چرایی ترویج هنر توسط نیروهای امنیتی عراق
نحوه کمک طرح های فرهنگی به اهداف کلیدی امنیتی
مترجم: مریم قهرمانی
درست پس از اینکه نیروهای مسلح عراقی در فوریه 2017 به پیشرفت هایی در غرب موصل دست یافتند، روزنامه خیمه العراق، روزنامه وزارت دفاع عراق، از احیای مجدد تئاتر ارتش عراق، نهاد برگزارکننده تئاتر و موسیقی روی صحنه در دوران صدام حسین، خبر داد. طبق مقاله منتشر شده برنامه مشترک بین وزارت دفاع و وزارت فرهنگ طرحی آرمانی است، اما این طرح برای “مستند سازی پیروزی های ارتش ما [عراق] به جهت افزایش روحیه رزمندگان قهرمان عراقی ضروری است.”
در میان این خونریزی و کشتارها، راه اندازی چنین پروژه ای در بهترین حالت شگفت آور و در بدترین حالت اتلاف منابع به نظر می رسد. بااینحال، نظرسنجی تولیدات وزارت دفاع نشان می دهد که طرح های هنری و فرهنگی بخش مهمی از راهبرد مبارزه با داعش (ISIS) و بازسازی کشور است. در مقایسه با مسائلی مانند شورش های بعدی اهل سنت و یا آینده شبه نظامیان شیعه عراق، نقش هنر و فرهنگ در بازیابی امنیت از مرکز توجه ها به دور بوده است. اما از دیدگاه عراق، مسئله فرهنگ به تنهایی یک مسئله امنیتی است.
رسانه های وزارت دفاع عراق، مانند روزنامه خیمه العراق و برنامه تلویزیونی هیمه العراق، تاکید بسزایی بر محتوای مربوط به هنر و فرهنگ دارند. تنها در مدت زمان بین جولای تا اوت 2017، حدود 90 برنامه در همین محتوای فرهنگی در این رسانه ها ارائه شده است. این آیتم ها شامل اشعار در حمایت از ارتش، مطالبی درباره کمپین های احیای شهرها از طریق هنر، فراخوان برای رویدادهای فرهنگی بزرگداشت پیروزی های بدست آمده علیه داعش می شود- حتی یک سریال جدید تلویزیونی نیز تلاش های مردمی شهروندان عراقی جهت بازپس گیری شهر ضلوعیه از دست داعش با کمک نیروهای امنیتی را به تصویر کشیده است. گاهی این رویدادها شامل مشارکت مستقیم اعضای نیروهای مسلح و بعضا با حمایت مالی وزارت دفاع می شود. در ماه جولای همین سال وزارت دفاع، یک فستیوال پیروزی را در صحنه تئاتر ملی برگزار کرد که دربرگیرنده پرفورمنس های تئاتری و موزیکال به احترام نیروهای مسلح و کسانی که در عملیات ها جان باخته اند، بود. ارتقای سطح هنر توسط این وزارتخانه اهداف متعددی دارد، ازجمله انگیزش سربازان، ایجاد حمایت و ملی گرایی در میان مردم، مبارزه با افراطی گرایی، و نشان دادن وضعیت بهبودیافته امنیتی برای تقویت اعتماد شهروندان.
پیشبرد اهداف امنیتی
استفاده دولت از هنر برای تقویت روحیه در عراق، امر جدیدی نیست. در طول جنگ ایران و عراق، رژیم بعث صدام به شاعران و نویسندگانی که به تبلیغات جنگ کمک می کردند، جایزه و تسهیلات می داد؛ همچنین یک مجموعه ادبی در مجموعه “ادبیات جنگ” وزارت فرهنگ عراق منتشر شد. پذیرش هنر توسط بعثی ها تقریبا در تمامی جنبه های قلمروی فرهنگی آن زمان نفوذ داشت.
پس از سقوط صدام در سال 2003، هنرمندان به رغم بی ثباتی موجود که مانع کار آنها می شد، با آزادی بیشتری به بیان عقاید و آثار خود پرداختند. بااینحال، تحولات اخیر موجب شده است که دولت عراق دوباره وارد فضای هنری شود. در سال 2014، با ورود داعش به موصل، کمیسیون ارتباطات و رسانه، دستورالعملی را منتشر ساخت که از رسانه ها می خواست تا “علاوه بر سرود ملی، برنامه هایی را پخش کنند که شور و شوق و روحیه مبارزه مقابل ترور را گسترش می دهند.” طبق گفته سامر طاها سالم، از استودیو داران عراقی، به لس آنجلس تایمز در سال 2014، این دستور موجب افزایش اندکی در تولید موسیقی و آهنگ های ملی گرایانه شد. سالم می گوید، “پیشتر، مربیان تیم فوتبال در عراق برای بازیکنان خود پیش از ورود به زمین مسابقه، برای آنها سرودهای میهن پرستانه می خواندند. الان هم همین امر برای نیروهای ما صورت می گیرد.”
