قدرت‌های جهانی و اولویت‌های سیاست خارجی برونئي /گفتگو با دکتر علی‌اکبر ضيائي/ متخصص جنوب شرق آسیا
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
سیاست خارجی برونئي به‌عنوان کشوری اسلامی در همسایگی و ارتباط با چند بازیگر عمده منطقه‌ای و بین‌المللی حاضر در جنوب شرق آسیا تعریف می‌شود. در همین راستا برای بررسی بیشتر رویکرد سیاست خارجی برونئي گفتگویی با دکتر علی‌اکبر ضيائي متخصص جنوب شرق آسیا داشته‌ایم:
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: اهداف و اصول سیاست خارجی برونئي را با چه متغیرهایی می‌توان مدنظر قرار داد؟
برونئی در 7 ژانویه 1984 درست یک هفته پس از اعلام استقلال کشور از بریتانیا به عضویت آسه آن درآمد و این همکاری به‌عنوان مهم‌ترین محور سیاست خارجی برونئی شناخته‌شده است. این کشور در سپتامبر همان سال به عضویت سازمان ملل درآمد و سپس عضو سازمان همکاری‌های اسلامی OIC و سازمان همکاری‌های اقتصادی آسیا-اقیانوسیه APEC و اتحادیه کشورهای هم‌سود یا مشترک‌المنافع گردید. برونئی در نوامبر سال 2000 میزبان رهبران کشورهای عضو سازمان اقتصادی اپک APEC و در جولای 2002 سران پیمان آسه -آن ASEAN بود. این کشور در سال 1995 به عضویت سازمان جهانی تجارت WTO درآمد و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اعضای منطقه در حال رشد شرق آسه آن که وزرای کشورهای آسه آن در فیلیپین در تاریخ 24 مارس 1994 گرد هم آمدند نقش ایفا نمود. کشورهای فیلیپین و سنگاپور از اهمیت ویژه‌ای در سیاست خارجی برونئی برخوردار می‌باشند. پول رایج در سنگاپور و برونئی به‌راحتی در دو کشور استفاده می‌باشند و حتی نیروهای نظامی برونئی می‌توانند در سنگاپور آموزش ببینند و این بیانگر عمق روابط صمیمی بین دو کشور می‌باشد. برونئی در سال 2013 ریاست آسه آن را بر عهده گرفت و نشست سران آسه -آن در همان سال در برونئی تشکیل گردید. این کشور در حوزه دفاعی و خرید تجهیزات نظامی با آلمان و انگلستان قراردادهایی منعقد نموده و انگلستان دارای پایگاهی نظامی در منطقه سریا که صنایع نفت و گاز کشور برونئی در آن قرار دارد می‌باشد و هنگ سلطنتی تفنگداران گورخا که یکی از واحدهای پیاده‌نظام ارتش بریتانیا و از سربازان نپالی تشکیل شده است بر اساس یک توافقنامه دفاعی بین دو کشور برونئی و انگلستان در آن منطقه حضور دارد. برونئی و استرالیا دارای روابط صمیمی و هر دو کشور عضو پیمان ترانس پاسیفیک TPP می‌باشند. برونئی با چین دارای روابط تاریخی 2000 ساله می‌باشد. تفاهم‌نامه نظامی بین آمریکا و برونئی در 29 نوامبر 1994 به امضا رسید و در پی این توافقنامه نیروهای نظامی برونئی در تمرین‌ها و مانورهای نظامی مشترک با آمریکا نیز شرکت نمودند. دراین‌بین حسن هم‌جواری و همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای بر اساس پیروی از اجماع اعضاء در چارچوب آسه- آن و پیروی از سیاست محافظه‌کارانه و محتاطانه و حل منازعات بین‌المللی بر اساس مذاکرات سیاسی از مهم‌ترین اصول سیاست خارجی برونئی محسوب می‌شوند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: در سال‌های گذشته رویکرد برونئي به غرب، اتحادیه اروپا و امریکا داشته، چه بوده است؟
