جهان اسلام در سال گذشته با تحولات و رخدادهاي گوناگون سياسي و اقتصادي و همچنين تهديدهايي در حوزه هاي مختلف روبرو بوده است. در همين راستا براي بررسي بيشتر اين امر گفتگويي با دكتر ربيعي داشته ايم:
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: مهم ترین تحولات سیاسی و ژئوپلیتیک در یک سال گذشته در جهان اسلام چه بوده است؟
متاسفانه جهان اسلام سالها و دهه هاست، که دوران بی ثباتی و ناآرامی را پشت سرمی گذراند و در سال 93 هم همین روند را داشته است. ما سال 93 را درحالی شروع کردیم که بعضی از کشورهای اسلامی از جمله سوریه و لیبی درگیر جنگ داخلی بودند. برخی دیگر از کشورهای اسلامی دچار بحران های نیمه خفته ای بودند، که هر لحظه امکان بروز یک ناآرامی گسترده در آنها وجود داشت، مثل عراق ، بحرین و افغانستان. حتی کشورهای بزرگ اسلامی هم تا حدودی دارای مسائل، مشکلات و حتی بحران های داخلی بودند. از جمله مصر که انتخاباتش تازه به سرانجام رسیده بود و وقتی آقای السیسی به ریاست جمهوری رسید، مسئله اخوان المسلمین را داشت. در ترکیه هم با عیان شدن فساد مالی، مشکلاتی برای رهبری ترکیه پیش آمد. در مجموع، جهان اسلام عموماٌ درگیر مشکلات داخلی خود بود و دوران ناآرامی را در این سال پشت سر گذاشت.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: مهم ترین تهدیداتی که جهان اسلام در یک سال گذشته با آن روبرو بود درچه حوزه هايی بوده است؟
بزرگترین تهدید، تهدید تفرقه است و مختص امسال و پارسال نیست. احتمالاً در آینده هم وجود داشته باشد. جهان اسلام یک جمعیت قابل توجه و گستره جغرافیای وسیعی را در اختیار دارد. لذا اگر وحدت نظر ، وحدت کلمه و وحدت رویه داشته باشند، قاعدتاً می توانند در مسائل جهانی بسیار تاثیر گذار و تعیین کننده باشند. ولی اختلاف نظرهایی که بین علمای دینی وجود دارد به مسائل سیاسی، گروه ها، احزاب و تفکرات سیاسی جهان اسلام کشیده می شود، باعث ایجاد تفرقه می شود و مهم ترین مسئله هم این است. در کنار تفرقه هم گروه های قدرت طلب سیاسی (که برداشت خاصی از اسلام دارند،) شکل گرفته است. نمی توان قطعا گفت که ریشه های این گروه ها در داخل بوده است، اما شاید از خارج حمایت، پشتیبانی و پایه گذاری شده اند. مثل داعش القاعده و بوکوحرام این گروه ها خود تهدیدی برای دنیای اسلام و عامل تفرقه در جهان اسلام شده اند. در واقع در کنار مشکلاتي که از درون جهان اسلام ریشه گرفته و باعث تفرقه در جهان اسلام شده، است از بیرون هم در کشورهای اسلامی، بین قدرتهای جهانی رقابت هایی وجود دارد. آنها هم از روزنه ها و مسائل تفرقه آمیزي كه در دنیای اسلام بوجود آمده، استفاده می کنند. در ان راستا بعضاً حمایت هایی از این گروه ها داشته اند. حضور این گروه ها باعث شده که آنها در کشورهای اسلامی دخالت کنند. چنانچه ائتلاف ضد داعش یک ائتلاف غربی به هدایت غربی ها در جهان اسلام است و یک نوع دخالت در کشورهای اسلامی محسوب می شود. علاوه بر این ها رژیم صهیونیستی هم تهدید دائمی است، که امنیت جهان اسلام را به مخاطره انداخته است و مشکلاتی را برای فلسطینیها در غزه و سایر نقاط سرزمین اشغالی ایجاد کرده است. بنابراین در سال جاری هم مشکلات و تهدیدات داخلی بوده است و هم تهدیداتی از سوی قدرتهای خارجی و غربی ایجاد شده است. گذشته از اين در بحث اسلام هراسی در فرانسه تحولاتي رخ داد. چند جوان به ظاهر مسلمان به دفتر شارلی ابدو حمله کردند و موجی از اسلام هراسی را هم در اروپا ایجاد کردند، که هنوز هم دامنه دار است . این هم از جمله تهدیداتی است که جهان اسلام را در بر گرفته است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: اصولا موقعیت دنیای اسلام در کشورهای اسلامی در سطح بین الملل در سال گذشته چه تغییری داشته است؟