ویدئوهای منتشرشده توسط وزارت دفاع اغلب با موسیقی های ملی گرایانه تولید شده توسط این وزارتخانه و یا هنرمندان مستقل همراه است. به عنوان مثال در آوریل 2017، خیمه العراق فراخوانی را برای انتشار آهنگی درباره دستاوردهای سازمان مبارزه با تروریسم عراق مقابل داعش منتشر کرد. امر العلی، خواننده و یکی از افراد وابسته به وزارت دفاع عراق، در مصاحبه ای گفت که موسیقی “انگیزه معنوی برای مبارزان قهرمان ما ایجاد کرده” و اینکه “به عنوان یک هنرمند، وظیفه من است که در کنار ارتش و کشورم بایستم و تمام حمایتم را به آنها عرضه دارم.” به این ترتیب وزارت دفاع، از شعر به عنوان یک تاکتیک ارتقای روحیه استفاده می کند: خیمه العراق هر هفته اشعاری را در مدح میهن و ارتش عراق- که بعضا حتی توسط خود مبارزان نوشته و سروده شده است- با عناوینی چون “قهرمانان عراق”، “مردان حامی” و “پیروزی شما مایه سرور است” را منتشر می کند. با اینکه رابطه میان هنر و روحیه نیروها قابل سنجش با هیچ معیاری نیست، لذا منافع تبلیغاتی هنرمندان از تولید چنین محتوایی بر محبوبیت و موفقیت غالب این ژانر صحه می گذارد.
ورای روحیه نیروها، کار با جامعه هنری به وزارت دفاع کمک می کند تا حمایت از ارتش عراق در میان شهروندان را افزایش دهد. نیروهای مسلح تصویر نامناسبی در عموم مردم دارند که مرتبط با اتهاماتی مبتنی بر سواستفاده، فساد، و قتل های متعدد است که در طول سال های متماری روی هم انباشته شده است. از طرف دیگر، هنرمندان صدای قابل اعتماد در جوامع محلی و در سراسر منطقه هستند. حمایت هنرمندان وزنی دارد که نفوذ نیروهای امنیتی از طریق ویدئوهای هنرمندان در حمایت از آنها را میسر می سازد. در اوت 2017، نمایندگان ارتش عراق در نمایشگاه نقاشی شرکت کردند که سربازان و پیروزی های آنها بر داعش را به تصویر کشیده بود. براساس گفته یکی از هنرمندان در ویدئو پوشش دهنده وزارت دفاع از این رویداد، “این حداقل کاری است که می توانیم انجام دهیم… برای حمایت از نیروهای مسلح خود.” هنرمند دیگری می گوید، “این طرح، عشق، قدردانی و به رسمیت شناختن ارتش عراق و ایثارگری هایی که برای کشور خود و آزادسازی موصل متحمل شده اند را بیان می دارد.” همکاری با جامعه هنری می تواند برای دستیابی به نتیجه ای خوب، کمک رسان باشد. برخلاف دشواری جدی در انزوای گسترش تاثیرات فرهنگی از گسترش تاثیرات پیروزی های ارتش دربرابر داعش، نظرسنجی ها نشان می دهند که در ماه های اخیر، محبوبیت دولت عراق در میان مردم افزایش داشته است. براساس نظرسنجی صورت گرفته در ماه آوریل، 71 درصد از اعراب سنی، از حیدرالعبادی حمایت می کنند، و این در مقایسه با حمایت 5 درصدی همین جمعیت مشابه از نورالمالکی در سه سال گذشته است.
همچنین وزارت دفاع از هنر و فرهنگ برای ایجاد حس ملی گرایی در میان آحاد مردم بهره برداری می کند. در طول دوران حزب بعث، صدام غرور مردمی در میراث فرهنگی عراق (که دربرگیرنده میراث سومریان، آشوریان، آکدیان و امپراطوری بابل است) را به جهت تقویت هویت ملی عراق ترویج کرد. به نظر می رسد که سازمان امنیت عراق همین تاکتیک را امروز به کار بسته است. خیمه العراق مرتبا به دستاوردهای تاثیرگذار تمدن باستانی عراق اشاره می کند. هم چنین به برجسته سازی کمپین های جامعه مدنی برای بازسازی سایت باستان شناسی نمرود (که داعش تقریبا آن را نابود کرده است)، اهدای کتاب به موزه موصل، بررسی آسیب های ایجاد شده به میراث فرهنگی حوالی بغداد، و بازگشت آثار باستانی به موزه های ملی عراق پرداخته است. این طرح ها به تقویت هویت ملی کمک می کند که با ارائه جایگزینی برای اشکال مذهبی و فرقه ای هویت، داعش را تضعیف می کند. در واقع، فرقه گرایی، شاید تا حدی به حداقل خود برسد: نظرسنجی های اخیر نشان داده است که برای اولین بار از سال 2003، نخست وزیر در میان اعراب سنی به نسبت اعراب شیعه، از حمایت بیشتری برخوردار است.
