نگاه زیدیه به جریان های درون اسلامی و آینده زیدیه در یمن، گفتگو با سید اصغر قریشی، کارشناس و سفیر پیشین ایران در یمن
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
نگاه زیدیه به جریان های مختلف شیعی و سنی درون اسلامی در وضعیت کنونی بازخیزی حوثی ها مورد توجه بیشتر قرار گرفته است. در این بین برای بررسی بیشتر رویکرد زیدیه به مدارا، جریان های درون اسلامی و آینده زیدیه در یمن گفتگویی با جناب سید علی قریشی داشته ایم:
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: انقلاب اسلامی چه تاثیراتی بر زیدیه و متفکران زیدیه گذاشته است؟
زیدیان یمن پس از کودتای افسران جمهوری خواه یمن در سال 1962م/1341ش که با حمایت جمال عبد الناصر صورت گرفت، به شدت تحت فشار سیاسی تبلیغاتی روانی نظام جدید قرار گرفتند و از لحاظ سیاسی توسط دستگاه تبلیغاتی نظام جدید جمهوری به محاق رفتند. به ویژه اندیشه سیاسی زیدیه که مهمترین رکن آن “امامت” است مورد شدید ترین حملات دستگاه تبلیغاتی نظام جمهوری قرار گرفت و به عنوان یک اندیشه ارتجاعی معرفی شد. پس از سقوط رژیم امامی زیدی یمن (که تبدیل به رژیمی پادشاهی شده بود) در سال 1962م/1341ش جنگ داخلی میان قبایل زیدی از یک سو وجمهوری خواهان مورد حمایت مصر از سوی دیگر به مدت 8 سال تا سال 1970م/1349ش ادامه یافت و سرانجام بدون غلبۀ یک طرف بر طرف دیگر با مصالحه سیاسی میان سعودی و جمال عبد الناصر این جنگ داخلی یمن میان زیدیان که مورد حمایت سعودی بودند و جمهوری خواهان خاتمه یافت. اما همان گونه که گفته شد زیدیه سیاسی همچنان تحت شدید ترین حملات تبلیغاتی و رسانه ای رژیم جدید قرار داشت.
هشت سال پس از استقرار قطعی نظام جمهوری در یمن، انقلاب اسلامی در ایران به رهبری امام خمینی ره در سال 1357 به پیروزی رسید که با توجه به قرابت هایی که زیدیان یمن میان اندیشه سیاسی خود و اندیشه سیاسی نظام جدید جمهوری اسلامی می دیدند، به شدت تحت تأثیر قرار گرفتند و از آن استقبال کردند و هیأتی از علمای زیدی یمن برای عرض تبریک به امام خمینی ره به ایران آمدند. جان تازه ای در میان زیدیه دمیده شد. سعودی ها نیز که سقوط رژیم پادشاهی در ایران آنان را نگران کرده بود، وقتی استقبال یمنی ها و به ویژه زیدیان را از انقلاب اسلامی ایران دیدند، در صدد مقابله برآمدند و با اعزام علمای سلفی وهابی یمنی مقیم عربستان همچون شیخ مقبل الوادعی به صعده مقر تاریخی زیدیه و کمکهای مالی فراوان به وی حوزه های علمیه وهابیت را دایر کردند و شروع به تبلیغات بر ضد زیدیه نمودند. همین امر موجب تحریک شیعیان زیدی یمن شد و آنان را وادار به مقابله نمود. بدر الدین الحوثی پدر حسین بدر الدین و عبد الملک بدر الدین الحوثی رهبران انصار الله کتابهایی بر ردّ نوشته های ضد شیعی شیخ مقبل الوادعی نگاشت. بدر الدین به همراه فرزندش حسین در اوایل انقلاب به ایران و حوزه علمیه قم آمدند ومدتی را در آنجا برای تبادل اندیشه و کسب اطلاع از پدیده انقلاب ماندند. شاید بتوان تشکیل حزب الحق با اندیشه سیاسی ویژه ای که برای فعالیت سیاسی خود برگزیده و از نظریۀ امامت زیدی فاصله گرفته بود، نتیجۀ تأثیر پذیری غیر مستقیم از افکار و نظریات سیاسی انقلاب اسلامی دانست.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نگاه زیدیه به جریان های مختلف شیعی و سنی درون اسلامی و یمن معاصر چیست؟
