حسین مینایی / کارشناس مسائل استراتژیک / موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
مقدمه
جمهوری آذربایجان که درگذشته آلبانیا و اران نامیده می‌شد،کشوری در منطقه جغرافیایی قفقاز و در گذرگاه اروپا و آسیای جنوب غربی و در کنار دریای خزر است. کشورهای ایران در جنوب، ارمنستان و ترکیه در غرب، گرجستان در شمال غرب و روسیه در شمال، همسایگان جمهوری آذربایجان محسوب می‌شوند؛ همچنین این کشور دارای مرز آبی با کشورهای ترکمنستان و قزاقستان در کناره دریای خزر است. جمهوری خودمختار نخجوان که از خاک اصلی جمهوری آذربایجان جدا مانده و استان خودمختار قره‌باغ کوهستانی نیز واحدهای فدرال جمهوری آذربایجان محسوب می¬شوند. ناحیه قره‌باغ و هفت بخش پیرامون آن واقع در جنوب غربی جمهوری آذربایجان در جریان جنگ قره‌باغ به اشغال نیروهای ارمنستان درآمده‌است. نوع حکومت جمهوری آذربایجان، جمهوری پارلمانی چند حزبی با یک مجلس قانون گذاری است. این جمهوری از نوع سکولار بوده و از سال ۲۰۰۱ به عضویت شورای اروپا در آمده است.
ساختار نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان
ارتش آذربایجان در جهت تطابق استانداردهای ناتو اقداماتی انجام داده و ساختار دفاعی این کشور شامل ارکان زیراست:
فرماندهی کل قوا که رئیس جمهور می¬باشد و نیروهای مسلح متشکل از زمینی، هوایی، دریایی، پلیس، مرزبانی و یگان موشکی تحت امر فرماندهی نیروهای مسلح است.
وزارت دفاع آذربایجان در قالب ساختار نیروهای ناتو سازماندهی گردیده است. در این سازماندهی نیروهای سه‌گانه هوایی، دریایی و زمینی وجود دارد. این نیروها از طریق معاونت های وزارت دفاع که در محل این وزارت حضور دارند؛ هدایت و رهبری میگردد. پس از وزارت دفاع رئیس ستاد قرارگاه مرکزی وزارت دفاع آذربایجان به عنوان رده دوم و صادر کننده دستورات به معاونتهای نیروهای سه‌گانه قرار دارد. در حال حاضر وزیر دفاع آذربایجان با درجه سپهبدی و رئیس ستاد قرار مرکزی(رئیس ستاد مشترک) با درجه سرلشگری به عنوان معاون اول وزیر دفاع مشغول انجام وظیفه است. علاوه بر نیروهای سه‌گانه، در ساختار وزارت دفاع ارتش آذربایجان تعدادی ازگردانها و تیپهای مستقل نیز سازماندهی گردیده اند. وزارت دفاع دارای معاونتهای زیراست.
۱- معاونت اطلاعات
۲- معاونت عملیات
۳- معاونت آماد
4- معاونت مهندسی
نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان زیر نظر وزارت دفاع این کشور اداره می‌شود که مسئولیت کلیه امور نظامی این جمهوری را بر عهده داشته بالاترین رده نظامی در نیروهای مسلح محسوب می¬گردد. وزارت دفاع نیز تحت فرمان رئیس جمهور آذربایجان است. در سال ۱۹۹۱ شورای عالی آذربایجان اعلام نموده ارتش چهارم شوروی تحت نظارت دولت آذربایجان قرار گرفته و دولت این کشور آذربایجانی¬هایی که در ارتش شوروی سابق مشغول خدمت در افغانستان و دیگر مناطق بودند را به خدمت در آذربایجان دعوت کرد و همین امر باعث شد، اولین هسته نظامی آذربایجان در اکتبر سال ۱۹۹۱ شکل بگیرد.
