کشورهای غربی با ایجاد دشمن تصنعی، دشمن تراشی و تمهیدات مشترک وضع موجود را در کشورهای مسلمان به وجود آوردند.
همگرایى یکى از نظریههاى در عرصة مطالعات روابط بین‌الملل به شمار می‌رود و بعد از جنگ جهانى دوم براى تجزیه و تحلیل سیاستهاى منطقهاى و بین‌المللی استفاده شد. در این بین کشورهای اسلامی نیازمند شیوه‌های نوینی چون همگرایی و تشکیل جوامع فراملی برای افزایش سطح قدرت ملی و حل مسائل مشترکاند. در این بین هر چند از زمان استقرار نظام دولت- ملت در سرزمینهاى اسلامى، طرحهاى مختلفى برای همگرایى پیشنهاد شده اما چندان موفق نبوده است. در این بین برای بررسی بیشتر ملاحظات و الزامات همگرایی در جهان اسلام گفتگویی با محمد تقی جمشیدی رایزن و کارشناس مسائل جهان اسلام داشته ایم:
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: برای همگرایی در جهان اسلام چه ملاحظات و بسترهایی لازم است؟
اگر مسلمانان به قرآن کریم و تعالیمی بزرگان دینی اعم از شیعه و سنی ، توجه کنند همه جهان اسلام به یک وحدت و همگرایی بسیار مطلوب و درخور توجه خواهیم رسید. در آن صورت، جهان اسلام هم بزرگترین قدرت معنوی جهان و هم بزرگترین قدرت اقتصادی و حتی نظامی دنیا خواهد شد. یعنی اگر بخواهیم به عوامل همگرایی و بسترهای متعدد همگرایی اشاره کنیم؛ باید گفت در اسلام همه ما مسلمانان اعم از شیعه و فرق مختلف شیعه و سنی و فرق مختلف اهل سنت دارای یک خدای مشترک، یک پیامبر مشترک، کتاب آسمانی مشترک، فرهنگ مشترک و دشمنان مشترک هستیم. اما از زمانی که کشورهای غربی به وجود آمدند و مطامع سیاسی خود را داشتند؛ برای اینکه از تشدید قدرت¬ کشورهای اسلامی را (که دارای غنی¬ترین منابع دنیا از نظر انرژی، نفت و دیگر منابع ارزشمند هستند )، جلوگیری کنند و مانع همگرایی این کشورها شوند به روش¬های مختلف و دسایس مختلف ظلم عظیمی را (که می¬توان گفت در تاریخ اسلام به خصوص در چند دهه گذشته، بی¬سابقه بوده است) علیه جهان اسلام شکل دادند. مثلا در دو دهه اخیر کشورهایی چون عراق، لیبی، سوریه کشورهای قدرتمند در منطقه بودند؛ یعنی کشورهای آمریکا، اسرائیل و کشورهای غربی با بهانه¬های مختلف و اهداف سیاسی وضعی را به وجود آورده اند که هم اکنون ملاحظه می-کنیم. در یکی دو دهه¬ی قبل نامی از داعش، گروه¬های تروریستی و تکفیری مختلف نبود. اما هدف این بود که از قدرت¬های تخریبی علیه جهان اسلام جلوگیری کنند. همچنین دشمن مشترکی در دهه¬های اخیر ( که هم اکنون نیز هست) اسرائیل است. ولی کشورهای غربی با ایجاد دشمن تصنعی و دشمن تراشی و تمهیدات مشترکی (که هم غرب و هم اسرائیل و حتی عوامل منطقه¬ای مسلمان در این کشورها انجام دادند) وضع موجود را در کشورهای مسلمان به وجود آوردند. یعنی گروه تکفیری فقط گروه شیعه را کافر نمی¬داند و حتی اهل سنتی را که شبیه آن¬ها فکر نمی¬کند، کافر می¬داند. بدین ترتیب یک اقلیت کوچک مورد حمایت غربی¬ها قرار گرفته و به پشتیبانی حمایت¬های آنان، ظلم و ستم را در منطقه ایجاد کردند. به گونه¬ای که عوامل رژیم صهیو نیستی از جمله نخست وزیر این رژیم بیان می¬کند: ما با اعراب همگرایی داریم و دشمن مشترک ما یعنی اسرائیل و اعراب، ایران است. چون ایران یک کشور مستقل است و نمی¬خواهند برای کشورهای دیگر یک الگو باشد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: برای همگرایی در جهان اسلام چه بایسته¬هایی مورد نیاز است؟
