نگاه جریان‌ها به حشد الشعبی و آینده جایگاه آن در عراق
گفتگو با عليرضاميريوسفي
کارشناس مسائل خاورمیانه
رأی مجلس عراق برای قانونی شدن نهاد حشد الشعبی پیام‌های مهم و برجسته دارد. حشد الشعبی ازاین‌پس جزئی از نیروهای نظامی عراق محسوب می‌شود و هویت قانونی به خود می‌گیرد و پس از اتمام داعش منحل نخواهد شد و پیش‌بینی‌های مبنی بر انحلال حشد الشعبی محقق نخواهد شد. همچنین گروه‌های حشد الشعبی می‌توانند با تمام خطراتی که بر امنیت ملی عراق تهدید محسوب می‌شوند، مقابله کنند. گفتگوی زیر به بررسی آینده جایگاه این نیرو در عراق خواهد پرداخت.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: عملكرد يك سال گذشته حشد الشعبی عراق چگونه بوده است؟
در مورد موضوع حشد الشعبی و اهمیت آن باید در درجه اول به نقش مرجعیت شیعه در تحولات منطقه و به‌ویژه عراق و تاریخ منطقه دقت کنیم. مرجعیت شیعه از ابتدای بحران عراق از سال 2003 همواره نقش تعیین‌کننده مثبت و سازنده‌ای در تحولات عراق ایفا کرده است که حشد الشعبی هم یکی از نتایج همین موقع‌شناسی و اقدام به‌موقع مرجعیت شیعه است. قبل از این هم عراق و مردم عراق مرهون و مدیون مرجعیت شیعه در مقاطع مختلف بودند. زمانی که آمریکایی‌ها می‌خواستند موضوع انتخابات و برقراری مردم‌سالاری در عراق را به بهانه‌هایی به تعویق بیندازند و یا مکانیسم دیگری برای آن در نظر بگیرند، اقدامی که مرجعیت شیعه کرد و موضعی که گرفت نقش مؤثری در تثبیت اوضاع در مورد عراق داشت. یا درزمانی که برخی از گروه‌ها سعی می‌کردند که به جنگ فرقه‌ای در عراق دامن بزنند و آن را تشدید کنند، مرجعیت شیعه از تمام پیروان خود خواستند که از مقابل به‌مثل خودداری کنند و به این موضوع، یعنی جنگ شیعه و سنی و برادرکشی که مدنظر حامیان این گروه‌ها بود، دامن نزنند. آخرین مورد هم پس از سقوط موصل بود که تهدید امنیتی بسیار بزرگی برای کل عراق بود و احتمال سقوط بغداد هم می‌رفت و کل موجودیت عراق و دولت عراق به خطر افتاده بود که به‌هرحال مرجعیت شیعه با فتوای به‌موقع، باعث شدند که یک موج مردمی در مقابله با داعش که در حال پیش روی بود شکل بگیرد و بسیار مؤثر بود. حشد الشعبی حاصل این اقدام به‌موقع مرجعیت شیعه در عراق است.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: تحولات دروني و سازماني يك سال گذشته حشد الشعبی عراق چه بوده است؟
در یک سال و نیم گذشته حشد الشعبی در درجه اول توانست که جلوی پیشروی داعش را بگیرد و نقش تعیین‌کننده‌ای در نجات عراق داشت و بعد هم در پیشروی‌های دولت عراق در مناطق مختلف و در حال حاضر در موصل یکی از مهم‌ترین نقش‌ها را ایفا می‌کند و نقش آن بسیار تعیین‌کننده و بااهمیت است. علاوه بر مقابله با داعش در تأمین امنیت عراق هم بسیار مؤثر است. به‌عنوان‌مثال موضوع راهپیمایی اربعین که شاهد برگزاری آن هستیم، در راهپیمایی اخیر، حشد الشعبی نقشی مهم و کلیدی در کنار نیروهای داخلی عراق برای امنیت این مراسم بر عهده گرفت.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: تأثیرات حضور حشد الشعبی عراق به‌عنوان نيروي رسمي چيست؟
در مورد پیوستن حشد الشعبی به بخشی از ارتش عراق و نیروهای رسمی عراق باید گفت که این موضوع نیز مثبت است و باعث سازمان بیشتر و مقبولیت بیشتر حشد الشعبی در عراق می‌شود و نظارت دولت مرکزی را بر حشد الشعبی بیشتر می‌کند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: كشورهاي منطقه‌ای و بین‌المللی چه نگاهي به حشد الشعبي دارند؟