استعداد پرسنلی ارتش جمهوری آذربایجان
استعداد پرسنل حاضر به خدمت در ارتش ۴۰۰/۱۲۶ نفر
استعداد پرسنل نیروی زمینی ۰۰۰/۱۱۰ نفر
استعداد پرسنل نیروی هوایی ۹۰۰/۷ نفر
استعداد پرسنل نیروی دریایی ۵۰۰۰ نفر
استعداد پرسنل نیروی دفاع هوایی ۳۵۰۰ نفر
نیروی زمینی جمهوری جمهوری آذربایجان
نیروی زمینی جمهوری آذربایجان در اواخر سال ۱۹۹۷ میلادی با همکاری مستشاران نظامی ترک در قالب ۵ سپاه ۱،۲،۳،۴،۵ سازماندهی شده و در این سازماندهی ضمن انحلال لشگر، در سازمان رزم،کلیه هنگ¬ها به تیپ تبدیل شده¬اند؛ در سازماندهی جدید نیروهای سه‌گانه( ارتش زمینی، دریایی، هوایی ) فاقد فرماندهی مستقل هستند و وزارت دفاع مسئول کلیه امور نظامی کشور بوده و بالاترین رده نظامی در نیروهای مسلح محسوب می¬شود. استعداد پرسنلی نیروی زمینی آذربایجان ۱۱۰۰۰۰ بوده که از این تعداد ۱۵۰۰۰ نفر نیروی هوابرد هستند.
قرارگاه فرماندهی سپاه یکم درشمال برده، قرارگاه فرماندهی سپـاه دوم در روستای میل آباد بیلقان، ستاد سپاه سوم در شامخور مستقر بوده، قرارگاه سپاه چهارم در ورودی شهر سومقائیت، قرارگاه سپاه پنجــم در نخجوان مستقر می¬باشند.
نیروی زمینی آذربایجان شامل ۷ تیپ پیاده، ۱۵ تیپ پیاده مکانیزه، ۵ تیپ توپخانه، ۱ تیپ زرهی، ۱ تیپ نیروی مخصوص، ۱۳ گد پشتیبانی رزمی و خدمات رزمی(شناسایی، مخابرات، آماد و ترابری، بهداری و پدافند هوایی) و ۲ گردان زرهی مستقل است.
۲) دیگر واحدهای نیروی زمینی ارتش آذربایجان شامل:
الف) گارد مرزی ب) گارد ملی پ) ستاد پاک‌سازی مین آذربایجان ت) گارد داخلی
عمده‌ترین تجهیزات نیروی زمینی کشور آذربایجان
الف) تانک تی۵۵ و تی ۷۲
ب ) نفربر زرهی بی ام پی
پ ) نفربر زرهی چرخدار بی تی آر
ت ) خودرو نفربر ام تی ا ل بی
ث ) توپ کششی ۱۲۲ م م، ۱۵۵ م م ۱۵۲ م م ۱۲۰ م م
ج) کاتیو شا از نوع ۱۲۲ م م
چ) راکت انداز بی ام ۲۱
ح ) موشک هدایت شونده ضد تانک
نیروی هوایی آذربایجان
نیروی هوایی آذربایجان در حدود ۷۹۰۰ نفر استعداد دارد. همچنین در ۱۶ پایگاه این نیرو ۱۹۸ هواپیما و بالگرد مستقر بوده و برای مواقع ضروری حدود ۵۰ فرودگاه اضافی دیگر نیز در نظر گرفته شده است. در ماه مارس ۲۰۰۷ نیروی هوایی آذربایجان ۴۸ فروند میگ۲۹ را از اکراین و بلاروس خریداری نمود. در آوریل ۲۰۰۷ این کشور با پاکستان جهت خرید تعداد زیادی جنگنده JF-175 چندمنظوره، مذاکراتی را انجام داد.
پایگاههای هوایی آذربایجان
آذربایجان دارای۱۱ پایگاه هوایی بوده که صرفا هشت پایگاه آن به شرح زیر فعال است:
الف)) پایگاه هوایی ناسوسنی
پایگاه هوایی ناسوسنی مهم‌ترین پایگاه شکاری آذربایجان است که تیپ هوایی ۴۰۸ در این پایگاه مستقر بوده و۲۱ فروند میگ ۲۵ دراین پایگاه حضور دارد.
ب))پایگاه هوایی کردامیر
در پایگاه هوایی کردامیر تعداد۵ فروند هواپیمای میگ ۲۵ و۹ فروند سوخو از انواع۱۷ و۲۴ درقالب تیپ ۴۱۱ هوایی استقرار دارد.
