حسین مینایی / کارشناس مسائل استراتژیک / موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
مقدمه
جمهوری آذربایجان که درگذشته آلبانیا و اران ناميده می‌شد،کشوری در منطقه جغرافیایی قفقاز و در گذرگاه اروپا و آسیای جنوب غربی و در کنار دریای خزر است. کشورهای ایران در جنوب، ارمنستان و ترکیه در غرب، گرجستان در شمال غرب و روسیه در شمال، همسایگان جمهوری آذربایجان محسوب می‌شوند؛ همچنین این کشور دارای مرز آبی با کشورهای ترکمنستان و قزاقستان در کناره دریای خزر است. جمهوری خودمختار نخجوان که از خاک اصلی جمهوری آذربایجان جدا مانده و استان خودمختار قره‌باغ کوهستانی نیز واحدهای فدرال جمهوری آذربایجان محسوب مي¬شوند. ناحیه قره‌باغ و هفت بخش پیرامون آن واقع در جنوب غربی جمهوری آذربایجان در جریان جنگ قره‌باغ به اشغال نیروهای ارمنستان درآمده‌است. نوع حکومت جمهوری آذربایجان، جمهوری پارلمانی چند حزبی با یک مجلس قانون گذاری است. این جمهوری از نوع سکولار بوده و از سال ۲۰۰۱ به عضویت شورای اروپا در آمده است.
ساختار نيروهاي مسلح جمهوری آذربايجان
ارتش آذربايجان در جهت تطابق استانداردهاي ناتو اقداماتي انجام داده و ساختار دفاعي اين كشور شامل اركان زيراست:
فرماندهي كل قوا كه رئيس جمهور مي¬باشد و نيروهاي مسلح متشكل از زميني، هوايي، دريايي، پليس، مرزباني و يگان موشكي تحت امر فرماندهي نيروهاي مسلح است.
وزارت دفاع آذربايجان در قالب ساختار نيروهاي ناتو سازماندهي گرديده است. در این سازماندهي نيروهاي سه‌گانه هوایی، دريايي و زميني وجود دارد. اين نيروها از طريق معاونت هاي وزارت دفاع كه در محل اين وزارت حضور دارند؛ هدايت و رهبري ميگردد. پس از وزارت دفاع رئيس ستاد قرارگاه مركزي وزارت دفاع آذربايجان به عنوان رده دوم و صادر كننده دستورات به معاونت‌های نيروهاي سه‌گانه قرار دارد. در حال حاضر وزير دفاع آذربايجان با درجه سپهبدي و رئيس ستاد قرار مركزي(رئیس ستاد مشترک) با درجه سرلشگري به عنوان معاون اول وزیر دفاع مشغول انجام وظيفه است. علاوه بر نيروهاي سه‌گانه، در ساختار وزارت دفاع ارتش آذربايجان تعدادي ازگردانها و تيپهاي مستقل نيز سازماندهي گرديده اند. وزارت دفاع داراي معاونتهاي زيراست.
1- معاونت اطلاعات
2- معاونت عمليات
3- معاونت آماد
4- معاونت مهندسي
نيروهاي مسلح جمهوري آذربايجان زير نظر وزارت دفاع اين کشور اداره می‌شود که مسئوليت كليه امور نظامي اين جمهوري را بر عهده داشته بالاترين رده نظامي در نيروهاي مسلح محسوب مي¬گردد. وزارت دفاع نيز تحت فرمان رئيس جمهور آذربايجان است. در سال 1991 شورای عالی آذربایجان اعلام نموده ارتش چهارم شوروی تحت نظارت دولت آذربایجان قرار گرفته و دولت این کشور آذربایجانی¬هایی که در ارتش شوروی سابق مشغول خدمت در افغانستان و دیگر مناطق بودند را به خدمت در آذربایجان دعوت کرد و همین امر باعث شد، اولین هسته نظامی آذربایجان در اکتبر سال 1991 شکل بگیرد.
