اقلیت‌های کرد غیر مسلمان عراق، ترکیه و سوریه، گفتگو با دکتر فاروق صفی زاده، استاد دانشگاه
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
اقلیت‌های غیر مسلمان کردی عراق، ترکیه و سوریه در ریشه در تاریخ دارند، اما همواره در طول دهه‌های گذشته نقش‌های گوناگونی داشته‌اند. گفتگوی زیر با دکتر فاروق صفی زاده در راستای نقش و جایگاه اقلیت‌های غیر مسلمان کردی عراق، ترکیه و سوریه است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اگر بخواهیم نگاهی به اقلیت‌های غیر مسلمان کردی عراق، ترکیه و سوریه داشته باشیم و بخواهیم آنها را دسته بندی کنیم، چند دسته اقلیت غیرمسلمان وجود دارد؟
جمعیت این اقلیت‌ها در بین همه کردها به سه میلیون نفر می‌رسد . اقلیت‌های غیر مسلمان در کشورهای عراق و ترکیه و سوریه یک گروه هستند با نام‌های مختلف. ایزدیان هستند که خودشان را ازدی می‌نامند که تقریباً آداب و مراسم دینشان برمی گردد به آیین زردشت و به اشتباه آنان را یزیدی هم می‌نامند. افکار اسلامی هم در این گروه رسوخ کرده است. گروه دوم یارسان یا اهل حق هستند که گروهی هستند بر اساس آداب و رسوم دینی اینها برگرفته‌ای از آیین مهر هستند که افکار اسلامی هم در آنها رسوخ کرده . در عراق به آنان کاکه یی هم می گویند. در ایران به اشتباه به علی اللهی هم شهرت دارند .
تقریباً دو تا گروه اصلی داریم، یکی به نام «اهل حق» یا اسم اصلی «یارسانِ» که در ایران به «علی‌الهی» هم مشهورند اینان اقلیتی هستند که در عراق بیشتر هستند و در ترکیه نیستند. آنها در عراق و ایران هم به کاکئی هم مشهورند کاکئی از کاکئه یا واژه اوستایی به نام انجمن مغان گرفته شده و کتابی مقدس به نام نامه سرانجام دارند که هفت قسمت و به صورت شعر است به زبان کهن اورامی قدیم، کردی سروده شده است. بیشتر در مورد خلقت و درباره افکار و درباره بزرگان ایران مثل زرتشت و در مورد داریوش، کوروش و شخصیت‌های پیش از تاریخ ایران، کیانیان و … همه در این باره چیزها هست. بیشتر نامه سرانجام درباره مسائل افکار و عقاید ایران قبل از اسلام است و از آیین مهر تا آیین زرتشت و آیینمانی حتی در افکار این فرقه و این آیین اهل حق دیده می‌شود.
در واقع یارسان. سان یه واژه اوستایی به معنای خورشید است که در انگلیسی هم وارد شده یارِسان یعنی یار خورشید یعنی اینها اصلاً حتی اسمشان هم به ادیان کهن ایران باستان برمی‌گردد. جدا از این دومین فرقه غیر مسلمانی که در کردستان عراق ، کردستان ترکیه هستند ایزدی‌اند که به خودشان ازدی می‌گویند.
ازدی همان ایزد یه واژه ایرانی کاملاً فارسی و پهلوی ساسانی است. ایزد یعنی خداوند به اشتباه به آنها یزیدی هم می گویند. ازدی‌ها دو تا کتاب مقدس دارند یکی به نام مصحف رشن، مصحف یعنی کتاب (رشن در کردی یعنی سیاه و در اوستایی یعنی مقدس) چنانچه یکی از بخش‌های اوستا به نام رشن یشن است که برمی گردد به همان بخش اوستایی کتاب مقدس آنها. یکی هم جلوه که در جلوه بیشتر به پیدایش و خلقت انسان که باز برمی گردد به آیین کهن ایرانی از آیین مانوی گرفته تا آیین مهر و آیین زرتشتی بیشتر که برگرفته از کتابهای ازدیان که ما می‌بینیم حتی خودشان، خودشان رو زرتشتی می‌دانند چون سدره دارند. سدره همان لباس سفیدی است که می‌پوشند. اینها کاملاً مشخص می‌کند که اینها اصلاً زرتشتی‌اند ولی افکار اسلامی به توسط برخی از بزرگان اینها- هم اهل حق هم ازدی‌ها- در بین آنها رسوخ کرده است. و به خاطر همین این دو دسته اصلی در این کشورها وجود دارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: از نظر فکری و فرهنگی اقلیت‌های غیر مسلمان کردی عراق، ترکیه و سوریه چه تفاوت‌ها تشابهاتی با جوامع کرد در این سه کشور دارند؟
همه این اقلیت‌ها خود را ایرانی و آریایی می‌دانند . تنها تفاوت اینها با کردان دیگر تفاوت عقیدتی دینی هست. در واقع اینها از نظر فکری و فرهنگی کلاً یکی هستند. یعنی افکارشان یکی است و به ایران باستان باز برمی گردد. بیشتر تشابه دارند و تفاوت چندانی ندارند و بیشتر یک عقیده ملی دارند و اذعان دارند که ایرانی هستند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: از نظر ایدئولوژیک اقلیت‌های غیر مسلمان کردی عراق، ترکیه و سوریه چه وابستگی‌های حزبی و فکری و… دارند؟
