سند سیاسی جدید حماس و پیامدهای آن بر تجزیه حماس و فلسطین، گفتگو با دکتر محمدصادق کوشکی، استاد دانشگاه و کارشناس غرب آسیا
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
اخیرا جنبش حماس سندی را منتشر کرده است و سعی کرده بعضی از مواضع خود را اصلاح و یا به روز کند. بسیاری این مسئله را چرخشی در جنبش حماس می دانند. این سند نکاتی چون تفکیک نوین در ارتباط با یهودیت و صهیونیست ، حذف نابودی موجودیت اسرائیل برخلاف دعوت صریحی در میثاق 1988 ، عدم واگذاری سلاح ، مخالفت با پیمان اسلو و.. را مد نظر قرار داده است. گفتگوی زیر به بررسی واکاوی سند حماس و آینده نقش آن در فلسطین پرداخته است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اگر نگاهی به سند نوین حماس داشته باشیم، چه نکاتی سند نوین حماس را از سند پیشین متفاوت کرده است؟
مهم‌ترین تفاوت منشور جدید حماس با منشور سابق در پذیرش موجودیت رژیم صهیونیستی در قالب مرزهای ۱۹۶۷ میلادی باشد. یعنی ازآنجایی‌که حماس مرزهای ۱۹۶۷ را در منشور جدید خود به رسمیت شناخته است، عملاً بندی به نام نابودی کامل رژیم صهیونیستی معنا نخواهد داشت و ازاین‌جهت بحث نابودی کامل رژیم صهیونیستی در منشور جدید به چشم نمی‌خورد و ایده‌ی دو دولت در یک سرزمین یا دو کشور در یک سرزمین جای خود را به نابودی رژیم صهیونیستی داده است. این جدی‌ترین تفاوت دومنشور است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در چه حوزه‌های دیگری این تغییر رویکرد حماس به چشم می‌خورد؟
فراموش نکنیم که حماس مجموعه‌ای است از گروه‌های بسیار متنوع است و گروه منسجم با تشکیلات هماهنگ نیست، بلکه حماس مجموعه‌ای از گروه‌های مختلف است که در زیر چتری به نام حماس گرد هم آمده و جمع شدند. به همین دلیل در حماس، نگرش‌های مختلفی هست. طبیعتاً نزدیکی حماس به ترکیه و بعد قطر به‌طورجدی تأثیر گذاشت در نگرش‌هایی که در دفتر سیاسی حماس وجود داشت و این نگرش‌ها درواقع بر اساس فشارها و دعوت‌هایی چه از سوی ترکیه چه از سوی قطر که صورت گرفت به تعبیری تلاش شد از سمت آرمان‌گرایی به سمت واقع‌گرایی حرکت کند. به همین خاطر محصول اقامت چندساله‌ی خالد مشعل و گروهش مثل موسی ابومرزوق در قطر همین تغییر نگرش جدی حماس بود. به‌گونه‌ای که حماس از گروه جهادی اسلامی به گروه سازش‌کار و گروهی که می‌خواهد جانشین نیروهای سازمان آزادی‌بخش فلسطین و حتی وارث دولت خودگردان تبدیل می‌شود شود. در این مسیر هم موانع جدی پیش روی حماس هست.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: مباحثی مثل تفکیک قائل شدن بین یهودیت و صهیونیست در سند جدید مدنظر قرارگرفته است. این امر به چه منظور مدنظر قرارگرفته است؟
هیچ‌گاه هیچ گروه اسلامی در مورد یهودیت بحثی نداشته است و همیشه گروه‌های مقاومت اسلامی در لبنان و فلسطین و حتی سایر نقاط جهان اسلام نوک پیکان حمله‌شان به سمت صهیونیست بوده است. در این میان این‌که در سند جدید حماس، تفکیک بین یهودیت و صهیونیست باشد یک بحث انحرافی است. درواقع هیچ‌وقت هیچ مسلمانی به دنبال کشتن یهودیان یا مقابله با آیین یهودیت نبوده همه به دنبال مقابله با یک رژیم جعلی به نام رژیم صهیونیستی بودند. پدیده‌ای به نام دشمن جهان اسلام معرفی‌شده آن پدیده صهیونیسم است نه یهودیت. بنابراین تلاش برای تفکیک این دو، یک موضوع انحرافی است که اصلاً موضوع گروه‌های مقاومت مسلمان و حرکت اسلامی ضد صهیونیستی نبوده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: حماس به‌نوعی و به‌طور مستقیم اعلام نکرده است که یک جنبش اخوانی است، آیا شکست اخوان در بعضی کشورها در این زمینه مؤثر بوده است؟