همچنین، نیروهای امنیت عراق با تاکید بر تهدید مستقیم داعش برای آثار باستانی و گنجینه ها و غرور ملی، با این گروه تروریسیتی مقابله می کنند. در ماه آوریل، سرویس مبارزه با تروریسم عراق (CTS)، کنفرانسی را برای بحث درباره تخریب سایت های باستانی در جهان عرب توسط داعش برگزار کرد. یکی از نمایندگان CTS اقدامات داعش را به تلاش برای تبدیل عراق به کشوری دیگر مرتبط کرد و این تخریب ها را “تلاشی برای افغانیزه کردن جامعه موصل” دانست و اضافه کرد که نیروهای امنیتی “تلاش های زیادی برای حفظ هویت عراقی” انجام داده اند. به این ترتیب، نیروهای امنیتی داعش را تهدیدی برای هویت فرهنگی عراق دانسته و خود را حافظان این هویت می دانند. خلاصه اینکه، تخریب وسیع میراث و گنجینه های تاریخی و هنری توسط داعش، فضایی را فراهم آورده است تا نیروهای امنیتی مدعی از بین رفتن هویت عراقی شوند.
علاوه بر این، جامعه مدنی و دولت، هنرمدان عرب، و دیگر مفسران، بر کمک ترویج ورزش، هنر و دیگر فعالیت های فرهنگی در مقابله با رادیکال سازی مخصوصا در میان جوانان جامعه صحه گذاشته اند. وزارت دفاع عراق کاملا در این مسیر گام برداشته است. به عنوان مثال، در جولای 2017، شعری در خیمه العراق با عنوان “نه به فرقه گرایی… عراق برای همه ماست” منتشر شد. در همان ماه، مقاله ای در این روزنامه درباره کمپین جوانان برای رنگ آمیزی دیوارهای موصل به جهت “ترویج صلح و امنیت و رد هرگونه تبعیض و تروریسم” منتشر شد. این مقاله به شرح چگونگی بروز استعداد یک هنرمند نقاش بواسطه سختی های زندگی تحت لوای داعش، با این مفهوم شفاف می پرداخت که مشارکت در هنر می تواند جایگزین مناسبی برای مشارکت در خشونت باشد.
نهایتا اینکه ترویج هنر در تلاش های بغداد برای نشان دادن کنترل دولت بر امنیت کشور موثر افتاد و به شهروندان نشان داد که می توانند به زندگی های امن خود بازگردند. بیشتر تبلیغات وزارت دفاع با هدف همین پیام به مردم صورت گرفته است؛ به عنوان مثال در یکی از ویدئوهای رسمی منتشر شده در ماه ژوئن امسال، یکی از بازارهای احیاشده در موصل پس از پیروزی بر داعش نمایش داده شد.
هنر در دوران پس از داعش
توانمندی نیروهای امنیتی عراق برای حفظ نظم در دوران پس از داعش به میزان زیادی به توانمندی آنها در استفاده از فرهنگ و هنر به نفع خودشان بستگی دارد. اما نیروهای امنیتی عراق تنها بازیگرانی نیستند که از هنر به عنوان ابزار روابط عمومی بهره برداری می کنند. حشد الشعبی نیز از استراتژی مشابه استفاده می کند. آنها تلاش می کنند تا جامعه هنری را جذب کرده و هنر را ترویج دهند؛ حتی در سپتامبر 2016، جشنواره بین المللی فیلم با شعار “سینما در راه مبارزه با تروریسم” برگزار شد. جهادگرایان سنی نیز از مواد و محصولات هنری به عنوان ابزار تبلیغی بهره برداری می کنند؛ داعش برای افزایش میزان نیروگیری از شعر، و برای انگیزش بیشتر مبارزان خود در میان جنگ از نوعی موسیقی بدون آلات موسیقی تحت عنوان نشید بهره می جوید.
این گروه ها به دلیل شناخت فواید قلمروی هنر، به آن روی آورده اند. اما فضای فرهنگی نباید صحنه رقابت میان بازیگران عراقی(نه داعش و دیگر گروه های جهادی) باشد. بلکه باید به عنوان یک نیروی اتحادساز میان ارتش عراق و حشدالشعبی باشد. این هدف مدتی است که پیگیری می شود؛ رسانه های وزارتی اغلب رویدادهای فرهنگی را پوشش می دهند که در آنها شرکت کنندگان از هر دو گروه حشدالشعبی و نیروهای امنیتی تجلیل کرده و در ماه جولای، قلعه فرهنگ و هنر دوانیا میزبان مراسمی بود که در آن اعضای هر دوی این گروه ها شرکت داشتند.
بااینکه دولت عراق باید به حمایت از هنر به عنوان ابزاری برای بازسازی کشور بپردازد، اما نباید جامعه هنری کشور را تبدیل به سخنگوی دولت کند. سرکوب آزادی بیان در هنر، همانطور که صدام حسین انجام داد، موجب کاهش طراوت فرهنگی می شود- طراوتی که دولت از آن به عنوان سنگ بنای هویت ملی عراقی یاد می کند. امروز مردم عراق فرصت یافته اند تا از هنر برای پیشرفت کشور به جلو بهره برداری کنند، اما باید از تکرار گذشته در این فرآیند رو به جلو ممانعت کرد.
منبع: فارن افرز
** مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها،مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نمی باشد.