زیدیه در یمن پیشینه تاریخی رقابت و درگیری وحتی پیکار مسلحانه با جریان اسماعیلیه در سده پنجم هجری داشته است و اسماعیلیان به مدت حدود یک سده از اواسط دهۀ سوم سده پنجم هجری در یمن قدرت سیاسی را در اختیار گرفته بودند و زیدیان را از صحنه سیاسی یمن خارج کرده بودند. درگیریهای فکری سیاسی نیز میان آنها پیش از آن از سده سوم هجری شدید بوده است. البته در حال حاضر اسماعیلیان یمن در دو طرف مرزهای میان یمن و عربستان و در اقلیت هستند وبروز و ظهور سیاسی ندارند.روابط تاریخی شیعیان زیدی یمن با شیعیان و علویان ایران همواره خوب بوده است و شماری از علویان طبرستان شمال ایران در نیمه دوم سدۀ سوم هجری به سفارش ناصر اطروش امام بزرگ زیدیان ایران برای حمایت از هادی یحیی بن الحسین مؤسس دولت زیدی ایران به یمن رفته اند و هنوز گورستان ویژۀ طبریهایی که در کنار هادی یحیی بن الحسین با عوامل خلافت عباسی جنگیدند و شهید شدند، در وسط شهر صعده وجود دارد.
زیدیه از همان ابتدای تشکیل دیدگاهی معتدل نسبت به مذاهب دیگر اهل سنت داشته است و اختلافات مذهبی را کمتر برجسته می کرده است. حتی گفته شده است که قضات سنی در میان قاضیان امامان زیدی بوده اند. در یمن شیعیان زیدی و اهل سنت که بیشتر شافعی هستند، بیش از هزار سال در کنار هم زندگی مسالمت آمیزی داشته اند و در مساجد یکدیگر نماز می گزارده اند. انصار الله می گوید که شماری از سنیان شافعی عضو تشکیلات انصار الله هستند. اما زیدیان یمن و به ویژه انصار الله روابط تنش آمیزی با جریان های سیاسی سلفی اخوانی همچون حزب تجمع یمنی اصلاح داشته اند. موضع زیدیان نسبت به وهابیت متفاوت است و زیدیان به شدت با وهابیت درگیری فکری مذهبی داشته ودارند و زیدیان در یمن و به ویژه در صعده در خط مقدم مبارزه با وهابیت بوده وهستند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: جایگاه تقریب مذاهب و تساهل در اندیشه زیدی چیست؟
فرقه زیدیه در میان شیعه بیشترین تساهل را نسبت به اهل سنت دارند و نزدیک‌ترین فرقه شیعه به اهل سنت هستند. زیدیه فعلی یمن از فرقه جارودیه هستند که به شیعه امامی یا اثنا عشری نزدیک ترند. از سه فرقه اصلی تاریخی زیدیه سلیمانیه نزدیک ترین فرقه زیدیه به اهل سنت است و فرقه صالحیه در میانه دوفرقه دیگر یعنی فرقه جارودیه و سلیمانیه قرار دارد. در مجموع شاید بتوان گفت که زیدیه در میان مذاهب اسلامی بیشترین قابلیت و امکان را برای اندیشۀ تقریب دارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نگاه کنونی رهبران زیدی به انصاراله چیست؟
