نقش بحران های منطقه ای و متغیرهای اقتصادی بر اقتصاد عربستان | گفتگو با دکتر حسین معین آبادی / استاد دانشگاه و کارشناس عربستان

درگیری عربستان سعودی در یمن، سوریه و هم چنین تلاشی در مورد خلیج فارس برای مقابله با نفوذ ایران،  قطعا ریسک سرمایه گذاری در عربستان را بالا می برد.

نیاز  عربستان به کسب درآمدهای فسیلی برای گرداندن اقتصاد داخلی و نیز پیشبرد اهداف منطقه‌ای، موجب شده تا ماندن بلندمدت قیمت نفت در رقم‌های زیر 30 دلار، این کشور را در تخصیص منابع، با مشکل مواجه سازد. در این بین برای بررسی نقش متغیرهای سیاسی و اقتصادی بر وضعیت کنونی اقتصاد این کشور گفتگویی با دکتر حسین معین آبادی داشته ایم:

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام اگر نگاه مقایسه ای داشته باشیم، اقتصاد عربستان با یک سال گذشته چه تفاوت هایی کرده و چه ویژگی های جدیدی پیدا کرده است؟

در حال حاضر به علت کاهش قیمت نفت برای اقتصاد کشورهای نفتی بحران به وجود آمده و به جرات می توان گفت که  کمترین آسیب را ایران دید. یعنی به علت تحریم ها (که تقریبا  یک گذار از تمدن  نفتی در بودجه ی ما  اتفاق افتاده است) اما عربستان سعودی که وضعیت صادراتی تا بیش از 80 درصد صادرات کشور را وابسته به درآمد های نفتی بوده، هر چه این درآمد های نفتی کاهش پیدا کند، بر اقتصاد این کشور، تاثیر منفی می گذارد. با توجه به این که کارشناسان، قیمت هر بشکه نفت با 80 دلار را در بودجه ی عربستان پیش بینی می کردند، یعنی هرچه کاهش قیمت نفت اتفاق می افتد زیر 80 دلار، بر همین اساس  تاثیر  بودجه در اقتصاد عربستان خواهیم داشت. طبیعی است که برای اینها مشکلات بیشتری خواهد داشت. هر چه کشور نفت خیزتر  به همان نسبت کاهش قیمت نفت بیشتر خواهد شد. در واقع صندوق بین المللی پول و شاخص های اقتصادی در حال حاضر در عربستان مبین بحران جدی بر عربستان است. پیش بینی 2016 با کاهش 200 میلیارد دلاری کاهش تولید ناخالص داخلی عربستان است . بر همین اساس این کاهش ادامه پیدا خواهد داشت و پیش بینی می شود که ذخایر ارزی عربستان به علت کاهش درآمد های نفتی هزینه شود. حداقل در این 8 ماه گذشته بر اساس آماری که تا اکنون وجود دارد حداقل تا ماه گذشته نزدیک به 80 میلیارد دلار از ذخیره ی ارزی عربستان سعودی برداشته شده و صندوق بین المللی پول هم پیش بینی های بدی را برای عربستان فعلی با این وضعیت اقتصادی فعلی برای 4 سال آینده می کند . یعنی ممکن است کم و زیاد شود از نظر سال ولی ورشکستگی اقتصادی و بحران های دیگر رخ دهد.

به همین علت است که ما شاهدیم عربستان یک سری سیاست های ریاضتی را در کشورش از جمله کاهش یارانه های سوخت، و به طور کلی تاثیر بر یارانه های دیگر و هم چنین  حامل های انرژی  و سوبسید هایی که دولت . یعنی یارانه هایی که دولت به بخش های مختلف می داده را کاهش می دهد و اعمال می کند. قطعا باید از این وابستگی به نفت نجات پیدا کنند تا بتوانند مشکلات خود را حل کنند. طبیعی است که اقتصاد عربستان که اقتصادی کاملا نفتی است با صادرات 11 میلیون بشکه در روز که از قیمت صد دلار که امروز نفت سبک برای خاورمیانه به حتی زیر سی دلار رسیده مشکلات جدی را خواهد داشت . این مسئله هم در ماجراجویی های آنها تاثیر خواهد می گذارد در درجه ی اول. در درجه ی دوم وجود این ماجراجویی ها از جمله  مسائل آنها در ارتباط با سوریه و جاهای دیگر را ریسک اقتصادی عربستان سعودی را هم بالا خواهد برد.

در بعد دیگری عربستان سعودی بر اساس برخی پیش بینی ها ، جزو نظام هایی خواهد بود که حتی سقوط قیمت نفت منجر به سقوط سیاسی هم خواهد شد. اگر آنها نتوانند مسائل خود را حل کنند، پیش بینی سقوط این کشورها را هم خواهیم داشت. این مسئله ای است که در حال حاضر در عربستان سعودی وجود دارد و زنگ خطر جدی برای این ها به صدا درآمده است. با توجه به این نکته که کارشناسان پیش بینی نفت بالای 60 دلار نخواهند داشت. (یعنی در بهترین شرایط هم پیش بینی نمی کنند نفت بالای 60 دلار برود) به همین علت مقداری سیاست های آنها  در ارتباط با همکاری با اوپک ، در ارتباط با همکاری با ایران تعدیل شده و حتی جلسات فوق العاده را هم نرمش نشان می دهند که فکر بهتری راجع به نفت  بکنند. تصور آن ها این بود که علی رغم کاهش قیمت نفت ، با نگه داشتن سقف تولید خود 11 میلیون بشکه بتوانند نفت شیل از میدان رقابت تولید نفت خارج سازند. به همین علت تولید نفت را بالا نگه داشتند و علی رغم عرضه ی فراوان شاهد سقوط تقاضا بودیم و هم توجه نمی کردند و حتی  باعث کدورت آن ها با روسیه هم شده است . یعنی علاوه بر اعضای اوپک از جمله ایران ، این ها با اعضای غیر اوپک هم درگیری نفتی پیدا کردند و حتی روس ها معتقدند که این اقدامی است علیه امنیت اقتصادی و امنیت  ملی ما. به عبارتی آن استراتژی عربستان با وجود پیش بینی ها که سقف تولید را حفظ کنند برای این که رقبای با قیمت گران تر از میدان به در کنند محقق نشد. علی رغم این که درآمد نفت برای شرکت های غربی که  نفت با قیمت گران تر تولید می کردند حاضر هستند با ضرر بفروشند ولی از میدان خارج نشوند.

