فاتیما انصاری؛ پژوهشگر مسائل بین‌الملل
خروج روسیه از خاک سوریه بدون شک بازی قدرت را در منطقه جا به جا می کند. هرچند چنین به نظر می‌‌رسد که دولت بشار اسد قدرت را در بیشتر نقاط کشور به دست گرفته و شرایط نسبت به گذشته تحت کنترل بیشتری قرار دارد، اما بعید است که قدرت های منطقه مانند ایران نیروهای خود را از سوریه خارج کنند. چرا که سوریه برای ایران به منزله پلی است در جهت افزایش امنیت منطقه. همچنین ایران می تواند با حفظ نفوذ خود در سوریه، بر اوضاع فلسطین نیز نظارت داشته باشد و نیز امنیت منطقه را به ویژه در برابر گروه های تروریستی تامین کند. طبیعی است که در چنین شرایطی اسراییل نتواند حضور ایران را در نزدیکی مرزهای لبنان و فلسطین تحمل کند. آنچه در این یادداشت به آن پرداخته می شود این است که آیا خروج روسیه از سوریه می تواند برای ایران به منزله یک فرصت محسوب شود؟
زمانی که آمریکایی ها تصمیم گرفتند نیروهای خود را از سوریه خارج کنند، روسیه این فرصت را پیدا کرد تا در راستای منافع خود بتواند در منطقه حضور فعال پیدا کند و حتی به گزارش رویترز 500 میلیون دلار در بندر طرطوس و مرکز غلات سوریه سرمایه گذاری کرد. اما دلایل حضور این کشور در سوریه فراتر از منافع اقتصادی است. برای مثال فروپاشی دولت قانونی سوریه می توانست منجر به تجزیه این کشور شود و چنین اتفاقی تامین امنیت منطقه را برای روسیه و ایران، با مشکل مواجه می کرد. از طرفی هرچند دو کشور ایران و روسیه در مواردی مواضع نزدیکی دارند، اما عدم حضور روسیه در خاک سوریه، می توانست موازنه قدرت را به نفع ایران تغییر دهد. به همین خاطر روسیه تلاش کرد تا در سوریه حضور فعال داشته باشد. اما جنگ اوکراین مسکو را مجبور کرد تا تمرکز خود را از سایر نقاط کم کرده و تلاش کند تا عمده نیروهای خود را به صورت متمرکز در اوکراین به کار بندد. زیرا در چنین شرایطی پایگاه های هوایی و دریایی روسیه در دریای مدیترانه برای مسکو از اهمیت بیشتری برخوردار است، تا پایگاه های این کشور در خاک سوریه.
از طرفی کشورهای منطقه در قبال خروج روسیه از خاک سوریه عکس العمل های متفاوتی نشان دادند. برای مثال ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن در مصاحبه ای که با موسسه هوور در دانشگاه استنفورد ایالات متحده آمریکا داشته است، حضور روسیه در جنوب سوریه را یک “عامل ثبات” در منطقه دانسته و از خلاء ناشی از خروج نیروهای این کشور از منطقه ابراز نگرانی کرده است.
عدم حضور روسیه در خاک سوریه، می توانست موازنه قدرت را به نفع ایران تغییر دهد. به همین خاطر روسیه تلاش کرد تا در سوریه حضور فعال داشته باشد.
هرچند میزان درگیری ها و مناقشات در سوریه به میزان قابل توجهی کاهش یافته است و دولت بشار اسد توانسته است با کمک متحدانش، تا حدود زیادی بر اوضاع کشورش مسلط شود، اما هنوز برای اینکه بشود اوضاع این کشور را تثبیت شده دانست، زود است. به ویژه اینکه با خروج روسیه از این کشور، ممکن است دمشق به مشکلات اقتصادی و حتی تامین نیازهای غذایی مردم روبرو خواهد شد، زیرا به گزارش میدل ایست مونیتر در طول سال های درگیری، بخش زیادی از گندم مورد نیاز این کشور توسط روسیه و اوکراین تامین می شد. این در حالیست که در سال 2021 سوریه که به علت خشکسالی و کمبود آب به کمترین میزان برداشت خود در پنجاه سال اخیر رسیده بود، مجبور به واردات 1.5 میلیون تن گندم شد که عمده آن از کشور روسیه بود. اما این میزان با خروج روسیه، جنگ در اوکراین و کمبود گندم تحت تاثیر خشکسالی های اخیر، کاهش پیدا کرد. از طرفی خبرگزاری برلین چنین تحلیل کرده است که طولانی شدن جنگ در اوکراین می تواند بسیاری از توافق های آتش بس در سوریه را به خطر بیاندازد و با تغییر موازنه قدرت به نفع ایران، ناامنی در منطقه افزایش یابد.