با توجه به احتمال سوء استفاده دشمنان داخلی و خارجی انصار الله از اختلافات میان زیدیه، علما و رهبران سنتی زیدیه سعی دارند کمتر به مخالفت علنی و آشکار با مواضع و رویه ها و اقدامات انصار الله بپردازند. در این بین به نظر می رسد برخی از علما و رهبران زیدی با برخی تندرویهای انصار الله مخالف هستند ولی مخالفت علنی نکرده اند و نمی کنند چون انصار الله در مقابله با دشمن خارجی هستند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نقش و نفوذ رهبران زیدی بر زیدیان عربستان تا چه حدی است؟ّ
زیدیان عربستان شامل زیدیان مقیم و زیدیان مهاجر که برای کار به عربستان رفته اند، می شوند. اطلاعات دقیقی در مورد آمار و گرایشهای فکری سیاسی آنها در دست نیست؛ اما سعودیها گاهی خبر از دستگیری و بازداشت برخی از یمنی ها ( که زیدی هستند) به اتهام جاسوسی برای رهبران زیدی داده اند که اگر درست باشد می تواند نشانه ای بر نفوذ باشد. به هر حال به نظر می رسد با توجه به حساسیتی که به ویژه در سالهای اخیر و با توجه به تحولات اخیر یمن از سوی سعودیها نسبت به زیدیان به وجود آمده است، طبیعی است که زیدیانی که برای کسب و کار به یمن رفته اند، سعی کنند خود را کمتر در معرض سوء ظن مقامات امنیتی سعودی قرار دهند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آینده جایگاه زیدیه در یمن چگونه است و به چه عواملی وابسته است؟
زیدیه به عنوان یک مذهب در میان مردم زیدی و معتقدان به این مذهب به حیات فرهنگی مذهبی خود ادامه خواهد داد همچنان که در دوران هایی که زیدیه قدرت سیاسی در اختیار نداشته مذهب زیدی به حیات خود ادامه داده است ؛ اما زیدیه به عنوان یک اندیشه سیاسی که خواهان به دست گرفتن قدرت سیاسی و حکومت، آن هم با شرایط ویژه ای که زیدیه برای “امام” یعنی رهبر و پیشوای امت و رئیس دولت قائل است، قطعا با مشکلات جدی رو به رو خواهد بود.
زیدیه سیاسی در اندیشه سیاسی خود که پیشینۀ تاریخی هزار و دویست ساله دارد، شرایطی را برای “امام”
یا رهبر و پیشوای امت باور دارد که در جامعۀ یمن با مخالفت جدی علما از مذاهب دیگر، سیاستمداران و نیز روشنفکران و دانشگاهیان رو به رو است. شرط فاطمی بودن امام (یعنی امام باید حتما از نسل حضرت فاطمه سلام الله علیها یعنی سادات حسنی یا حسینی باشد) که زیدیه آن را شرط لازم می داند، دفاع از این شرط برای آنان دشوار خواهد بود و بیشترین حملات به زیدیه سیاسی و اندیشه سیاسی “امامت” زیدی از جانب مخالفان از همین ناحیه است. بنابر این به نظر می رسد زیدیۀ سیاسی تنها در صورتی می تواند با دشواری کمتری به حیات سیاسی خود ادامه دهد که در این شرط باز نگری کند؛ ولی این هم برای آنان کار ساده ای نیست. تنها بخشی از زیدیه در صنعا که حزب الحق را تشکیل دادند، توانستند از اندیشۀ سیاسی امامت زیدی فاصله بگیرند و خود را از مشکل دفاع از آن رها کنند.
به هر حال زیدیه فرهنگی مذهبی و زیدیه سیاسی، حتی در صورت شکست احتمالی نظامی انصار الله، هر دو به حیات خود ادامه خواهند داد. تجربۀ تاریخی هزار و دویست ساله زیدیه در یمن این را نشان می دهد. هر بار که در مقاطعی شکست خورده اند، پس از مدتی دوباره سر برآورده اند و زیدیه سیاسی هیچ گاه به طور کامل نابود نشده است، زیرا که مبارزه در جوهره و ذات اندیشۀ زیدی است.