به‌هرحال هم برخی از کشورهای منطقه و هم گروه‌هایی در عراق، نگرانی‌هایی در مورد آینده حشد الشعبی در عراق داشته و دارند. اگرچه اکثر نیروهای داخل عراق نقش مثبت و فعال این گروه را در ارتش عراق به رسمیت می‌شناسند، ولی نگرانی‌هایی را هم در مورد آینده حشد الشعبی و به‌کارگیری اسلحه و خشونت در داخل عراق ابراز می‌کنند که به‌هرحال این‌یک موضوعی است که مدنظر است و شاید اهتمامی که مجلس و دولت عراق برای این‌که حشد الشعبی را به‌صورت بخشی از نیروهای سازمانی عراق دربیاورند برای همین موضوع است که این اطمینان را ایجاد کند که حشد الشعبی همیشه اسلحه خود را به‌سوی دشمنان خارجی خواهد گرفت و هدف آن برقراری امنیت است و برای مقاصد گروهی و جناحی استفاده نخواهد شد. همان مثالی که در فلسفه حزب‌الله لبنان در دهه هشتاد میلادی دیدیم. به‌هرحال قبل از تشکیل حزب‌الله گروه‌های شیعه و سنی متفاوتی در لبنان بودند. اما فلسفه وجودی حزب‌الله این بود که از سلاح مقاومت باید علیه رژیم صهیونیستی و معاندان لبنان استفاده شود و در داخل از آن استفاده‌ای به عمل نیاید. همین موضوع در مورد حشد الشعبی برای رسمی کردن حشد الشعبی در داخل تشکیلات ارتش عراق دیده‌شده است و این ایده مثبتی است که می‌تواند به فعالیت‌های راحت‌تر و مؤثرتر حشد الشعبی در آینده عراق کمک کند. در مورد تبلیغات وسیعی که برخی از کشورهای منطقه با تکیه‌بر دلارهای نفتی و رسانه‌های وابسته خود علیه حشد الشعبی در جهان عرب و در داخل عراق و منطقه به راه انداختند، بخشی از این جاروجنجال‌ها و جوسازی‌ها قابل‌انتظار است. زیرا برخی از این کشورها سعی کرده‌اند که در طی دهه‌های گذشته و به‌ویژه در پنج سال گذشته بعد از تحولات بیداری اسلامی از تروریسم به‌عنوان یک ابزار استفاده کنند و حشد الشعبی مهم‌ترین مانع بر سر این ابزار سیاسی در دست این کشورهاست. اگر واکنش به‌موقع مرجعیت شیعه نبود، در حال حاضر معلوم نبود که وضعیت عراق و به‌تبع آن وضعیت سوریه و کل منطقه به چه صورتی بود، منتهی به همین خاطر این کشورها در بوق و کرنا کردن یک چهره منفی از حشد الشعبی تلاش بسیار زیادی کردند. رسانه‌های بین‌المللی و به‌ویژه رسانه‌های عربی مملو از مقالاتی است که سعی کرده‌اند حشد الشعبی هراسی را دامن بزنند. به‌ویژه این‌که بعد از موصل چه اتفاقاتی در عراق خواهد افتاد و این رسانه‌ها این واقعیت را نادیده می‌گیرند که بیش از یک سال و نیمی که موصل در دستان داعش است و فجایعی که این گروه به بار آورده است، از کشتار دسته‌جمعی و ایجاد گروه‌های دسته‌جمعی و ظلمی که به مردم این ناحیه کرده‌اند، چشم‌پوشی کردند و در مقابل جوسازی می‌کنند که اگر نیروهای حشد الشعبی موفق به آزادسازی موصل شوند، چه اتفاقاتی خواهد افتاد و سعی می‌کنند از سقوط موصل جلوگیری کنند. به‌هرحال اقدام به‌موقع که مجلس عراق و دولت عراق به عمل آوردند که حشد الشعبی را به بخشی از نیروهای سازمانی عراق تبدیل کنند به خنثی کردن این جوسازی‌ها و تسهیل محیط بین‌المللی و عرصه سیاسی برای آزادسازی موصل کمک خواهد کرد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: آينده نقش حشد الشعبی در عراق چيست و به چه عواملي وابسته است؟
در مورد آینده حشد الشعبی باید گفت که حشد الشعبی اقتدار خود را در حفظ تمامیت ارضی و حاکمیت عراق نشان داده است و عراق هم آبستن حوادث و دخالت‌های کشورهای خارجی و مسائلی ازاین‌دست است. به همین خاطر وجود حشد الشعبی البته به‌صورت سازمان‌یافته لازم است و به‌صورت رسمی باید تحت نظارت دولت عراق باشد و می‌تواند به یکپارچگی و حاکمیت عراق در آینده کمک کند که موضوع مهمی برای کل کشورهای منطقه، ایران و همسایگان عراق است. عراق بی‌ثبات می‌تواند کل منطقه را به بی‌ثباتی بکشد. به همین خاطر لازم است که این نیروها به شکل و شمایل جدید حفظ شوند و ضامن آینده عراق و حاکمیت و تمامیت ارضی عراق در آینده باشند. به نظر نمی‌رسد که تبلیغات و جوسازی‌هایی که علیه نیروهای مردمی انجام می‌شود، نقش مؤثری داشته باشد و به نظر می‌رسد که حشد الشعبی اهمیت و نقش خود را ادامه خواهد داد. اگر این اقدام زودتر انجام می‌شد، شاید سقوط موصل به‌عنوان دومین شهر بزرگ عراق و فجایعی را که در این شهر اتفاق افتاد شاهد نبودیم.