روابط برونئی با کشورهای غربی و هم‌پیمان غرب در منطقه جنوب شرق آسیا و نیز آمریکا در حوزه‌های اقتصادی و نظامی و سیاسی در حال رشد بوده و از آنجائی که برونئی با آمریکا و سنگاپور و انگلستان تفاهم‌نامه‌های نظامی امضا نموده است و سنگاپور نیز در تربیت کادرهای نظامی برونئی نقش ایفا می‌نماید می‌توانیم روابط برونئی با غرب و اتحادیه اروپا و آمریکا را روابطی راهبردی بدانیم. البته همچنان که در روابط برونئی با چین اشاره خواهیم کرد همکاری‌های اقتصادی و نظامی و سیاسی برونئی با بلوک غرب نتوانسته است موازنه قدرت را در منطقه به نفع غرب تغییر دهد، زیرا چین و روسیه توانسته‌اند روابط راهبردی مناسبی را با برونئی و اعضای آسه –آن برقرار نمایند. اخیراً اتحادیه اروپا هیئتی را برای تشکیل پیمان همکاری برونئی و اتحادیه اروپا در جاکارتا پایتخت اندونزی مستقر نموده است. این هیئت وظیفه دارد راهکارهای عملی توسعه همکاری‌های اقتصادی و سیاسی بین اروپا و برونئی را بررسی نمایند. بخش زیادی از سرمایه‌گذاری‌های مستقیم در برونئی توسط اروپائیان صورت گرفته و اتحادیه اروپا قصد دارد تا این میزان سرمایه‌گذاری را به نفع طرفین گسترش دهد. برونئی سالانه میلیون‌ها دلار ماشین‌آلات و وسایل نقلیه و مواد شیمیائی از اتحادیه اروپا وارد می‌کند. یکی از سیاست‌های دولت برونئی توسعه زیرساخت‌های اقتصادی جهت کاهش اتکای دولت به نفت و گاز و اتحادیه اروپا نیز به دنبال افزایش سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف صنعتی در برونئی می‌باشد. در سال 2013 باراک اوباما رئیس‌جمهور سابق آمریکا تصمیم گرفت تا در نشست سران آسه آن در برونئی شرکت کند، اما به علت تعطیلات دولتی به‌جای وی معاونش جان کری شرکت کرد و چند ماه بعد نیز سلطان برونئی به آمریکا سفر و به رئیس‌جمهور وقت آن کشور ملاقات نمود. آمریکا و برونئی در 14 نوامبر 2016 برای 22 امین بار با یکدیگر در چارچوب همکاری‌های آمادگی و آموزش دریایی تحت عنوان CARAT به تمرین‌های نظامی دریایی پرداختند. این پیمان بین نیروهای دریایی آمریکا و ارتش 9 کشور در جنوب و جنوب شرق آسیا شامل بنگلادش، برونئی، کامبوج، اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، تایلند و تیمور شرقی از سال 1995 به بعد منعقدشده و همکاری‌های دریایی باهدف حفظ امنیت منطقه، مقابله با تروریسم و عملیات امداد و نجات صورت می‌گرفته است. یکی از اهداف آمریکا از این برنامه‌های منطقه جنوب شرق آسیا تشکیل ناتو-آسیا برای افزایش نفوذ خود در منطقه در رقابت با چین می‌باشد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نگاه برونئي به روابط با چین و روسیه چیست؟
در سال 1987 میخائیل گورباچف از برونئی خواست تا روابط سیاسی دوجانبه را فعال نمایند و سفیر اتحاد جماهیر شوروی سابق در سنگاپور تلاش نمود تا این روابط را در سال 1988 بنیان‌گذاری کند، اما سلطان برونئی در آن زمان علاقه چندانی به ایجاد روابط با کشورهای کمونیستی نداشت. در 1 اکتبر 1991 برونئی روابط خود را با شوروی سابق آغاز کرد. در سال 2000 ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه با سلطان حسن البولکیاه در بندر سری بگاوان در چارچوب نشست اقتصادی آسیا-اقیانوسیه ملاقات و گفتگو نمود. سفر متقابل سلطان برونئی به روسیه در سال 2005 زمینه را برای ایجاد روابط دوجانبه در حوزه‌های مختلف فراهم نمود. در اول دسامبر 2008 نخست وزیر روسیه دستور داد تا سفارت آن کشور در برونئی افتتاح گردد و سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه از آغاز همکاری‌های دوجانبه روسیه و برونئی خبر داد. همکاری‌های برونئی با روسیه در نشستهای اقتصادی آسیا و اقیانوسیه به‌منظور توازن قوا در همکاری برونئی با آمریکا در چارچوب آسه آن و ترانس پاسیفیک قابل توجیه است.