از طرفی ترکیه حملات متعددی را به مناطق کرد نشین سوریه آغاز کرده است که این حملات هرچند برای اسد خطر فوری محسوب نمی شوند، اما می تواند اثرات بلند مدت، به ویژه بر رابطه این کشور با روسیه داشته باشد. چنانکه الکسی مالاشنکو، کارشناس مسایل روسیه چنان پیش بینی می کند که اگر جنگ داخلی سوریه دوباره از سر گرفته شود، مسکو چاره ای جز خروج کامل نیروهای خود از این کشور نخواهد داشت. زیرا کرملین توان درگیری همزمان در دو جبهه مختلف را ندارد. بنابراین احتمال می رود که بشار اسد ایران را به عنوان تنها حامی اصلی خود بداند و ایران نیز همچنان به حمایت از دولت قانونی سوریه ادامه می دهد. ایران به تامین سوخت در سوریه کمک می کند، زیرا کمبود سوخت می تواند بر کلیه فعالیت های این کشور اثر گذاشته و به اقتصاد بیمار این کشور آسیب بیشتری برساند. به گزارش خبرگزاری انرژی، ایران در حال حاضر تامین کننده اصلی بنزین و سوخت برای دولت سوریه است. بر اساس آمار ارائه شده از این خبرگزاری، ایران در ماه های اخیر 3 میلیون بشکه نفت خام به سوریه ارسال کرده است و قرار بوده 1.5 میلیون بشکه نفت دیگر نیز به این کشور ارسال شود. اما با وجود همه این مسایل سوریه همچنان نسبت به مسکو وفادار است. چنانکه فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه اعلام کرد که سوریه از فدراسیون روسیه در مخالفت با سیاست غرب که مبتنی بر دروغ و استانداردهای دوگانه است، حمایت می کند.
با خروج روسیه از این سوریه، ممکن است دمشق به مشکلات اقتصادی و حتی تامین نیازهای غذایی مردم روبرو خواهد شد، زیرا به گزارش میدل ایست مونیتر در طول سال های درگیری، بخش زیادی از گندم مورد نیاز این کشور توسط روسیه و اوکراین تامین می شد
ایران اما بعید است که با وجود پایان ظاهری درگیری ها و تنش ها در سوریه، تصمیم بگیرد نیروهای خود در منطقه را از سوریه خارج کند. این امر می تواند دلایل زیادی داشته باشد. یکی از مهمترین دلایل آن حفظ امنیت در مرزهای جنوب سوریه است. ایالات متحده آمریکا در طول مدت حضور خود در عراق هرگز نتوانست کنترل کامل این کشور را در دست بگیرد. آمریکا از حضور در عراق اهداف متعددی داشت، به گفته پیتر هان، کارشناس تاریخ دیپلماسی ایالات متحده در خاورمیانه، آمریکا تصمیم داشت از عراق به عنوان وزنه تعادلی در جهت مهار قدرت منطقهای ایران استفاده کند که این برنامه با شکست مواجه شد. اما سوریه می تواند به عنوان گذرگاهی برای ایران در جهت رسیدن به عراق و حضور موثر در این کشور در راستای امنیت مردم مردم این کشور در نظر گرفته شود. ایران با سیاست های دقیق و حساب شده از بصره تا اربیل و سلیمانیه عبور کرد و توانست به عنوان یکی از قدرت های مطرح منطقه، حضور موثر در عراق داشته باشد. این امر موجب نگرانی اسراییل از حضور ایران و خلاء روسیه در سوریه شده است. به طوری که نیوزویک در گزارشی به نقل از وزیر دفاع رژیم صهیونیستی اعلام کرده است که این رژیم رزمایشی را که شامل حملات هوایی شبیه سازی شده به ایران و یک جنگ چند جانبه با نیروهای نیابتی تحت حمایت ایران در سوریه، لبنان و غزه بوده را برگزار کرده است. این امر نشان دهنده حجم نگرانی اسراییل از تغییر موازنه قدرت به نفع ایران و نیز ادامه حضور ایران در سوریه است. رژیم صهیونیستی همچنین از گسترش فضای شیعی تحت رهبری ایران در منطقه نگران است و این را به منزله یک قدرت گسترده می داند که محدود به کشورهای عربی نیست و می تواند از طریق سوریه، تا حوزه مدیترانه نیز ادامه پیدا کند.
با توجه به تمام موارد بیان شده، به نظر می رسد که خروج نیروهای روسی از سوریه، می تواند موازنه قدرت را به نفع ایران تغییر دهد و ایران را به عنوان یک قدرت منطقه ای تاثیرگذارتر از پیش مطرح کرده و موجب شود که بازیگرانی مانند اردن و حتی اسراییل در مقابل ادامه حضور ایران در سوریه عکس العمل های جدی نشان دهند. همچنین به نظر می رسد تقویت موقعیت ایران در سوریه باید فراتر از زمان جنگ و تنش در این منطقه باشد و در واقع ایران با استفاده از نیروهای خود و نیز موقعیت ژئوپلتیکش جایگاه خود را در منطقه تثبیت کرده و با در نظر گرفتن منافع بلند مدت خود، امنیت منطقه را نیز تحت کنترل داشته باشد.
***مسئولیت صحت و سقم مطلب موجود به عهده نویسنده است و انتشار آن به هیچ وجه به معنی تایید یا بیانگر دیدگاه مرکز آینده پژوهی جهان اسلام نیست.