من تصور می¬کنم که اکثر مسلمین و امت اسلامی در جهان اسلامی، وحدت و اخوت اسلامی را دوست دارند و دوست دارند که اسلام ناب و اسلام پیامبر اکرم (ص) و اسلام قرآنی در دنیا الگو باشد. ولی غرب، با القائات مختلف و فشارهای مختلف، وضعی را ترسیم کرد که اگر می¬خواهید به رفاه، به فرهنگ عالی برسید، فرهنگ غربی که را انتخاب کنید. در واقع برای اینکه کشورهای مسلمان قدرتمند الگو نباشند، وضعیت جنگ و بحران را در این کشورها همچون سوریه، عراق، لیبی ایجاد کردند. لذا برای رسیدن به همگرایی و برای بستر سازی برای اخوت اسلامی باید آموزه های اسلامی را به کار گیریم. چنانچه در قرآن می¬فرماید: «محمد رسول الله و الذین معهم اشداء علی الکفار و رحماء بینهم»؛ یعنی امت اسلامی یک مانیفست بزرگ، تاریخی و همیشگی است که می¬فرماید: محمد رسول¬الله و تمام کسانی که با او هستند باید بین خودشان رحمت، مغفرت، دوستی و اخوت داشته و علیه دشمنان به شدت مقابله می¬کنند. در واقع کشورهای غربی دنیای اسلام را با تمهیدات و فرهنگ سلطه و با کمک ماهواره¬ها و ابزارهای نو و جدید به جان یکدیگر انداخته¬اند، در مقابل هم بایستند و یکدیگر را بکشند. به همین دلیل امیدوارم است این تخاصمات بیشتر شکل بگیرد. بیش از ده سال است که نقشه تجزیه¬ی همه کشورهای مهم اسلامی را طراحی کرده¬اند. طبق این مقوله کشورهایی چون افغانستان، پاکستان، ایران، ترکیه و حتی عربستان و عمان تجزیه می¬شوند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: عوامل داخلی تسریع کننده همگرایی در کشورهای اسلامی چه هستند؟
عوامل خارجی که سازمان¬یافته و برنامه¬ریزی شده است کاملا حاصل دسایس سیاسی هستند. چنانچه در ده- دوازده سال اخیر اصلا نامی از داعش و گروه¬های تکفیری اصلا وجود نداشت. اما از زمانی که آمریکا در عراق حضور پیدا کرد، این گروهک¬ها پیدا شدند. لذا دولت عراق از زمانی که آمریکا وارد شده است تمام بلایاها و مصایب را اعم از تلفات انسانی و اعم از مهاجرت¬هایی که عراقی¬هایی به کشورهای مجاور داشت تحمل کرده است. ولی عوامل داخلی و بین الملل اسلامی عبارتند از: تقویت اخوت اسلامی ، رفت و آمدهای سران کشورها، نشست¬های اعتقادی دو گروه مختلف سنی و شیعه و حتی درون گروهی فرق مختلف اهل سنت با توجه به تمسک به قران کریم، یعنی محوریت قرار دادن تعالیم قران، مذاکرات اخوت آمیز و تاکید بر مشترکات و پرهیز زیاد از اختلافات، (یقینا این اختلافات جزئی است، چون که محور اسلام خدا و پیامبر و قرآن است ) و از اگر از این ستون¬های اصلی چون نماز، فرهنگ و حتی تاریخ کشورهای اسلامی مشترک است پایین¬تر آییم تاکید بر مشترکات و مذکرات بین المللی اسلامی و تعاملات بسیار فراوان ، رفت و آمدهای سران کشورها با یکدیگر، تقویت مساجد اسلامی و… بسترهای مهمی هست که می¬تواند به همگرایی و اخوت اسلامی کمک کنند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در حوزه ی فرهنگی و مذهبی چه راهکارهایی برای رسیدن به همگرایی وجود دارد؟
راه¬های رسیدن به این همگرایی بسیار زیاد است. ولی می¬توان گفت: در حوزه¬های علمیه در جهان اسلام همچون ایران که در این زمینه پیشکسوت بوده می¬توان اموری انجام داد. از جمله در ایران (که فقه تشیع و فقه اسلامی حضور دارد) گروه¬های و فقه¬های دیگر نیز شرکت کنند. خوشبختانه هم اکنون این امکان را داریم که فرق دیگر در حوزه¬های علمیه تحصیل می¬کنند. همچنین باید در دانشگاه¬های جهان اسلام از جمله ایران کرسی و جایگاه¬های خاصی برای اهل سنت قرار دهند و جایگاه¬هایی برای شیعیان قرار دهند. باید مسلمانان کتب بسیار معتبری که هم در حوزه سنی و شیعی است را به روز کنند و آن دسته از کتبی را که کلیدی و اصلی هستند را در دانشگاه ها تدریس کنند و به فتوحات و دستاوردهای عظیمی (که اسلام در قرون اولیه داشت برای دانش آموزان و دانشجویان جهان اسلام به روز کنیم) و همچنین مسلمانان باید پی ببرند بستر تمام علوم امروزی اعم از دینی، فضایی و علمی ریشه¬های اسلامی دارد و اگر بدین ترتیب جلو برویم در دو دهه بعد بسترهای لازم برای اخوت و همگرایی جهان اسلام را شاهد خواهیم بود.
كليد واژگان: همگرايي، وحدت، واگرايي، چالش ژئوپليتيکي، جهان اسلام
