پیشتر عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهوری مصر نیز خواسته خود را برای تشکیل نیروی مشترک عربی جهت مقابله با تروریسم مطرح کرده بود. اما وزرای خارجه ۲۲ کشور عربی در روز تجاوز نظامی ائتلاف کشورهای عربی به یمن تحت رهبری عربستان، در نشستی در شهر شرم‌الشیخ برای تشکیل «ارتش متحد عربی» موافقت کردند. آنها خواستار تشکیل این ارتش برای مقابله با «تهدیدهای امنیتی در «منطقه» هستند.در این بین فرجام اين ارتش را در گفتگو با دكتر محمد مهدی مظاهری بررسی کرده ایم:
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: علل تشکیل ارتش متحده عربی چیست؟
برای بررسی علل تشکیل ارتش متحده عربی لازم است نگاهی گذرا به اهداف و نیات کشورهای اصلی که پیگیر این طرح هستند داشته باشیم. عربستان و مصر دو کشور اصلی حامی این طرح هستند که هر یک اهداف و نیات متفاوتی را در منطقه دنبال می کنند. عربستان با پادشاه تازه کار خود می کوشد وجهه ای قاطع تر، فعالتر و مصمم تر از خود به کشورهای منطقه معرفی نماید. در این راستا و در شرایطی که وضعیت ثبات و موازنه قدرت در خاورمیانه با حفظ و تقویت بشار اسد در سوریه، نزدیکی دولت عراق به ایران و کمک ایران به نابودی داعش در عراق، قدرت گرفتن شیعیان حوثی در یمن و مهمتر از همه پذیرفته شدن جمهوری اسلامی به عنوان یک قدرت هسته ای از سوی جامعه جهانی، به سود عربستان پیش نمی رود، این کشور می کوشد به قدرتهای منطقه ای و فرا منطقه ای ثابت کند که برای حفظ قدرت و موقعیتش حاضر است دست به هر کاری بزند.
از سوی دیگر دولت نوپای ژنرال السیسی هم با انگیزه هایی مشابه به دنبال تقویت جایگاه و مشروعیت مردمی خود است که گمان می کند به دلیل حذف غیر دموکراتیک دولت محمد مرسی به شدت لطمه خورده و نیاز به ترمیم دارد. از سوی دیگر این کشور به دلیل درگیری در برخی مشکلات داخلی از جمله مشکلات اقتصادی و حضور گسترده گروه های تروریستی در صحرای سینا، خواهان انحراف اذهان عمومی مردم از مشکلات داخلی به سمت مسائل منطقه ای است.این را نیز باید در نظر داشت که مصر به شدت به کمک های اقتصادی که عربستان، امارات متحده و کویت به این کشور ارائه می دهند نیاز دارد. لازمه دریافت این کمک ها نیز همراهی با برخی سیاست های منطقه ای این کشورها و در صدر آنها عربستان است. نتیجه چنین وضعیتی تلاش برای مانور و نمایش قدرت در عرصه منطقه ای از طریق تشکیل یک نیروی نظامی متحد عربی است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: وضعیت کنونی تشکیل چنین نیروی نیازمند چه بسترها و تمهیداتی است؟
تشکیل یک نیروی نظامی متحد نیازمند دو نکته کلیدی است که به نظر می رسد در حال حاضر در بین کشورهای عربی وجود ندارد. نکته اول اعتماد درونی است؛ به این معنا که کشورهایی که قصد همکاری و ائتلاف نظامی با یکدیگر را دارند باید نسبت به قدرت یکدیگر اعتماد داشته و بخواهند از این قدرت برای مقابله با یک تهدید بیرونی استفاده کنند. این در حالی است که کشورهای عربی بیش از آنکه به هم اعتماد داشته باشند از یکدیگر بیمناکند و در مسائل مهم منطقه ای می کوشند از قدرتیابی بیش از حد یکدیگر جلوگیری کنند. این قضیه خصوصا در بین کشورهای حوزه خلیج فارس به