روابط فرهنگی و اقتصادی برونئی با چین به 2000 سال قبل در دروان امپراتوری هان برمی‌گردد. برخی از مورخان اعتقاددارند که گروهی از چینیان از استان فوجیان در قرون سیزدهم و چهاردهم میلادی به جزیره برونئو و منطقه برونئی کنونی مهاجرت کرده‌اند. در قرن پانزدهم میلادی سلطان عبدالمجید حسن به چین مسافرت کرد و در طول این سفر به بیماری مبتلا گردید و علی‌رغم تلاش‌های امپراتور چین سلطان برونئی درگذشت. جسد وی در مقبره‌ای تشریفاتی در شهر نینجانگ مدفون گردید تا این مکان به‌عنوان سمبل روابط بین دو کشور برونئی و چین بوده باشد. از اوایل قرن نوزدهم که برونئی تحت‌الحمایه بریتانیا تا اول ژانویه 1984 یعنی زمان استقلال کشور قرار داشت روابط بین چین و برونئی چندان نزدیک نبود و در این دوران برونئی از نفوذ کمونیسم در کشور به‌ویژه در میان اتباع چینی‌تبار ابراز نگرانی می‌نمود. در 30 سپتامبر 1991 برونئی آخرین کشوری بود که به پیمان آسه -آن پیوست تا از این طریق روابط خود با چین را ترمیم نماید. تراز تجاری بین چین و برونئی در سال 2011 به حدود 1.3 میلیارد دلار رسید. همکاری بین دو کشور بیشتر بر زیرساخت‌های اقتصادی، کشاورزی و ماهیگیری متمرکز بوده است. همکاری‌های دوجانبه چین و برونئی در سال‌های اخیر درزمینه انرژی و نفت و گاز گسترش بیشتری یافته است. سلطان برونئی روابط کشورش با چین را برای حفظ صلح و آرامش و امنیت منطقه ضروری دانسته است. همکاری چین و برونئی در زمینه‌های فرهنگی و دفاعی و انرژی و زیرساخت‌های اقتصادی در چارچوب آسه آن درحال‌توسعه می‌باشد. منطقه آزاد چین-آسه آن یکی از طرح‌های در دست چین برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای سیاسی و اقتصادی با برونئی می‌باشد که برونئی نیز از آن استقبال کرده است. برونئی با توسعه همکاری‌های اقتصادی خود با چین به دنبال ایجاد راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز و سیاسی برای حل منازعات حقوقی و بین‌المللی دریای جنوب چین بوده است. برونئی همچنین از نقش چین برای توسعه همکاری‌های اقتصادی منطقه شرقی کشورهای در حال رشد آسه -آن East ASEAN Growth Area شامل برونئی، مالزی، اندونزی و فیلیپین استقبال کرده است. برونئی برای ایجاد توازن قوا ضمن تأکید بر همکاری‌های همه‌جانبه با چین و روسیه درصدد توسعه و گسترش همکاری‌های منطقه‌ای با سازمان همکاری اقتصادی آسیا-اقیانوسیه و سازمان ملل و سازمان جهانی تجارت نیز می‌باشد.