استعداد پرسنلي ارتش جمهوری آذربايجان
استعداد پرسنل حاضر به خدمت در ارتش 400/126 نفر
استعداد پرسنل نیروی زمینی 000/110 نفر
استعداد پرسنل نیروی هوایی 900/7 نفر
استعداد پرسنل نیروی دریایی 5000 نفر
استعداد پرسنل نیروی دفاع هوایی 3500 نفر
نيروي زميني جمهوري جمهوری آذربايجان
نيروي زميني جمهوري آذربايجان در اواخر سال 1997 ميلادي با همكاري مستشاران نظامي ترك در قالب 5 سپاه 1،2،3،4،5 سازماندهي شده و در اين سازماندهي ضمن انحلال لشگر، در سازمان رزم،كليه هنگ¬ها به تيپ تبديل شده¬اند؛ در سازماندهي جديد نيروهاي سه‌گانه( ارتش زميني، دریایی، هوایی ) فاقد فرماندهي مستقل هستند و وزارت دفاع مسئول كليه امور نظامي كشور بوده و بالاترين رده نظامي در نيروهاي مسلح محسوب مي¬شود. استعداد پرسنلی نیروی زمینی آذربایجان 110000 بوده که از این تعداد 15000 نفر نیروی هوابرد هستند.
قرارگاه فرماندهي سپاه يكم درشمال برده، قرارگاه فرماندهي سپـاه دوم در روستاي ميل آباد بيلقان، ستاد سپاه سوم در شامخور مستقر بوده، قرارگاه سپاه چهارم در ورودي شهر سومقائيت، قرارگاه سپاه پنجــم در نخجوان مستقر مي¬باشند.
نيروي زميني آذربايجان شامل 7 تيپ پياده، 15 تيپ پياده مكانيزه، 5 تيپ توپخانه، 1 تيپ زرهي، 1 تيپ نيروي مخصوص، 13 گد پشتيباني رزمي و خدمات رزمي(شناسايي، مخابرات، آماد و ترابري، بهداري و پدافند هوايي) و 2 گردان زرهي مستقل است.
2) دیگر واحدهای نیروی زمینی ارتش آذربایجان شامل:
الف) گارد مرزی ب) گارد ملی پ) ستاد پاک‌سازی مین آذربایجان ت) گارد داخلی
عمده‌ترین تجهیزات نیروی زمینی كشور آذربايجان
الف) تانك تي55 و تي 72
ب ) نفربر زرهي بي ام پي
پ ) نفربر زرهي چرخدار بي تي آر
ت ) خودرو نفربر ام تي ا ل بي
ث ) توپ كششي 122 م م، 155 م م 152 م م 120 م م
ج) كاتيو شا از نوع 122 م م
چ) راكت انداز بي ام 21
ح ) موشك هدايت شونده ضد تانك
نيروي هوايي آذربايجان
نيروي هوايي آذربايجان در حدود 7900 نفر استعداد دارد. همچنين در 16 پايگاه این نیرو 198 هواپيما و بالگرد مستقر بوده و براي مواقع ضروري حدود 50 فرودگاه اضافي ديگر نيز در نظر گرفته شده است. در ماه مارس 2007 نيروي هوايي آذربايجان 48 فروند ميگ29 را از اكراين و بلاروس خريداري نمود. در آوريل 2007 اين كشور با پاكستان جهت خريد تعداد زيادي جنگنده JF-175 چندمنظوره، مذاكراتی را انجام داد.
پايگاههاي هوايي آذربايجان
آذربايجان داراي11 پايگاه هوايي بوده كه صرفا هشت پايگاه آن به شرح زير فعال است:
الف)) پايگاه هوايي ناسوسني
پايگاه هوایی ناسوسني مهم‌ترین پايگاه شكاري آذربايجان است كه تيپ هوایی 408 در این پايگاه مستقر بوده و21 فروند ميگ 25 دراين پايگاه حضور دارد.
ب))پايگاه هوايي كردامير
در پايگاه هوایی كردامير تعداد5 فروند هواپيماي ميگ 25 و9 فروند سوخو از انواع17 و24 درقالب تيپ 411 هوایی استقرار دارد.