آنجا احزاب مختلفی وجود ندارد. یعنی تقریبا چیزی به نام حزب در میان کردها وجود نداره اما از نظر فکری وابستگی شان یکی است. چون همه آنها یک تفکر کاملاً ایرانی دارند و هم به افکار ایران باستان اقرار می‌کنند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: جایگاه این اقلیت‌ها در عراق ترکیه و سوریه چگونه بوده است؟
آنها جایگاهی مناسبی نداشتند. هم حافظ اسد و هم بشار اسد پسرش به شدت با کردها مبارزه کردند. حتی اینها رو نجس و نحس می‌دونستند، هیچ گونه اختیاری نمی‌دادند و با اینها به صورت خیلی وحشیانه عمل می‌کردند در مدت چند سال اخیر هیچ حقوقی نداشتند و به صورت بدی زندگی می‌کردند. در ترکیه هم با این که خود کردها سعی کردند آتاتورک را به پیروزی برسد اما آتاتورک بعد از به قدرت رسیدن به شدت به سرکوب کردها ادامه داد، حتی تا به امروز در ترکیه ادامه دارد و تا چند دهه اخیر لباس کردی پوشیدن در ترکیه ممنوع بود. در کردستان عراق با سالها مبارزه با صدام و با حکومت‌های قبلی اکنون به یک خودمختاری داخلی رسیدند. در کردستان عراق هر چند میان کرد و عرب یک اختلاف تاریخی مثل ایران و عرب وجود دارد و اختلاف و هنوز هم این اختلاف ادامه دارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اقلیت‌های غیر مسلمان چه شرایطی داشته و در چند دهه گذشته نوع نگاه آنها و ایدئولوژی‌های رسمی چگونه بوده است؟
شرایطشان تا به امروز در دو تا کشور ترکیه و سوریه شرایط خوبی نبوده و نگاه هم بیشتر به آینده بوده است. آینده خاص و آن چنانی در ترکیه و سوریه معلوم نیست. در واقع وضعیت کشورهای ترکیه و سوریه از نظر دموکراسی در حد دیکتاتوری است. دو حکومت دیکتاتور در سوریه هم در ترکیه به حق و حقوق اقلیت های کردی توجه نمی‌شود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نقش اقلیت‌های غیر مسلمان کردی عراق ترکیه و سوریه در ساختارهای سیاسی و خودمختار چیست؟
در ساختار خودمختاری و سیاسی هم یک خودمختاری در کردستان عراق نسبی به دست آمده برای کردها، اما در کردستان ترکیه و سوریه ساختار سیاسی و خودمختاری وجود ندارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نقش اقلیت‌های اهل حق و ایزدی در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی کنونی عراق، ترکیه و سوریه چگونه است؟
اقلیت‌های ایزدی و اهل حق در ترکیه و سوریه اجازه فعالیت اقتصادی و اجتماعی داده نشده است و فقط زندگی بخور و نمیری دارند . اما در کردستان عراق فعالیت چشم گیری در زمینه‌های اقتصادی دادند .
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به گرایش‌های زردشتی گرایی پ ک ک آیا مشخص است که اقلیت‌های غیرمسلمان کرد در سه کشور چه حضور و نفوذی در پ ک ک و زیرمجموعه‌های آن دارند؟
اقلیت‌ها حزب کارگران کردستان ترکیه پ ک ک را بخشی از خود می‌دانند و به شدت به آن اعتقاد دارند و عبدالله اوجالان را رهبر سیاسی خود هم می‌دانند . البته از نظر اعتقادی چون آنان علوی هستند اختلافاتی با آنان دارند .
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آینده حضور اقلیت‌های غیر مسلمان کردی در عراق ترکیه و سوریه چگونه است و به چه عواملی وابسته است؟
در کردستان عراق بحث‌هایی در میان اندیشمندان به نام استقلال کردستان بزرگ یعنی چهار کشور و بخشی از کردستان روسیه که اکنون حدود سه میلیون کرد بین آذربایجان و ارمنستان وجود دارند هست. هر چند وضعیت کردها در ایران خوب و مناسب است (بطور مثال در زمان شاه اصلاً اجازه نمی‌دادند کتاب کردی چاپ و زبان کردی تدریس شود. اما امروز خوشبختانه هم در دانشگاه هم حدود بیش از چهل مجله و چندین روزنامه به زبان کردی داریم). در آینده با اتحاد کردها در عراق شایدشاهد ایجاد کشوری به نام کردستان باشیم. البته زمانی که یک حکومت فدراتیو بر سر کار بیاید ممکن است به جایی برسد. در غیر این صورت اینها آینده‌ای نخواهند داشت.
