پیامدهای گوناگون پیروزی سیسی در انتخابات مصر
داوود احمد زاده
کارشناس مسائل مصر
سرنگونی محمد مرسی در جولای 2013 و تهاجمی که دولت نظامی عبدالفتاح السیسی علیه اخوان المسلمین به کار بست، علاوه بر ایجاد بحران در داخل از طریق تعمیق شکافهای اجتماعی و دینی-ذیل جریان اسلامگرا و غیر اسلامگرا- تأثیر زیادی بر محیط جغرافیایی و منطقهای و نیز بر بروز شکافها و اختلافات سیاسی میان بازیگران مختلف داشته است.اسلامگرایان به رهبری مرسی پس از انقلاب ژانویه 2011 و ظهور جریانهای تروریستی در این کشور، آن چنان مصر را در بحرانهای داخلی فرو بردند که مجالی برای ایفای نقش در معادلات بین المللی و منطقهای پیدا نکرده است.
عربستان نیز از طریق حمایت از نهاد نظا می مصر به دنبال ایجاد یک ائتلاف فراگیر ضد ایرانی در منطقه است. وجه غالب تحولات مصر برای ایران در قالب فرصت و تهدید و برای منزلت منطقهای ترکیه، به عنوان یکی از حامیان اصلی اخوان المسلمین، بیشتر به شکل تهدید نمایان شده است.
بنابراین بازتاب پیروزی السیسی در یک انتخابات یک سویه و فرمایشی، با توجه به تحریمهای گسترده از جانب کنش گران داخلی این کشور میتواند به انسداد سیاسی مصر و نیز به رادیکالیزه شدن اوضاع سیاسی بیانجامد؛ همچنین بروز شکاف اجتماعی با توجه به اصرار حاکمان نظامی مبنی بر محرومیت کامل جریان اسلامگرا از سپهر سیاسی دور از انتظار نخواهد بود. در هرصورت با توجه به فعالیت گروههای تروریستی در صحرای سینا، فرار بازماندگان فرماندهان داعش از سوریه و عراق به شمال آفریقا، و عدم تمایل السیسی به آشتی با اخوان السملین، امکان پیوستن فعالان این جنبش به این گروه تروریستی دور از انتظار نیست.
در سطح مناسبات منطقهای و بین المللی با توجه به تداوم حمایت مالی ونظامی عربستان و امارات از نهاد نظامی، مناسبات ریاض- قاهره همچنان در ابعاد مختلف رو به گسترش خواهد بود. همچنین تلاش السیسی برای ایجاد توازن با قدرتهای بزرگ (بهویژه روسیه وآمریکا) موجب میشود تا در دوره جدید، تلاش مسکو وواشنگتن برای فروش تسلیحات نظامی وگسترش مناسبات در عرصه امنیتی دوچندان گردد. پوتین با سفر به قاهره، پیشنهاد قراردادهای نظامی و نیز همکاری در عرصه راهاندازی نیروگاههای اتمی تاحدودی توانسته است شرایط جدیدی را برای تا ثیر گذاری برسیاست خارجی مصر رقم بزند. از سوی دیگر پس از دوره پرتنش اوباما وانتقادات از سرکوبهای فعالان مدنی در مصر، با روی کارآمدن ترامپ تلاشها برای بهبود روابط همکاریهای فیمابین بیشتر شده است.
وضعیت اقتصاد و تبادلات خارجی
مصر به دلیل کودتای سفید السیسی در 2013 و برکناری محمد مرسی وتدوام فضای امنیتی، با بحران شدید اقتصادی روبرو است. بخش عظیمی از جمعیت 80 میلیونی مصر را جوانان بیکار تشکیل میدهد که به امید بهبود وضعیت زندگی، آمال رفتن به کشورهای ثروتمند خلیج فارس وغرب را دارند. از آنجا که عربستان اصلیترین حامی السیسی درحذف اخوان المسلمین از عرصه قدرت سیاسی بود، تلاش دارد با دادن وام طولانی مدت وعرضه نفت خام به نوعی قاهره را در مدار سیاست منطقهای خویش نگه دارد. از این رو واگذاری مالکیت دوجزیره استراتژیک مصر یعنی صنافیر و تیران به عربستان وتقبل پرداخت برخی از خریدهای کلان نظامی آن موجب وابستگی بیشتر به ریاض گردیده است.