پ))پايگاه هوايي گنجه
تعداد 15 فروند بالگرد از انواع مي-24 (هجومي)، مي- 8 (چندمنظوره) مي-10 (ترابري نظامي ) و مي-2 (هجومي) در اين پايگاه استقرار دارند. اين پايگاه داراي باند فرود هواپيما و تجهيزات راداري مربوطه است، كه می‌توان از آن به عنوان پايگاه هوایی و فرودگاه نيز استفاده نمود.
ت))پايگاه هوايي قعله
پايگاه هوایی و هوانيروز قعله در شمال شرق باكو داراي 2 باند فرود بوده كه در حال حاضر اسكادران 843 بالگرد و آموزشگاه خلباني بالگرد در اين پايگاه مستقر است.
ج))پايگاه هوايي سانقاچالا
در این پايگاه اسكادران هوایی آموزشي با30 فروند هواپيماي آموزشي ال29 و ال 39 مستقر است.
ح))پايگاه هوايي شمكير(شامخور)
پايگاه هوایی شمكير داراي يك اسكادران جنگنده ميگ-21 و سوخو-27 است.
چ))پايگاه هوايي قوبستان
درپايگاه هوايي قوبستان يك ساختمان چند طبقه وجود دارد كه قبلاً مرکز هدایت موشك بوده است.
خ))پايگاه هوايي ساليان
پايگاه هوايي ساليان داراي يك باند زيرزميني بوده كه درزمان شوروي سابق يك لشكر هوايي درآن مستقر بوده است.
مدرن ترين تجهيزات نيروي هوايي آذربايجان : سوخو 17 و سوخو 24 و سوخو25، میگ 29، میگ 21، ميگ 25، بالگرد هجومی MI- 24 فروند
نيروي دريايي آذربايجان
نیروی دریایی آذربایجان 5000 نفر استعداد داشته و در16 یگان سازماندهي شده است. اين نیروی دارای 7 فروند قایق گشتي بوده که دو فروند آن OSA-11 و 5 فروند آن قایق گشت استکنا است. همچنین اين نيرو دارای 7 قایق ضد مین بوده که 2 فروند از آن کلاس سوینا و 5 فروند آن کلاس یوگینا است. 6 ناوچه آبی خاکی نیز دارد که یک فروند از آن کشتی جنگی است. با توجه به مرز آبی ایران و آذربایجان، این کشور متحد مهمی برای آمریکا محسوب مي¬گردد .به همین دلیل آمریکا نیروی دریایی آذربایجان را در زمينه آموزش کمک می¬کند. همچنین معاهده¬ای برای احیای کشتی¬های جنگی در دریاچه خزر توسط آمریکا میان این دو کشور به امضاء رسیده است. در سال 2006 دولت آمریکا 3 فروند قایق موتوری فوق پیشرفته به نیروی دریایی آذربایجان اهدا نمود. در سال 2007 معاهده دیگری بین این دو کشور امضا شد که طبق آن یکی از شرکت¬های نظامی آمریکا قسمتی از نیروی دریایی آذربایجان را به سامانه تک تیراندازی پیشرفته لیزری مجهز می¬نماید.
نيروي دريايي آذربايجان شامل يگان¬هاي زيراست
– تيپ 605 دريانوردي مستقر در بي بي هيبت باكو
– آموزشگاه دريانوردي باكو
– تيپ ويژه نگهبانان دريايي در خليج آبشوران
– پايگاه دريايي لنكران
– پايگاه دريايي باكو
مدرن¬ترين تجهیزات نيروي دريايي : ناوچه موشك انداز كلاسOSA-II مسلح به موشك استيكنا، – ناوچه ساحلي كلاس340 دو فروند(اهدائي تركيه)، – ناوچه توپ دار تندرو (سويت لايك)و ناوچه جنگي توپدار (پيت يا )، بالگرد رزمي دريايي 25 فروند، – ناوچه تندرو و موشك انداز (اوزا – 11) 3 فروند
واژگان کلیدی: ساختار نظامی جمهوری آذربایجان ، ساختار دفاعی جمهوری آذربایجان، ساختار جمهوری آذربایجان
