری‌ها در ایالت های بورنو، یوبی و اداماوا در شمال شرقی نیجریه و هم مرز با کشورهای نیجر، چاد و کامرون جریان دارد که سه پایگاه اصلی استقرار شورشیان بوکوحرام در نیجریه است. گروه بوکوحرام اکنون تهدید اصلی امنیتی در نیجریه به شمار می رود و مقامات نیجریه نگران هستند که این گروه دامنه خشونت های خود را به جنوب این کشور هم توسعه بدهد.(6)

      ارتش نیجریه با وجود این که بزرگترین ارتش در غرب آفریقا است و در کشورهای منطقه از آن به عنوان نیروهای پاسدار صلح در کشورهای منطقه و احیانا خارج از آن استفاده می شود، در رویارویی با بوکو حرام که دامنه عملیات آن تا ابوجا، پایتخت کشور و شهرهای اصلی مثل کانو در شمال مرکزی گسترش یافته و توانسته بر 70 درصد ایالت بورنو در شمال شرقی کشور و شهرها و روستاهای متعددی از ایالت های همسایه ادماوا و یوبی مسلط شود، شکست خورده است.(7)

درگیری‌های این گروه افراطی و تکفیری با دولت نیجریه  در ایالتهای کانو، بورنو و بویه در شمال نیجریه در ماه ژوئیه سال 2009 صدها کشته برجای گذاشت. بمب‌گذاری‌ اماکن دولتی و غیر دولتی، قتل عام، حمله به مردم و ایجاد رعب و وحشت و ترور مقامات دولتی از جمله جنایات گروه تکفیری بوکوحرام در نیجریه است. در سال 2010 میلادی بوکوحرام با ارتکاب چندین انفجار و حمله به مراکز پلیس، پایگاه‌های نظامی و مراکز امنیتی و حتی مقر سازمان ملل در آگوست 2011 اعلام کرد که این حملات را در انتقام به کشته‌شدن محمد یوسف انجام داده  و خواستار محاکمه عاملان کشتار افراد گروه بوکوحرام و آزادی بازداشت‌شدگان و دریافت غرامت شد. کارشناسان معتقدند متوسل شدن بوکوحرام به خشونت و ترور یا برای دستیابی به مقاصد سیاسی و یافتن جایگاهی در برابر مخالفانشان است و یا اینکه با گروگان گیری و حمله به مناطق مختلف به دنبال غارت پول و دارایی قربانیان و خانواده‌های قربانیان آن ها هستند.(8) اما هدف از این اقدامات هرچه هست نشان دهنده فراگیر شدن توسل به تروریسم و رشد گروههای تروریستی در جهان اسلام است، که این مسئله از افغانستان تا چچن و از سوریه تا نیجریه را فرا گرفته است.

منابع :

…………………………………………………………………………………………………………………………………………
1: http://ommat-netnameh.blog.ir/post/
2: http://www.yjc.ir/fa/news
3:http://jomhornews.com/doc/report/fa/49748/ 4:http://islamtimes.org/fa/doc/article/502946/
5:http://www.mashreghnews.ir/fa/news/410386/
6:http://www.afran.ir/modules/smartsection/item.php?itemid=3042
7:http://irdiplomacy.ir/fa/page/1943274 8:http://www.afran.ir/modules/smartsection/item.php?itemid=3042

————————————

توجه : مسئولیت صحت و سقم مقالات، یادداشت ها و مصاحبه های منتشر شده به عهده نویسنده بوده و صرف انتشار به معنی تائید آن نمیباشد.