همچنین صنعت جهانگردی به عنوان یکی ازمنابع اصلی درآمد ملی مصر به دلیل تنشهای فزاینده سیاسی و نظامی و تحرکات گروههای تروریستی درصحرای سینا و دیگر شهرهای مصر روبه افول نهاده است. مصر به درآمدهای کارگران شاغل خود در کشورهای نفت خیز حوزه خلیج فارس وابستگی تام دارد. بنابراین بروز ناامنی گسترده در منطقه میتواند شرایط وخیمتری برای اقتصاد مصر به ارمغان بیاورد. لذا مصر در دوره جدید برای تدوم حیات سیاسی و رونق اقتصادی به دلارهای نفتی عربستان وامارات چشم دوخته است. از دیگر سو السیسی تلاش دارد با احیای مناسبات استراتژیک با واشنگتن و تضمین امنیتی نسبت به وفاداری به قرارداد صلح با اسراییل، بتواند از کمکهای مالی ونظامی سالیانه آمریکا هم برخودار باشد.
فرصتها و موفقیتهای سیاسی و امنیتی
با حذف رقبای سیاسی در انتخابات ریاست جمهوری اخیر از سوی نهاد نظامی و به راه افتادن جنبش گسترده تحریم از سوی احزاب شناخته شده مصر، انتخابات در واقع بیشتر به طنز سیاسی مبدل نمود. بنابراین مشارکت پایین و نبود رقبای واقعی برای ایجاد فضای سیاسی باز، نمیتواند توفیق سیاسی چندانی برای السیسی و نهاد نظامی به دنبال داشته باشد. ولی از آنجا مصر به اقتدارگرایی نظامیان عادت دیرینه دارد، انتظار میرود با فروکش نمودن تب انتخابات وآرامش نسبی سیاسی شرایط جدیدی در سرزمین فراعنه رقم بخورد.
شاید مهمترین توفیق سیاسی برای حاکمان جدید مصر حذف جریان اسلامگرا و رقیب پرنفوذ و ریشه دار به نام جنبش اخوان المسلمین، از عرصه سیاسی و تلاش برای یکپارچگی قدرت باشد. امری که مورد اقبال عربستان، رژیمهای حامی آن و آمریکا است. از دیگر سو در سال 1396 مبارزه با تروریسم در صحرای سینا شدت وحدت بیشتری به خود گرفت و شاهد حملات مداوم نظامیان مصر به گروه تروریستی داعش در صحرای سینا بودیم. همزمان با این رویداد و پس از اعلان اخوان به عنوان گروه تروریستی رهبران این جنبش از سوی دادگاه عای قضایی مصر به زندانهای طولانی مدت محکوم شدند.
تهدیدها و چالشها و سیاسی و امنیتی
تحولات امنیتی در مصر که با کودتا علیه مرسی درسال 2013 اتفاق افتاد، با شدت و حدت بیشتری ادامه دارد. حضور داعش در صحرای سینا از یک سو و تحولات امنیتی و انفجارهای متعدد بهویژه علیه اقلیت قبطی مسیحی در مصر، شرایط بحرانیتر ساخته است. السیسی با شعار بازگشت به امنیت و نان پا به عرصه سیاسی مصر نهاده اما عملاً توفیق ملموسی به دست نیاورده است. چرا که تداوم حضور گروههای تروریستی و ناامن شدن اوضاع امنیتی به دلیل تحرکات داعش بهویژه اقدام جنونآمیز در بمبگذاری مسجدی در استان سینای شمالی- که به کشته شدن 240 نفر منجر شد- به تمدید حالت فوقالعاده امنیتی در مصر انجامیده است. این وضعیت امنیتی باعث کاهش ورود جهانگردان خارجی بهویژه از کشورهای غربی شده و مصر را از دلارهای خارجی محروم کرده است. از سوی دیگر علاوه بر معضلات متعدد داخلی در عرصه منطقهای این کشور دچار تنش با سودان همسایه شمالی بر سر مرزها و تأمین امنیت و ساخت سد النهضه بر رود نیل است.