علل و اهداف رویکرد جسورانه ریاض در قبال کانادا
فرزاد رمضانی بونش
تحلیلگر مسائل منطقه‌ای
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
هر چند ریاض در سه سال پیش قرارداد بزرگی برای خرید زره پوش‌های کانادایی امضا کرد، اما در دو سال گذشته روابط کانادا و عربستان سعودی سیر منفی خود را به دلیل فشار گروه‌های مدافع حقوق بشر بر کانادا جهت نفروختن سلاح به عربستان، به دلیل جنگ یمن و همچنین استفاده از این سلاح‌ها علیه غیر نظامیان آغاز کرده است. در این حال روابط تجاری دو جانبه میان دو کشور در سال 2017 از 3 میلیارد دلار فراتر رفت و عربستان به بیستمین واردکننده بزرگ از کانادا تبدیل شد. با این حال اخیراً کریستا فریلند وزیر خارجه کانادا از ریاض خواست تا فعالان جامعه مدنی بازداشت شده در عربستان به دلیل درخواست شان برای آزادی بیان و دموکراسی، را آزاد کنند. واکنش ریاض به این درخواست تند بوده و به اخراج سفیر کانادا، خارج کردن دانشجویان عربستانی از دانشگاه‌های کانادایی و توقف پروازها میان دو کشور منتهی شد. چنانچه دولت عربستان با فراخوانی سفیر خود از کانادا، به سفیر این کشور در ریاض 24 ساعت فرصت داد تا خاک این کشور را ترک کند. در بیانیه‌ای رسمی عربستان آمده است، این اقدام دولت ریاض پس از آن صورت می‌گیرد که منابع مخالف سعودی از بازداشت دو فعال جامعه مدنی از جمله سمر بدوی «برنده» جایزه بین‌المللی زن شجاع سال 2012 آمریکا و نسیمه الساده، خواستار آزادی فوری فعالان حقوق بشر سعودی شده بودند. نوشتار زیر به علل و اهداف رویکرد متهورانه ریاض در قبال کانادا می‌پردازد.
اول؛ به نظر می‌رسد روابط یک سال گذشته آمریکا با عربستان سعودی و نوع قراردادهای گسترده نظامی و اقتصادی به انجام رسانده ـ موجب شده است رهبران ریاض معتقد باشند پترو دلارهای نفتی سعودی یا به نوعی تعاملات گسترده آمریکا در حوزه‌های مختلف موجب خواهد شد که در روند تنش بین عربستان سعودی و کانادا، ایالات متحده امریکا واکنش‌های گسترده و عملی به نفع کانادا و به ضرر ریاض را به انجام نرساند.
دوم؛ در واقع از نگاه رهبران ریاض شدت عمل ریاض بی‌گدار به آب زدن نیست و سعودی‌ها می‌خواهند از آب گل‌آلوده کانادا ـ امریکا ماهی خود را بگیرند. در واقع باید توجه داشت که در ماه‌های گذشته روابط کانادا و امریکا و همچنین جاستین ترودو نخست‌وزیر کانادا و دونالد ترامپ تحت تأثیر نوع رویکردهای ترامپ رئیس‌جمهوری ایالات متحده امریکا در قبال ناتو و روابط اقتصادی با چالش‌هایی روبرو بوده و عملاً نخبگان دولت کانادا و امریکا بر سر حوزه‌های اقتصادی و سایر حوزه‌ها با همدیگر اختلاف داشته‌اند. در این بین به نظر می‌رسد ریاض معتقد است در وضعیتی که در روابط کانادا با امریکا تحت تأثیر چالش‌ها و مشکلاتی شده است؛ این امر موجب واکنش‌های حداکثری و پشتیبانی‌های گسترده مقامات واشنگتن از سوی کانادا در قبال عربستان نمی‌شود. همین امر آنها را واداشته که به نوعی واکنش‌های حداکثری در قبال کانادا بزنند.
