اقلیت مسیحیان قبطی مصر ریشه در تاریخ این کشور دارند، اما همواره در طول دهه های گذشته با رویکردهای گوناگونی بدان ها نگریسته شده است..گفتگوي زير با جعفرقنادباشی به بررسی جایگاه و آینده این اقلیت مهم در مصر پرداخته است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: نقش گذشته مسیحیان قبطی در مصر چگونه بوده است؟
قبطیان طی سالهای متمادی در کنار مسلمانان همواره با آرامش زندگی می کردند. تاریخ مصر نشان دهنده یک همزیستی مسالمت آمیز بین قبطیها و مسلمان ها بوده است. اگر بعضا هم به دلیل برخی از اختلافات جزئی در طی قرون اخیر پیش می آمده است به راحتی به رهبریت قبطیان و هوشیاری که مسلمانان از خود نشان دادند به سرعت پایان پیدا می یافت و حل و فصل می شد. البته کوشش های استعماری بسیار زیادی در طول سالهای استعمار وجود داشته است که مسلمانان را علیه قبطیان و قبطیان را علیه مسلمانان وارد یک مناقشه فلج کننده ای کنند. به خصوص زمانی که استعمار فرانسه و انگلیس وارد عرصه مصر شد و بحث تشکیل کانال سوئز پیش آمد، کوشش فرانسوی ها در سالهای طولانی این بود که مسیحیها را ترجیح دهند و امتیاز ویژه ای را برای قبیطیان قائل شدند . انگلستان هم مثل سایر کشورها نقش بسیار زیادی در استعمار و تغییر قدرت سیاسی داشته و کوشش داشت امتیازات ویژه ای را به قبطیان بدهند. ولی با هوشیاری دو طرف این امر به صورت مسالمت امیز حل و فصل می شد تا اینکه حکومت جدید بخش بسیارقابل ملاحظه ی از قبطیها را در خود جای داد . حتی ادارات و رده بالای قسمت های اداری وقوه ی مجریه مصر از جمله وزارت خارجه را قبطیها تشکیل می دادند و مردم هم با آنها مشکلی نداشتند.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: جمعیت واقعی مسیحیان، و ابهامات گوناگونی که در مورد وضعیت مسیحیان وجود دارد چیست؟
از یک سو این امر به دلیل نبود آمارگیری دقیق و قابل ملاحظه ای در مصر است. دلیل دیگر مهاجرت هایی است که صورت می گیرد. بعضا مسلمان های مصر مهاجرت می کنند، گفته می شود هشت میلیون نفر مصری در خارج از مصر زندگی می کنند که بعضا درکشورهای عربی به عنوان کارگر ، مثل لیبی که کشوری نفت خیزی است زندگی می کنند. بخشی از ابهام ها در مورد قبطی ها به یارکشیهایی که مربوط به انتخابات است ربط دارد . یعنی زمانی که بحث انتخابات و آراء می شود طرفین معمولا کوشششان این است که نقش بیشتر و جمعیت بیشتر خودشان صحبت کنند. ولیکن تخمین هایی که اکنون وجود دارد بین هشت تا ده میلیون مصری قبطی وجود دارد. یعنی حدود ده درصد جمعیت مصر را قبطیان تشکیل می دهند که در همه جای مصر مستقر هستند. اما در منطقه اسکندریه حضور (که در شمال غربی و یک منطقه خوش آب و هوای مصر) و در پایتخت حضور بیشتر دارند. اما این گونه نیست که منطقه خاصی به نام قبطیان ثبت شده باشد.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: جایگاه مسیحیان قبطی بعد از تحولات بیداری اسلامی در مصر چگونه بوده است؟
مصریها در صحنه انتخابات سعی می کردند، از احزابی مثل حزب وفد طرفداری کنند. وفد حزب قدیمی مصر است و به همه مذاهب اختصاص دارد. به طوریکه حتی در آرم خود علامت صلیب را که نشان دهنده مسیحیان است را داراست.آنها هیچ گاه به اسلام گراها رای ندادند. اما حضور خوبی در انتخابات پارلمانی که یک سال بعد از عزل مبارک برگزار شد، داشتند وسعی کردند از احزاب خود طرفداری کنند. چرا که در طول این مدتی که انتخابات برگزار می شد مرسی انتخاب شد آزادانه ترین انتخابات بود. البته به جز کوشش هایی که توسط نظامیان مصری صورت می گرفت تا برخی از مهره های اسلام گرا را کنار بزنند. اما در مجموع هر دو انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری بعد از بیداری اسلامی به آرامی برگزار شد و قبطیان هم شرکت کرده و مخالفتی نکردند . با این حال به رغم این که بعد از بیداری اسلامی حرکت های مشکوکی برعلیه قبطیان صورت گرفت. مثل آتش زدن کلیساها، محاصره کلیساها،(که دست سفارت های انگلیس و امریکا در آنها مشهود بود و آنها سعی می کردند قبطیها را علیه وضعیت موجود خشمگین کنند و از شرکت آنها در انتخابات جلوگیری کنند . آنها هوشیاری نشان داده و در هر دو انتخابات شرکت کرده و همکاری نشان دادند تا این که کودتای نظامیان صورت گرفت. یعنی تا قبل از کودتای نظامیان فضای سیاسی مصر استثنائی ترین فضای سیاسی در طول تاریخ قرون اخیر بود.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: نقش کنونی مسیحیان در ساختار سیاسی اجتماعی اقتصادی مصرچیست؟
