علل و آینده ی نزدیکی گام‌به‌گام عربستان و اسرائیل
-گفتگو با دکتر محمدعلی بصیری
کارشناس مسایل خاورمیانه
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
روابط عربستان و اسرائیل ازجمله روابطی است که در خاورمیانه با ابهام‌های مختلف روبرو بوده است. اخیراً بنا به برخی از داده‌ها دامنه روابط اقتصادی و تجاری این دو به مواردی چون امکان فعالیت تجاری شرکت‌های اسرائیل در خلیج‌فارس و امکان پرواز خط هواپیمایی ملی اسرائیل در حریم هوایی عربستان سعودی هم کشیده شده و رایزنی‌هایی امنیتی و اطلاعاتی هم داشته‌اند. در این میان، برای بررسی بیشتر آینده همکاری‌های ریاض و تل‌آویو گفتگویی با کارشناس مسائل خاورمیانه انجام داشته‌ایم:
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: بسیاری معتقدند که شیب روابط اسرائیل و عربستان روبه فزونی گراییده است، در وضعیت کنونی اسرائیلی‌ها با چند دسته علل و عوامل مختلف افزایش روابط خود با عربستان توجه کردند؟
معمولاً علل تاریخی، جغرافیای و نهایتاً سیاسی در نزدیکی کشورها با یکدیگر دست‌به‌دست می‌دهند و منجر به پیدا شدن منافع و اهداف مشترک می‌شود. از بعد تاریخی بانیان و کمک‌کننده‌های شکل‌گیری نظام عربستان عمدتاً انگلستان بود که برای فروپاشی امپراتوری عثمانی به جریان محمد ابن عبدالوهاب و ملک عبدالعزیز کمک کردند تا دولت مستقل در شبه‌جزیره عربستان ایجاد شود. لذا از زمان شکل‌گیری تاکنون همچنان موردحمایت انگلستان و قدرت جایگزین آن یا آمریکا بوده است. همین داستان برای پیدایش اسرائیل صدق می‌کند. شکل‌گیری دولت اسرائیل با حمایت عمدتاً انگلستان به دنبال اعلامیه بالفور و بعد جانشینش (آمریکا) در منطقه است. یعنی منشأ پیدایش این دو دولت ازنظر تاریخی همسان است. بنابراین این دو نسبت به هم احساس قرابت و نزدیکی می کند. از نظر جغرافیایی هم؛ با توجه به وضعیتی که در منطقه رخ داده است، با هلال شیعه روبرویند، درواقع از لحاظ جغرافیایی حوزه مانور اسرائیل از طریق یک شاخه این هلال و حوزه مانور عربستان از طرف شاخه دیگر این هلال در حال محاصره و محدود شدن هست، بنابراین احساس می‌کنند که حوزه خاورمیانه با جریان‌های که در حال شکل‌گیری هست و دولت‌های متعهدی که قبلاً با آن‌ها همکاری می‌کردند متزلزل، ضعیف یا ساقط شدند، لذا این کشورها برای ادامه موجودیت خود و دفع فشارها و تهدیدات به هم نزدیک می‌شوند. از لحاظ سیاسی بخصوص در حوزه روابط بین‌المللی دشمن دشمن ما دوست ماست است. یعنی اگر زمانی عربستان ژست مخالف با اسرائیل می‌گرفت و ادعای مبارزه با اسرائیل را داشت و متقابلاً اسرائیل این موضع را در برابر عربستان داشت. امروز درواقع هر دو جمهوری اسلامی و جریان اسلام سیاسی را دشمن می‌دانند، دشمن دشمن را دوست می‌دانند. پس ازلحاظ سیاسی به هم نزدیک می‌شوند. بنابراین مجموعه علقه ها و ریشه‌های پیدایش تاریخی محیط جغرافیای سیاسی متحول برای این دو دولت خطرناک شده و جریان روبه رشدی که هم‌زمان امنیت آن‌ها را تهدید و متزلزل می‌کند سبب نزدیکی این دو کشور به هم شده است و همکاری‌ها به‌صورت علنی خود را نشان می دهد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: بازیگران منطقه‌ای همچون ترکیه، مصر و همچنین سایر بازیگران عربی چه نگاهی به افزایش روابط پنهان و علنی عربستان و اسرائیل دارند؟
دولت اکنون مصر، دولت آقای السیسی، با کودتا و حمایت اسرائیل روی کار آمده است و دولت اخوان المسلمین محمد مرسی را (با توجه به اسناد و مذاکرات) ساقط کردند. اما دولت فعلی مصر ادامه‌دهنده دولت کمپ دیوید مبارک و قبل از آن سادات (که رابطه رسمی با اسرائیل داشت) هست. حتی مدافع و پرچم‌دار عادی‌سازی روابط دیگر کشورهای عرب مانند با اسرائیل بود. لذا امروزه اگر روابط عربستان و اسرائیل بخواهد علنی شود یکی از حامیان اصلی آن دولت کنونی مصر هست.