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نقش بحران های منطقه ای به ویژه بحران یمن و سوریه بر وضعیت کنونی اقتصاد عربستان تا چه حدی است؟

آمار رسمی وجود ندارد، ولی در حال حاضر حداقل عربستان فقط در مورد یمن ماهی  یک میلیارد دلار هزینه کرده است. غیر از هزینه های انسانی. یعنی هزینه های اقتصادی پیش بینی می شود با وضعیتی  که عربستان مستقیما با یک میلیارد دلار هزینه می کند. اما به گونه غیر مستقیم بالا رفتن ریسک سرمایه گذاری در یک کشور درگیر جنگ هم اثر گذار است است. یعنی شرکت های بیمه طبیعتا خط قرمز یا به عبارتی در وضعیت قرمز قرار می گیرند. کشورهایی که در معرض جنگ هستند یا درگیر جنگ های منطقه ای هستند. در واقع  عربستان سعودی غیر مستقیم می تواند در وضعیت قرمز قرار گیرد و ریسک سرمایه گذاری را در آنجا بالا می برد طبیعتا شرکت های دیگر و افراد  سرمایه گذار (که معمولا هم سرمایه ترسو است و تخصیص و در اختیار  سرمایه های  خارجی قرار می گیرد، جایی می روند که ایمن باشد ) درگیری عربستان سعودی در یمن، سوریه و هم چنین تلاشی در مورد خلیج فارس برای مقابله با نفوذ ایران، (چه در بحرین چه ایجاد هزینه برای هماهنگی امارت متحده ی عربی، کویت، موضوع سفارت در تهران و موارد دیگر) قطعا ریسک سرمایه گذاری در عربستان را بالا می برد و می تواند وضعیت اقتصادی عربستان را از رفاه (که در طول یک سده ی اخیر ایجاد شده و  ثروت خاندان آل سعود را می توانستیم سوار یک شتر کرد،) را فرو بپاشد.

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به وضعیت کنونی آینده ی اقتصادی عربستان را چگونه می بینید؟ تحت تاثیر چه عواملی می تواند باشد؟

عربستان سعودی در حال تغییر تمدنی است. اگر موفق شود. این کار در حال انجام است.  فروش شرکت  آرامکو  به عنوان یکی از شرکت های بزرگ نفتی در حال رخ دادن است، یعنی هر چند بخشی معتقدند این برای دشمنی با ایران شرایط مساعدی را فراهم می کند که سرمایه گذاران خارجی به جای این که به طرف ایران بیایند ، آرامکو را  بخرند. ولی عربستان سعودی ظرفیت های دیگر هم دارد، از جمله توریسم مذهبی. که بزرگترین توریسم جهانی را دارد. و منابعی که می تواند در حوزه ی صنعتی سرمایه گذاری کند، واقعیت این است که این ها دیر به این فکر افتادند. اولین خودروی عربستان را در 2017 شاهد خواهیم بود. چیزی که در ایران از 1970 ،   1345 شمسی اولین خودرو ساخته شده است، اما در عربستان اولین خودرو در سال 2017 به وجود خواهد آمد. آنها در بحث صنعتی امکان ترقی دارند، اما در طولانی مدت. یعنی در حوزه ی ریاست اقتصادی  برای این ها  طولانی خواهد بود و این که بتوانند تغییر تمدنی بدهند. به نظر من این موضوع شروع کرده اند یعنی با بحران نفتی روبرو شدند و تلاش کردند که یارانه ها را پایین بیاورند، قیمت معادل های انرژی را افزایش دهند، نشان دهنده ی این بود که مسائل را خیلی خوب درک کردند. حالا این که موفقیت آمیز باشد، شک و تردید وجود دارد اما با شرایط خیلی سخت. چون این ها با رفاه قابل توجهی بودند و جزو گروه جی بیست هستند.  یعنی به واسطه ی این که نفت خیز یا به عبارت دیگر دولت تحصیل دار تحت عنوان رانت  نفت توانسته اقتصاد را در اقتصاد بیست کشور برتر جهان ایجاد کنند، اما این تغییر به یک نظام تولیدی  تحت عنوان  تغییر تمدنی سخت اتفاق می افتد اما ظرفیت آن دارد هم به این فکر افتادند که این کار را انجام دهند.

واژگان کلیدی: چشم انداز اقتصاد عربستان، اقتصاد عربستان، روند اقتصادی عربستان،عربستان،رشد اقتصادی عربستان