چشم می خورد و عدم توازن قدرتی که بین عربستان و دیگر کشورهای ذره ای خلیج فارس وجود دارد، آنها را به سمت خنثی سازی قدرت یکدیگر سوق می دهد. ناکارآمدی نیروی سپر دفاع جزیره نمونه خوبی برای اثبات این ادعاست. نکته دیگر در تشکیل ائتلاف نظامی، داشتن اهداف مشترک و جمعی است. این در حالی است که به نظر می رسد هر یک از کشورهای شرکت کننده در این ائتلاف خواهان دنبال کردن برنامه ها و جاه طلبی های ملی خود از طریق این برنامه هستند.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: در داخل اتحادیه چند نوع نگاه نسبت به تشکیل ارتش عربی وجود دارد؟
همانند اکثر طرح هایی که تا کنون در جهان عرب مطرح گردیده، این طرح نیز با نظرات پراکنده و مختلف کشورهای عربی مواجه شده و یکدستی و همگونی خاصی پیرامون آن به چشم نمی خورد. از یک طرف کشورهایی همچون عراق، سوریه و لبنان از منتقدان این طرح هستند و حاضر به همراهی با آن نشده اند. کشورهایی مثل الجزایر و مغرب بیش از آنکه به همکاری نظامی با جهان عرب بیندیشند، در سودای همکاری اقتصادی به ویژه دریافت تسهیلاتی در حوزه انرژی خلیج فارس هستند. با این حال برخی کشورهای حوزه خلیج فارس همچون قطر و امارات با عربستان همسویی نموده و می کوشند با همراه نمودن مصر و ترکیه با خود، به این ائتلاف نظامی منطقه ای شکل بدهند.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: آینده ی تشکیل ارتش متحد عربی به چه سمت و سویی سوق پیدا خواهد کرد؟
به نظر می رسد به چند دلیل این ارتش از آینده روشنی برخوردار نخواهد بود: اول؛ اختلاف نظر و تفرقه بین کشورهای عربی بر سر تشکیل این ائتلاف. دوم؛ پراکندگی اهداف و نیات کشورهای پیشنهاد دهنده طرح ائتلاف نظامی. سوم؛ جهت گیری نادرست این ائتلاف است؛ بدین معنا که هدف این ائتلاف مشترک عربی نه مقابله با دشمنان جهان اسلام یعنی رژیم صهیونیستی و گروههای تکفیری بلکه بیشتر اهداف قومی- مذهبی و مقابله با قدرت شیعیان در منطقه است. چنین رویکردی سبب می شود این ائتلاف به نتیجه نرسد.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: با توجه به وضعیت موجود پیامدهای تشکیل ارتش متحد عربي چیست؟
با توجه به ساختار جمعیتی، قومی و مذهبی خاورمیانه، تمرکز ائتلاف نظامی متحده عربی بر مقابله با قدرت یابی شیعیان ، می تواند پیامدهای خطرناکی برای این منطقه پر آشوب داشته باشد. پر رنگ کردن اختلافات شیعه و سنی و بی توجهی به آرمان فلسطین سبب می شود تا در آینده ای نه چندان دور شاهد افزایش اختلافات و چه بسا جنگهای داخلی در درون کشورهای عربی- اسلامی باشیم. از سوی دیگر همچون همیشه اسرائیل و داعش برنده واقعی جنگ داخلی دولتهای اسلامی خواهند بود. در شرایطی که کشورهای اسلامی به جای تمرکز بر دین و آیین مشترک، تفاوتهای قومی و مذهبی را پررنگ می کنند و برای حفظ منافع و امنیت فردی، مسائل اصلی جهان اسلام را نادیده می گیرند، این اسرائیل است که به افزایش قدرت و نفوذ خود در منطقه و تضییع حقوق ملت فلسطین ادامه می دهد و گروههای تکفیری همچون داعش هستند که در کشاکش جنگ قدرت کشورهای منطقه هم از نظر نظامی و هم مالی تقویت می شوند و امنیت و ثبات خاورمیانه و چهره اسلام را به سخره می گیرند.
