چالش‌های فراروی حزب تحریک انصاف در پاکستان
گفتگو با پیرمحمد ملازهی
کارشناس مسائل پاکستان
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
اخیراً کمیته نظارت بر انتخابات پاکستان، نتایج رسمی حوزه‌های انتخاباتی پاکستان را منتشر کرد. بر اساس این نتایج حزب “تحریک انصاف” به رهبری “عمران خان” با به دست آوردن 115 کرسی برنده شده، اما این حزب نتوانسته آرای پنجاه‌درصد به‌علاوه یک را کسب کند. گفتگوی زیر نگاهی به چالش‌های فراروی حزب تحریک انصاف در پاکستان و برنامه‌های آتی آن دارد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: مهم‌ترین چالش‌های داخلی فراروی حزب تحریک انصاف چیست؟
پاکستان در این وضعیت با چند چالش مهم روبرو است که هر دولتی که در این کشور به قدرت رسد باید راه‌حل‌هایی برای آن داشته باشد. نخست مخالفت‌هایی است که بر سر انتخابات پیش آمده است. حزب مردم، مسلم لیگ شاخه نواز و جناح اسلامی جمعیت علمای فضا الرحمان معتقدند که تقلبی در انتخابات رخ‌داده است و مدعی هستند که باید انتخابات دوباره برگزار گردد. لذا یکی از چالش‌های جدی در داخل پاکستان بر سر نحوه انتخابات و شمارش آرا است و ممکن هست مشکلاتی جدی برای دولت آقای عمران خان ایجاد کند. مسئله مهم‌تر مسئله اقتصاد پاکستان است. اقتصاد این کشور خیلی ضعیف است و به‌شدت وابسته به دریافت کمک‌ها به خارج است، ولی آمریکایی‌ها با توجه به سیاست‌های که ترامپ اعلام کرده است کمک‌های خود به پاکستان را قطع کرده‌اند و منابع دیگری نیز ظاهراً جایگزین نشده است تا با دریافت کمک بتواند وضعیت را بهبود بخشند. عربستان سعودی هم با توجه به اختلافات با پاکستان به نظر نمی‌رسد جایگزینی برای کمک‌های امریکا به پاکستان باشد و در سطح بالایی به این کشور کمک کند. بنابراین موضوع بیکاری، فقر و اقتصاد ضعیف از چالش‌هایی است که دولت آقای عمران خان آن روبرو خواهد بود. چالش دیگر مسئله گروه‌های افراطی هستند. این گروه‌های افراطی اسلامی در سه جبهه در حال فعالیت است. گروهی که در حال مبارزه در کشمیر است روابط هند و پاکستان را تخریب کرده است، گروه دیگر طالبان و شبکه حقانی در افغانستان فعال هستند و روابط هند و افغانستان را تحت تأثیر قرار داده‌اند. گروه دیگری هم در داخل پاکستان امنیت ملی این کشور را به خطر انداخته‌اند. این گروه‌ها وابسته به تحریک طالبان پاکستان هستند و یا اخیراً پرچم داعش را بالابرده‌اند. این جریان هم به نظر می‌رسد در پاکستان مشکل‌ساز خواهد بود و چالشی جدید در برابر دولت عمران خان خواهد بود.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: مسائل قومی در ایالت‌ها تا چه میزانی مشکل‌زا است؟
مسائل قومی در پاکستان وجود دارد. این کشور دارای چهار قومیت در چهار ایالت هستند و هرکدام دیدگاه‌های خود را دارند. اکنون ارتش پاکستان درگیر جنگی اعلام‌نشده با آن‌ها است. در مناطقی در خیبرپختونخواه جریان عوامی و ناسیونالیست‌های پشتون وجود دارند. در سند نهضت سند وبش دیدگاه‌های متفاوتی دارد و جمعیت قومی مهاجر در این منطقه به دنبال ایالت پنجمی است تا بتوانند در حیدرآباد و کراچی حکومت ایالتی خود را داشته باشند. این امر چالش مهمی است. چالش دیگری در منطقه پنجاب ایجادشده است باوجوداینکه پنجاب تا حدی یکدست است، اما جنوب پنجاب مدعی است که خود باید ایالت جدایی باشد و تمام امکانات در شمال متمرکزشده است و عقب‌مانده هستند. بنابراین چالش قومی هم چنان در پاکستان وجود دارد، اما این چالش‌ها در حدی نیست که بتواند مشکلی جدید برای این کشور فراهم کنند. چرا که ارتش پاکستان قدرتمند است و می‌تواند چالش‌ها را تحت کنترل داشته باشد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: در حوزه سیاست خارجی مهم‌ترین چالش‌های دولت این کشور چه خواهد بود؟
دو چالش منطقه‌ای با هند و افغانستان وجود دارد. به نظر نمی‌رسد با توجه به اینکه شایعه‌ای وجود دارد که عمران خان و حزب تحریک انصاف از حمایت ارتش برخوردار بوده است و دیدگاه‌های ارتش هم در مورد کشمیر و هم در مورد افغانستان کاملاً روشن است و اهدافی راهبردی را به‌ویژه آی اس آی در حال پیگیری است و تا زمانی که به آن اهداف نرسند بعید است سیاست خود را تغییر دهند. بنابراین دولت چالشی در مورد هند (با توجه به اینکه با ارتش هماهنگ هستند) بسیار از دوران نواز شرف شدیدتر خواهد بود. نوازشریف تلاش داشت که تا به‌نوعی با مؤدی وارد مذاکره گردد و راه‌حلی سیاسی را بیابد و اگر مسئله کشمیر اگر حل نگردد، چالش‌های روابط با این کشور کاهش یابد و تجارت بین دو کشور رشد یابد و از طریق اقتصادی و باگذشت زمان شرایط رفع اختلافات سیاسی فراهم گردد. در مورد افغانستان هم همین‌گونه است و درواقع ارتش پاکستان از شبکه حقانی و طالبان افغانستان حمایت می‌کند و دولت‌های حزبی برای اینکه بتوانند چالش‌ها را حل کنند دست بازی ندارند. به‌ویژه به نظر می‌رسد که دولت عمران خان باید همان سیاست ارتش را پیگیری کند و مگر اینکه ارتش برحسب ضرورت‌ها تغییر رویکردهایی انجام دهد، اما این امر به نظر نمی‌رسد و نشانه روشنی در مورد این حوزه وجود ندارد. البته این امر در ارتباط با ایران و عربستان تا حدی دست عمران خان بازتر باشد و در روابط با این دو کشور نوعی توازن داشته باشد و مورد تأیید ارتش قرار گیرد. اما گمان نمی‌رود حتی در سطح بین‌الملل تغییری عمده رخ دهد. اما به نظر می‌رسید که دست آقای عمران خان در سطح بین‌الملل نیز خیلی باز نخواهد بود تا به سمت یکی از منابع جهانی قدرت سمت گیری کند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: رابطه ارتش با عمران خان چالشی برای دولت است یا فرصت؟
مشکلی که ارتش اجازه نداد یکی از دو حزب سنتی به قدرت رسد، این بود که در مقاطعی دولت‌های حزبی در مقابل خواسته‌های ارتش مقاومت می‌کردند و زیر بار فشار ارتش نمی‌رفتند و رویکردهایی خود را به‌پیش می‌برد؛ اما ظاهراً این بار ارتشی‌ها انتخابشان عمران خان بود و در کل عمران خان با ارتش هماهنگ‌تر از دوره‌های قبل عمل کند و این امر چالش بین دولت و دولت‌های حزبی را کاهش دهد.