در رابطه با ترکیه همین مسئله صدق می‌کند. درمجموع کشورهای مسلمان غیر عرب منطقه، ترکیه ازجمله کشورهای بوده که اسرائیل را به رسمیت شناخته است و سفارت داشته است. همچنین کشورهای دیگر را تشویق می‌کند که با اسرائیل روابط داشته باشند. بااینکه این روابط گاهی با کشمکش‌های بخصوص در رابطه با کشتی مرمره روابط بین این دو کشور موقتاً قطع می‌شود، اما چندی بعد دوباره روابط برقرار می‌شود و امروزه ترکیه ازجمله کشورهای همچون عربستان بوده است که دیگر کشورها را در توسعه روابط با اسرائیل تشویق می‌کند. سایر کشورهای عربی هم یا خنثی یا بی‌تفاوت هستند. تنها کشوری که رابطه با اسرائیل را قبح می‌داند ایران و برخی کشورهای دیگری مثل افغانستان و پاکستان هستند. امروزه دیگر بازیگران عمده در منطقه مانند کشورهای ترکیه، عربستان و اردن علناً با اسرائیل رابطه دارند و زمینه را برای علنی شدن روابط عربستان و اسرائیل فراهم می‌کنند. از سوی دیگر دولت فعلی آقای ترامپ ازجمله خواسته‌های آن در خرید اسلحه، مواضع این کشور علیه جبهه مقاومت در منطقه عربستان را تحت‌فشار قرار می‌دهد تا روابط عربستان با اسرائیل رسمی و علنی شود. مجموع این عوامل شرایطی را برای عربستان به لحاظ روانی و عملی ایجاب می‌کند که به سمت اسرائیل حرکت کند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: در وضعیت کنونی نخبگان عربستان تا چه میزانی از افزایش روابط عربستان با اسرائیل حمایت می‌کنند؟ آیا می توان چنین گفت که عده‌ای تنها مخالفان روابط عربستان و اسرائیل هست؟ تا چه میزان این مسئله سطح وسیعی به خود گرفته است؟
باید نخبگان عربستان را دسته‌بندی کرد. بخشی از نخبگانی که دولت عربستان را برنمی‌تابند و مشروع نمی‌دانند (چه نخبگان اسلام‌گرای افراطی و چه نخبگان لیبرالی و مردمی) تمامی سیاست‌های داخلی و خارجی عربستان را زیر سؤال می‌برند. اما بخشی از نخبگان در دستگاه حکومتی عربستان عملاً از گشایش روابط عربستان با اسرائیل حمایت می‌کنند و برای دولت پادشاهی سعودی، امنیت این دولت و حفظ منافع دولت عربستان با توجه به ناامنی منطقه و خطرهای که مستقیم و غیرمستقیم عربستان را تهدید می‌کند، یا مقابله با تهدیدات خارجی این امر را لازم می‌دانند. کما اینکه همکاری عربستان و اسرائیل در بمباران یمن، در سرکوب بحرین، نخبگان نظامی و سیاسی در عربستان در مصاحبه‌های خود از این مسئله دفاع می‌کردند و این امر را ضرورتی می‌دانند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: آیا بازیگران مختلف اتحادیه اروپا، چین، روسیه و دیگر بازیگران در سطح بین‌الملل موافق رابطه کنونی هستند و یا خواهان عادی‌سازی کامل روابط عربستان و اسرائیل باشند؟
معمولاً بازیگران غیرمسلمان فرا منطقه‌ای مانند اتحادیه اروپا، چین، هند و روسیه حساسیتی که مسلمانان در ایجاد رابطه با دولت صهیونیستی دارند را ندارند. آن‌ها ازجمله اولین کشورهایی بودند که در سازمان ملل در دهه 50 دولت اسرائیل را به رسمیت شناختند و بعضاً به سایر دولت‌های اسلامی فشار می‌آوردند که به این روند شناسایی اسرائیل ملحق شوند. لذا نگاهی تقویت کنده است تا ممانعت کننده
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: چشم‌انداز روابط اسرائیل و عربستان چگونه خواهد بود؟
در شرایط فعلی اگر بی‌ثباتی همچنان تداوم داشته باشد و عربستان نتواند اوضاع ناامن مرزهای خود را برگرداند یا مسئله شکست تروریست‌ها در عراق و سوریه رقم بخورد این مسئله به‌مراتب علنی‌تر خواهد شد. ولی اگر وضعیت استمرار پیدا کند و جایگاه عربستان تضعیف تر نشود، روابط این دو کشور همچنان ادامه خواهد یافت.