پ))پایگاه هوایی گنجه
تعداد ۱۵ فروند بالگرد از انواع می-۲۴ (هجومی)، می- ۸ (چندمنظوره) می-۱۰ (ترابری نظامی ) و می-۲ (هجومی) در این پایگاه استقرار دارند. این پایگاه دارای باند فرود هواپیما و تجهیزات راداری مربوطه است، که می‌توان از آن به عنوان پایگاه هوایی و فرودگاه نیز استفاده نمود.
ت))پایگاه هوایی قعله
پایگاه هوایی و هوانیروز قعله در شمال شرق باکو دارای ۲ باند فرود بوده که در حال حاضر اسکادران ۸۴۳ بالگرد و آموزشگاه خلبانی بالگرد در این پایگاه مستقر است.
ج))پایگاه هوایی سانقاچالا
در این پایگاه اسکادران هوایی آموزشی با۳۰ فروند هواپیمای آموزشی ال۲۹ و ال ۳۹ مستقر است.
ح))پایگاه هوایی شمکیر(شامخور)
پایگاه هوایی شمکیر دارای یک اسکادران جنگنده میگ-۲۱ و سوخو-۲۷ است.
چ))پایگاه هوایی قوبستان
درپایگاه هوایی قوبستان یک ساختمان چند طبقه وجود دارد که قبلاً مرکز هدایت موشک بوده است.
خ))پایگاه هوایی سالیان
پایگاه هوایی سالیان دارای یک باند زیرزمینی بوده که درزمان شوروی سابق یک لشکر هوایی درآن مستقر بوده است.
مدرن ترین تجهیزات نیروی هوایی آذربایجان : سوخو ۱۷ و سوخو ۲۴ و سوخو۲۵، میگ ۲۹، میگ ۲۱، میگ ۲۵، بالگرد هجومی MI- 24 فروند
نیروی دریایی آذربایجان
نیروی دریایی آذربایجان ۵۰۰۰ نفر استعداد داشته و در۱۶ یگان سازماندهی شده است. این نیروی دارای ۷ فروند قایق گشتی بوده که دو فروند آن OSA-11 و ۵ فروند آن قایق گشت استکنا است. همچنین این نیرو دارای ۷ قایق ضد مین بوده که ۲ فروند از آن کلاس سوینا و ۵ فروند آن کلاس یوگینا است. ۶ ناوچه آبی خاکی نیز دارد که یک فروند از آن کشتی جنگی است. با توجه به مرز آبی ایران و آذربایجان، این کشور متحد مهمی برای آمریکا محسوب می¬گردد .به همین دلیل آمریکا نیروی دریایی آذربایجان را در زمینه آموزش کمک می¬کند. همچنین معاهده¬ای برای احیای کشتی¬های جنگی در دریاچه خزر توسط آمریکا میان این دو کشور به امضاء رسیده است. در سال ۲۰۰۶ دولت آمریکا ۳ فروند قایق موتوری فوق پیشرفته به نیروی دریایی آذربایجان اهدا نمود. در سال ۲۰۰۷ معاهده دیگری بین این دو کشور امضا شد که طبق آن یکی از شرکت¬های نظامی آمریکا قسمتی از نیروی دریایی آذربایجان را به سامانه تک تیراندازی پیشرفته لیزری مجهز می¬نماید.
نیروی دریایی آذربایجان شامل یگان¬های زیراست
– تیپ ۶۰۵ دریانوردی مستقر در بی بی هیبت باکو
– آموزشگاه دریانوردی باکو
– تیپ ویژه نگهبانان دریایی در خلیج آبشوران
– پایگاه دریایی لنکران
– پایگاه دریایی باکو
مدرن¬ترین تجهیزات نیروی دریایی : ناوچه موشک انداز کلاسOSA-II مسلح به موشک استیکنا، – ناوچه ساحلی کلاس۳۴۰ دو فروند(اهدائی ترکیه)، – ناوچه توپ دار تندرو (سویت لایک)و ناوچه جنگی توپدار (پیت یا )، بالگرد رزمی دریایی ۲۵ فروند، – ناوچه تندرو و موشک انداز (اوزا – ۱۱) ۳ فروند
واژگان کلیدی: ساختار نظامی جمهوری آذربایجان ، ساختار دفاعی جمهوری آذربایجان، ساختار جمهوری آذربایجان
