در دهه های گذشته مساله کشمیر نقش مهمی در نوع نگاه پاکستان داشته است. در این بین احزاب و جریان های پاکستان نیز به نوبه خود به این مساله توجه کرده اند. گفتگوی زیر به بررسی نقش مساله کشمیر و نگاه جریان های پاکستانی به آن می پردازد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اگر بخواهیم نگاهی به وضعیت کشمیر داشته باشیم، اصولا جریان های مختلف پاکستانی چه نگاهی به کشمیر دارند و چه جنبه هایی از کشمیر برای آن ها مهم است؟
مسئله ای بین هند و پاکستان وجود دارد که بر سر رویکرد انگلستان به وجود آمده است. این مسئله، مسئله بسیار حیاتی برای دو کشور محسوب می شود. هم برای هند و هم برای پاکستان. هند، کشمیر را بخش جدانشدنی از خودش می داند. پاکستان هم کشمیر را شاهرگ حیاتی خود می داند. بر اساس قطع نامه های سازمان ملل باید این مسئله حل می شد و باید به مردم کشمیر این اجازه داده می شد که رفراندومی در آن جا برگزار شود و بر اساس نظر آن ها تصمیم می گرفتند که کشمیر به هند و یا پاکستان تعلق گیرد. اما به خاطر جنگ هایی که بین هند و پاکستان بوده است، این زمینه ایجاد نشد. در حال حاضر دو کشمیر داریم: یکی کشمیر پاکستان و یکی کشمیر تحت سلطه هند است. جریان های پاکستان، دو نوع حزب هستند. یکی احزاب مذهبی هستند اعم از جمعیت اسلامی و جمعیت علما و از این دست. دیگری حزب سکولار، مانند عوامی ملی و حزب مردم هستند که نیمه سکولارند و تمایلات مذهبی هم دارند.
احزاب مذهبی می گوین نباید رها شود و رفراندوم صورت گیرد و جهاد صورت گیرد. در حال حاضر شاهد این هستیم که حدود سه دهه است که جهاد و جنگ هایی در پاکستان صورت می گیرد. مثلا آن ها با افغانستان جنگیدند. استراتژیيست های های جنگ افغانستان بیشتر معتقد بودند که چنین وضعیتی را در کشمیر هم به راه بیندازند تا کشمیر مانند افغانستان گردد و هند مانند شوروی شکست خورد. بعد از جنگ آن ها به کشمیر فشار آوردند اما تا کنون، پاکستان نتیجه ای به دست نیاورده است. ولی احزاب مذهبی خواهان جدا شدن کشمیر از هند و پیوستن آن به پاکستان هستند.
احزاب سکولار نیز خواهان این موضوع هستند، اما معتقدند که اگر این مسئله حل نمی شود، گفتگویی برقرار شود و کشمیری ها رفت و آمد هایی داشته باشند. حتی بعضی ها تا این حد هستند که زمانی که مشرف رئیس جمهور تا جایی در مورد مسئله کشمیر پیش رفته بود که می گفتند با و جود اینکه قبلا خط کنترل را به رسمیت نمی شناسند ( خط بین دو کشمیر خط کنترل می گویند) طرحی در نظر داشتند که این خط کنترل را به رسمیت بشناسیم، منتهی بین دو کشمیر رفت و آمد باشد. در واقع احزاب سکولار این چنین افکاری دارند. در خود کشمیر هند دو نوع حزب داریم، یکی احزابی هستند که نمی خواهند با هند باشند و در مجمعی به نام کنفرانس حریت جمع شده اند که این ها بیشتر طرفدار پاکستان هستند که حزب مهیم جمعیت اسلامی است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اگر بخواهیم نگاهی داشته باشیم به احزاب بلوچ، پشتون این احزاب که قومیت های پاکستان هستند چه نگاهی به کشمیر دارند؟
پشتون ها که در حال حاضر همان نظری را نسبت به کشمیر دارند که بقیه مردم دارند. ولی بلوچ ها، کینه ای از پاکستان به خصوص از استان پنجاب به دل دارند، معتقدند که پاکستان را در حقیقت پنجاب تحت سلطه خود درآورده است. لذا برای کشمیر همان خواسته جدایی را دارند که برای خود دارند کشمیر باید برای خودش یک کشور جداگانه باشد. نه تحت سلطه هند باشد و نه تحت سلطه پاکستان. البته ما در بین کشمیری ها هم چنین گروه های سکولاری داریم که اگر سی سال قبل خواهان الحاق به پاکستان بودند، الان با توجه به سیاست های پاکستان، آن ها خواهان وصل شدن به پاکستان نیستند. آن ها می گویند که ما برای خود کشور مستقلی باشیم. در این جا نقش آمریکا هم بسیار مهم است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نگاه حزب عمران خان و حزب مردم به مسئله کشمیر در شرایط کنونی چیست؟
عمران خان خواهان جدا شدن کشمیر از هند و وصل شدن آن به پاکستان است. حزب مردم افراطی نیست و به دنبال این است که این مسئله از طریق قطع نامه های سازمان ملل حل شود. در صورتی که اکنون حل نمی شود، مردم باید بین خود تصمیم بگیرند. حتی برخی از افراد در حزب مردم معتقدند که خط به رسیمیت شناخته شود و مردم کشمیر باید در این دو طرف بدون نزاع و بدون گمرک، کالا را رد و بدل کنند. چنین تفکری را احزاب سکولار در پاکستان دارند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آیا احزابی در پاکستان حضور دارند که خواهان کل استقلال کشمیر باشند؟
بله. بعضی افراد در حزب ها معتقدند که کشمیر باید به صورت مجزا شکل بگیرد. اگر چنین افکاری قبلا نبود، اکنون به خاطر سیاست های نادرست سیاستمداران پاکستان، ارتش پاکستان و حتی بعضی از مردم کشمیر چندان تمایلی به الحاق شدن به پاکستان ندارند. آن ها هم از رژیم بیزارند و هم از پاکستان. برخی سخصتی ها در احزاب پشتون هم بیشتر چنین نظریاتی دارند که مثلا کشمیر مستقل باشد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: چه احزاب و شخصیت هایی این نظر را دارند؟
در حزب عواملی ملی و نشنال پارتی و پشتون خواه چنین افرادی ممکن است به طور شخصی چنین نظراتی داشته باشند. در این بین ارتش در پاکستان نسبت به این مسئله بسیار حساس است و از این موضوع نمی گذرد. در مورد مسئله کشمیر حقیقت امر این است که اگر سازمانی واقعا نقش سازمان ملل را داشت نه سازمانی که تحت نفوذ آمریکاست و زمینه رفراندوم مهیا می شد، بهترین روش رفراندومی را با نظارت سازمان ملل و جوامع بین المللی برگزار کنند و مردم رای می دادند که کشمیر به هندوستان متصل شود یا پاکستان.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: کدام یک از احزاب و جریان ها طرفدار واگذاری موضوع به سازمان ملل هستند؟
در پاکستان همه احزاب از مذهبی گرفته تا سکولار نمی خواهند این امر صورت گیرد. در جنگ دهه هفتاد پاکستان اشتباهی کرد و طی مذاکراتی با هند قبول کرد که این مسئله با میانجیگری طرف سوم نباید حل شود و باید بین دو طرف حل شود. پاکستان در آن موقع این مسئله را قبول کرد و هند هم معتقد است که چون پاکستان این مسئله را قبول کرده است، باید بین دو طرف این مسئله حل شود.