در اين سال تا حد زیادی موقعیت جهان اسلام تضعیف شده است. يعني جایگاهی که می توانست داشته باشد و یا آنچه را که قبلا داشت از دست داده است. يعني هم کشورهای اسلامی درگیر مشکلات داخلی، گروه های افراطی و تفکرات انحرافی شده اند و هم در سطح جهانی، تبلیغاتی که علیه اسلام وتفکر اسلامی ومسلمانان شده است، بی تاثیر نبوده است . مجموع این عوامل اثرگذاری دنیای اسلام را در تحولات جهان کاهش داده است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: چه تهدیدات دیگر اقتصادي در دنیای اسلام وجود داشته است؟
این تهدیداتی که نام بردیم مسائل سیاسی است. اما جهان اسلام تهدیدات اقتصادی هم دارد. از آنجائی که اقتصاد تعداد زیادی از کشورهای اسلامی به نفت و فرآورده های نفتی وابسته است. با ارزان شدن نفت در این دوره این اقتصاد هم تهدید شده است. مثلا کشور ما که در بحث هسته ای و نفتی در در تحریم قرار داشت، آسیب هایی را از این تحریم ها دید. به اضافه این که بخش زیادی از جهان اسلام در کمربند خشک جهان قرار گرفته است. خشکسالی تهدید دیگری است که ریشه سیاسی ندارد، اما دنیای اسلام را تهدید می کند. در مجموع مسائل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی طبیعی، تهدیدات دیگری بودند که جهان اسلام در یک سال گذشته با آن روبرو بوده است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: در یک سال گذشته، در حوزه ی نفوذ بازیگران عمده نظام بین الملل در جهان اسلام چه تغییراتی راشاهد بوده ایم؟
تغییر رویه ای حاصل نشده است. کشورهای غربی به دنبال تامین منافعشان هستند وهیچ چیز دیگری را جایگزین منافعشان نکردند. در این دوره هم مسلماً آنها از هر ابزاری استفاده کردند که منافع مختلف خود را به اشکال مختلفی تامین کنند و از این جهت تغییر رویه ای حاصل نشد. تنهای اتفاقی که رخ داده است، این است که این روزنه های نفوذ و دست آویزهایی که زمینه ساز دخالت هستند، بیشتر شده است. مسلما حضور گروه هایی مثل داعش و تفکرات ایران هراسانه یا هر نوع ناامنی و عدم ثباتی که در اطراف ما رخ می دهد، ابزاری برای آنها می شود که از احساس ترسی کشورهای دیگر استفاده کرده و مقدار زیادی تجهیزات نظامی بفروشند. در واقع حاصل دسترنج مردم این منطقه را به صورت تفنگ و تانک، اسلحه به این کشورها بفروشند و دوباره انبارها و زاغه های مهمات را آماده کنند، تا در درگیریهای آینده مورد در این کشورها مورد استفاده قرار دهند. بنابراین در رویه آنها تغییری ایجاد نشده است. بلکه ابزارها و دست آویزهای آنها برای این دخالت ها و منفعت جوییها در این سالها بیشتر شده است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: با توجه به وضعیت کنونی، آینده چشم انداز جهان اسلام را چگونه می بینید؟
بدبین نیستم. اما خیلی هم نمی توانم امیدوار باشم، که حداقل در کوتاه مدت تحولی رخ دهد. آثار و نشانه هایی که ما بخواهیم امیدوار و خوش بین به آینده باشیم کم هست یا وجود ندارد. چنانچه سازمان همكاري اسلامی که به منظور ایجاد اتحاد در بین مسلمانان تاسیس شد، باید واقعا تلاش های بیشتری انجام دهد .در تفکرات علمای دینی هم باید تحولاتی ایجاد شود. به طوریکه در تفکرات آنها مقداری تساهل و گذشت رخ دهد، تا حداقل این مشکلات داخلی بر طرف شود. ما شاید به این سرعت نتوانیم رویه های جهانی را ازبین ببریم و سلطه، قدرت طلبی، استکبار و استعمار در طول تاریخ وجود داشته است. اما آن چه که از دست ما مسلمان ها بر می آید، اتحاد است و در راه این اتحاد هم سیاست مداران و هم علمای دینی و هم مردم و هم نخبگان سهم دارند. همه باید تلاش کنند، به هر شکل ممکن وحدت جهان اسلام اتفاق بیفتد و جبهه واحدی در مقابل تهدیدات بیرونی و درونی جهان اسلام تشکیل شود.