در کنار این نیز باید توجه داشت که در واقع درک مقامات ریاض از جایگاه مسائل حقوق بشری در نزد جمهوری خواهان حاکم در دولت امریکا و شخص ترامپ موجب شده تا رهبران سعودی معتقد باشند که از آنجا که جایگاه حقوق بشر و رویکردهای حقوق بشری در نزد مقامات امریکا بدان اندازه گسترده نیست، آنها در انتظار واکنش‌های تندی در قبال رویکرد حمایت‌آمیز واشنگتن از کانادا نخواهند بود. در واقع رهبران سعودی معتقدند که در این وضعیت عدم حمایت گسترده واشنگتن از کانادا فرصتی مغتنم برای سیاست خارجی عربستان در قبال کانادا است.
سوم؛ در واقع نوع نفوذ اقتصادی روابط گسترده عربستان و بسیاری از بازیگران غربی موجب شده که مقامات سعودی امیدوار باشند که بازیگران غربی از خطوط قرمز سعودی‌ها و خطر انتقاد گسترده از آن آگاه‌تر شوند و عملاً انتقاد از رویکرد حقوق بشری و سایر چالش‌های داخلی عربستان را به سود روابط گسترده اقتصادی و خریدهای تسلیحاتی گسترده از اروپا و امریکا رها کنند.
گذشته از این در واقع در سال‌های گذشته ریاض در مقابل انتقادهای دولت سوئد و آلمان رویکردهای اعلانی تندی از خود نشان داد؛ اما این رویکرد تند عربستان سعودی در الگوی کانادا می‌تواند الگویی برای به سایر بازیگران دیگر کشورهای جهان و همچنین به نوعی برای غربی‌ها باشد. در وضعیت کنونی رهبران سعودی به این نتیجه رسیده‌اند که این رویکردهای هم زمان چند جانبه در قبال کانادا مانع از افزایش فشار حقوق بشری از سوی اتحادیه اروپا و همچنین کشورهای غربی بر ضد عربستان باشد.
چهارم؛ در واقع از آنجا که این رویکرد ریاض به نوعی رویکرد کم نظیر است، مقامات سعودی معتقدند در داخل عربستان روند تدریجی و اقداماتی مانند صدور اجازه رانندگی برای زنان، بازگشایی سینماها و دیگر تغییرات در ساختار اجتماعی انجام شده است، ولی همچنان، از جمله کشورهایی با پایین‌ترین رتبه آزادی بیان، آزادی‌های سیاسی و مدنی به شمار می‌رود؛ لذا تداوم وضعیت کنونی و توجه به پرونده حقوق بشری و سایر مشکلات و چالش‌های داخلی عربستان موجب افزایش فشار بر هیئت حاکمه عربستان خواهد شد. اما موفقیت نسبی ریاض در کسب نتایج در الگوی کانادا موجب خواهد شد که در داخلی عربستان این رویکرد به نفع هیئت حاکمه و به نوعی نمایش قدرت از سوی رهبر آنها حاکم بر ریاض در مقابل باشد و به نوعی پاسخی نیز به انتقادات محافظه‌کاران تندرو در قبال رویکردهای غربگرایانه محمد بن سلمان باشد.
پنجم؛ با توجه به چالش‌های تقریباً همسان کشورهای منطقه در حوزه حقوق بشر ریاض امیداور است در رویکرد خود نوعی حمایت بیشتر کشورهای عرب و اسلامی را در قبال انتقادات داخلی و حقوق بشری را کسب کند. چنانچه دولت مصر اعلام کرد که در نزاع سیاسی اخیر میان عربستان سعودی و کانادا، جانب ریاض را می‌گیرد و با این کشور عربی حاشیه خلیج فارس در برابر مداخله خارجی در امور داخلی کشورها اعلام همبستگی می‌کند و برخی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس و جامعه عربی نیز به حمایت از ریاض پرداختند.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاماً به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نیست.