قبطیها به دلیل این که در طول یک قرن اخیر همواره در مصادر اجرایی بودند و همواره یک اقلیت بودند. از نظر ثروت یک طبقه ممتاز تلقی می شوند. ولی باز در آنها کسانی هستند، که متاسفانه به دلیل شکاف های موجود اقتصادی ناچار به این هستند که به کشورهای دیگر مهاجرت کرده و کارهای ساده را بپذیرند . لیکن در مجموع قبطیها یک طبقه فقیر نیستند. بلکه متوسط به بالا هستند. این وضعیت به زمان مبارک و قبل از آن بر می گردد که قبطیان در مصادر امور بودند و توانستند از این نظر رشد کنند. در مجموع با تو جه به این که اقلیت ها در یک کشور کوشش می کنند نیازهایشان به طبقه اکثریت کاهش پیدا کند، در یک سطح ممتاز مالی قرار دارند و اکنون هم می توان گفت بسیاری از تاسیسات اقتصادی متعلق به قبطیها است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: وضعیت احزاب و گروه های مسیحیان قبطی چگونه است؟
حزب خاصی و مهمی که به نام قبطیها ثبت شده باشد و در تاریخ اخیر مصر نداشته ایم. آن ها در طی انتخابات به حزب های مختلف مصر رای می دادند. از جمله حزب وفد که آرمش دارای صلیب است. حزبهای مصری عمدتا سکولار و لائیک و مسیحیان هم عمدتا از این دریجه به آنها رای داده اند. یعنی از دید مذهب به سیاست نگاه نکردند. مذهب بیشتر در مسائل اجتماعی و تمایزات خود را نشان داده است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: رابطه کنونی مسیحیان با اکثریت ها و سایر اقلیت ها مثل سلفیها تندروها مسلمان های میان رو چگونه است؟
یکی از ویژگیهای مصر این است که تا کنونی قسمت، نژاد یا شکاف سیاسی جداگانه ای که آنها را از هم جدا کند وجود نداشته است. آنچه که در مصر واقعا وجود دارد یک نوع امتزاج است.البته این به سوابق تاریخی بر می گردد به طوریکه آنها سالهای طولانی در کنار مصریها زندگی کردند و هیچگاه این ارتباط به جنگ یا شکاف جدی سیاسی تبدیل نشده است و لذا مردم هم در حوزه ی اجتماعی آنها را پذیرفته اند. در جامعه ی مصر تسامح و دوری از تعصب کاملا مشهود است. همین نبود تعصبات و نوعی تسامح عقیدتی و اجتماعی زمینه ای را فراهم کرد که قبطیها به عنوان یک بحث جداگانه ای مطرح نشود. مسائل قبطیهای همواره، همراه مسائل مردم مصر مورد توجه قرار گرفته است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: باتوجه به وضعیت کنونی مخالفان مسیحیان قبطی چه گروه ها و چه جریاناتی هستند؟
مخالفتی با قبیطها وجود ندارد. اما گروه تکفیری در مصر که توسط عربستان به راه انداخته شده علاقمند نبودند که قبطی ها در راس امور باشند. البته در مسائل اجتماعی و مربوط به زندگی شهری و شهروندی خواستار نادیده گرفتتن حق شهروندی مسیحیان نیز نبودند. چون آنها به گروه های شبه داعش و تکفیری تقسیم می شوند. به طوریکه در لیبی نیز آنها سعی کردند قبطیها را از طریق سر بریدن اعدام کند. آنها بسیار اندکی و عمدتا بستر عقیدتی وهابی داشته و از جانب عربستان حمایت می شوند. این گروه ها از جانب مردم مصر پذیرفته شده نیستند و مخالفت آنها با قبطیان نمی تواند هیچ تاثیری در روند تحولات سیاسی مصر بگذارد.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: با توجه به برخی سناریوها در چه صورتی ممکن است تشکیل کشور قبطیان در مصر صورت می گیرد؟
این امر به هیج وجه صورت نخواهد گرفت. چون به نفع آنها نیست. آنها تمایل ندارند در بین کشورهای اسلامی کشور جداگانه ای داشته باشند از طرفی شرایط ذهنی، اقتصادی و اجتماعی مصر چنین جدایی اصلا ایجاد نشده است. این تبلیغات وابسته به رسانه های غربی است تا توان مصر را کاهش دهند.