این موضوع یک بحث تاکتیکی است، حماس چه اقرار کند و چه انکار کند ریشه‌های اخوانی دارد و کسی نمی‌تواند این را انکار کند. این جزء تاریخ حماس است. این‌که حماس با توجه به مشکلاتی با مصر و دولت سیسی دارد و اخوان را محکوم می‌کند یک تاکتیک است وگرنه زیرساخت‌های فکری گروه حماس و ریشه‌ی آن به گروه‌های با تمایلات اخوانی برمی‌گردد و اگر نیروهای حماس هزار بار هم انکار کنند، قابل‌انکار نیست. یک تاکتیک است تا حماس بتواند رابطه‌اش را با مصر در دوران سیسی و مصر پس از مرسی ترمیم کند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در سند جدید اعلام‌شده است که حماس با پیمان اسلو مخالف است، بعضی معتقدند که حماس راه ساف را خواهد پیش گرفت و به توافق اسلو خواهد انجامید، نظر شما چیست؟
این‌که چرا حماس سندش را تغییر می‌دهد و مرزهای ۱۹۶۷ را می‌پذیرد، این است که حماس به این نتیجه رسیده است که باید جایگزین تشکیلات ساف و وارث دولت خودگردان و به‌نوعی وارد دولت خودگردان شود. چون عملاً تشکیلات ساف به مرز نابودی رسیده است بخش اعظم نیروهایش نیروهایی هستند که در سنین بازنشستگی‌اند و نتوانسته جوان‌گرایی کند و نتوانسته نیروهایی برای آینده‌ی خود تربیت کند و ازلحاظ کادری به بن‌بست رسیده است. حال برای این‌که چنین فضایی نیروهای سازش‌کار و فرصت‌طلبی (که در حماس حضور داشتند مخصوصاً در دفتر سیاسی و با حضور چندساله‌ای که در قطر داشتند و تأثیراتی که از ترکیه گرفتند) به این نتیجه رسیدند که آن‌ها باید وارث دولت خودگردان شوند و حالا به تعبیر خود از امتیازات بین‌المللی بودن دولت خودگردان استفاده کنند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به خبرها و گزارش‌ها هفته گذشته در مورد برخی گروه‌های داخلی حماس در چه شرایطی ممکن است حماس تجزیه شود؟
حماس مدت‌هاست عملاً تجزیه‌شده است. شاخه‌ی نظامی حماس راداریم که هنوز به محور مقاومت وفادار است و در طول چند سال اخیر وفاداری‌اش به محور مقاومت را اثبات کرده است. از سوی دیگر دفتر سیاسی حماس در طول چهار سال گذشته از محور مقاومت به‌طورجدی فاصله گرفته است. هرچند در حوزه‌ی اسامی در حماس انشعاب ایجاد نشده است ولی در حوزه‌ی عملکرد بیش از ۴ سال است که شاهد تجزیه‌ی حماس هستیم. نیروهایی که به محور مقاومت وفادارند به شاخه‌ی نظامی به گردان‌های عزالدین قسام وابستگی دارند و نیروهای نزدیک خالد مشعل و دفتر سیاسی درواقع گرایش به خط سازش پیدا کردند. درواقع حماس عملاً تجزیه‌شده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به سند جدید حماس و واکنش نتانیاهو پیامدهای منطقه‌ای و بین‌المللی چه خواهد بود؟
حماس با این کار سعی کرد چند قدم به سمت جناح سازش‌کار عرب مثل سعودی‌ها و قطری‌ها نزدیک شود و از آن‌ها کمک مالی بگیرد و عملاً آن بخش مقاوم و جهادی حماس راه خود را جدا خواهد کرد و آن بخشی از حماس که حماس سازش‌کار لقب گرفته آن‌ها به همان انزوایی خواهند رسید که سازمان آزادی‌بخش فلسطین رسیده و به همان بن‌بست خواهند رسید. اما هنوز هم صهیونیست‌ها حماس را به رسمیت نشناختند و حماس برای این‌که بتواند جانشین دولت خودگردان شود راه طولانی در پیش دارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آینده‌ی تأثیر این سند را بر بازیگران منطقه‌ای و اروپایی و روسیه به‌ویژه ترکیه و ایران و مصر را بیان کنید؟
حماس سازش‌کار طبیعتاً دیگر ارتباطی با ایران نخواهد داشت و محور رابطه‌ی خود را ترکیه، عربستان و قطر تعریف خواهد کرد. و تلاش می‌کند به اروپایی‌ها نزدیک شود. اما اروپایی‌ها بدون چراغ سبز رژیم صهیونیستی به حماس سازش‌کار نزدیک نخواهند شد و دست حماس سازش‌کار خالی خواهد ماند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آینده، نقش و جایگاه حماس در غزه و فلسطین به چه عواملی وابسته است؟
آینده حماس را باید به آینده حماس جهادی گره بزنیم. حماس جهادی ادامه پیدا خواهد کرد، اما حماس سازش‌کار به همان نتیجه‌ای خواهد رسید که سازمان آزادی‌بخش فلسطین رسید، علی‌رغم سابقه‌ی بسیار طولانی‌ای در مبارزه با اسرائيل به بن‌بست رسید و به مرز اضمحلال رسید و حماس سازش‌کار هم به همان‌جا خواهد رسید.
