(سرگئی سوخانکین؛ عضو ارشد موسسه جیمز تاون)
در اواخر سال 2021 و اوایل سال 2022، دو اتفاق مهمی رخ داد که به‌طور بالقوه می‌تواند اتکای انرژی لهستان به روسیه را کاهش دهد. این امر، علاوه بر اینکه دستاوردهای متعددی برای خود لهستان به دنبال دارد، می‌تواند در آینده، توسط سایر کشورهای اروپای مرکزی و شرقی پیگیری شود تا وابستگی‌شان را به منابع انرژی روسیه که یک چالش جدی اقتصادی و امنیتی برای آنها محسوب می‌شود، کاهش دهند.
اتفاق اول در 12 ژانویه رخ داد. در این تاریخ، شرکت لهستانی پی کی ان اورلن، قرارداد بزرگی را با آرامکو، شرکت نفت عربستان سعودی امضا کرد. بر اساس این قرارداد، طرف سعودی متعهد شد که روزانه 337 هزار بشکه نفت خام، از طریق نفتکشها به لهستان عرضه کند. اتفاق دوم آن است که سعودی‌ها این فرصت را خواهند داشت که 30 درصد از سهام پالایشگاه نفت گدانسک لهستان (با ظرفیت 210000 بشکه در روز – بعد از شرکت پوتسک) را به‌ارزش 250 میلیون دلار خریداری کنند. به‌گفتۀ منابع مختلف، این معاملات به عربستان سعودی اجازه می‌دهد به تأمین‌کنندۀ اصلی نفت خام لهستان تبدیل شود و وابستگی لهستان را به روسیه کاهش دهد. علاوه بر این، ورشو به‌دنبال آن است که واردات انواع دیگر منابع تجدیدناپذیری همچون گاز طبیعی و زغال‌سنگ را متوقف کند. در صورتی که این اقدام طبق برنامه‌ریزی انجام شود، موقعیت روسیه در مهندسی انرژی لهستان به‌شدت کاهش خواهد یافت.
گسترش حضور احتمالی عربستان در بازار انرژی لهستان، احتمالاً سهم تأمین‌کنندگان روسی، به‌ویژه شرکت دولتی «روسنفت» را در این بازار کاهش خواهد داد. لهستان در سال 2019، 97 درصد از نفت فرآوری‌شده خودش را از کشورهای دیگر وارد کرد. از این 97 درصد، 61 درصد از روسیه وارد شد. اما این حجم از واردات سال‌هاست روند کاهشی را نشان می‌دهد؛ به‌طوری که سهم شرکت روسنفت از بازار نفت لهستان، به‌ویژه از سال 2015 کاهش یافت. در آن زمان، مدیریت شرکت روسنفت، سعودی‌ها را به استفاده از تاکتیک‌های «دامپینگ» علیه روسیه متهم کرد.
در مجموع، بر اساس محاسبات اولیه، عربستان سعودی ممکن است به‌زودی بتواند 10 تا 17 میلیون تن نفت در سال به لهستان عرضه کند. این مقدار از نفت، بخش قابل‌توجهی از مصرف نفت لهستان را پوشش می‌دهد. با این حال، این حجم از عرضۀ نفت عربستان به لهستان، تا اواخر امسال محقق نمی‌شود. در حال حاضر، عربستان سعودی و روسیه در چهارچوب توافق اوپک‌پلاس برای محدودکردن تولید، شریک یکدیگر محسوب می‌شوند. اما با منقضی‌شدن توافق اوپک‌پلاس در سال 2022، چشم‌اندازهای جدیدی برای عربستان سعودی در لهستان ایجاد خواهد شد.
کارشناسان روسی در مورد این تحولات به اظهارنظر پرداختند و اشاره کردند که نسبت به توانایی لهستان برای کنارگذاشتن نفت روسیه تردید دارند؛ به‌طوری که ولادیسلاو سنکویچ، یکی از کارشناسان کلیدی آژانس بین‌المللی آرگوس اظهار کرد شرکت لهستانی پی کی ان اورلن ممکن است اقداماتی را برای کاهش خرید نفت اورال (نفت روسیه)، از طریق دریا انجام دهد؛ اما بعید است که مصرف انرژی از طریق خط‌لوله دروژبا کاهش یابد. او ضمن اذعان بر این نکته که حضور شرکت‌های نفت روسیه در بازار لهستان کاهش یافته است، به این موضوع تأکید می‌کند که روسیه احتمالاً به‌عنوان بزرگ‌ترین تأمین‌کنندۀ انرژی لهستان در آیندۀ قابل‌پیش‌بینی، باقی خواهد ماند.
کارشناس دیگر، ایگور یوشکوف، تحلیلگر برجسته در بنیاد امنیت ملی انرژی نیز به توانایی روسیه برای حفظ نقش رهبری خود در بازار نفت لهستان تأکید کرد. او گفت لهستان نمی‌تواند وابستگی به نفت روسیه را کاهش دهد و کشورهای تأمین‌کنندۀ نفت را تنوع ببخشد؛ زیرا اکثر پالایشگاه‌های لهستانی فقط با برند نفت اورال روسیه سازگار هستند و هرگونه نوسازی یا تغییر عملیات موردنیاز برای معطوف‌شدن به انواع دیگر نفت، بسیار پرهزینه خواهد بود. او عملاً ورشو را به راه‌اندازی کمپین دروغ‌پراکنی در مورد این موضوع متهم کرده است. یوشکوف اشاره کرد که حتی اگر لهستان مقدار نفت خام خریداری‌شده از روسیه را کاهش دهد، روسیه مشکلی برای فروش این حجم از نفت خام به دیگر مصرف‌کنندگان خارجی، به‌ویژه منطقۀ آسیا-پاسفیک نخواهد داشت.
با این حال، در ارتباط با اظهارات یوشکوف باید به دو نکته توجه داشت: اولاً اینکه اکثر کارشناسان نفت روسیه با اکراه پذیرفتند که لهستان در دهۀ گذشته موفق شده است خرید نفت روسیه را به میزان چند میلیون تن کاهش دهد؛ چیزی که احتمالاً در آینده هم ادامه خواهد یافت؛ ثانیاً در حالی که پالایشگاه‌های نفت لهستان در اصل با برند نفت اورال روسیه سازگار هستند، عرب‌لایت (برند سعودی) که از نظر ویژگی‌های کلیدی نفت، شباهت‌های زیادی با نفت اورال دارد، ممکن است شرایط را برای حرکت آرام به‌سمت استفادۀ بیشتر از نفت عربستان تسهیل کند.
لهستان علاوه بر انجام تلاش‌هایی برای کاهش وابستگی خود به نفت روسیه، عزم خودش را برای کاهش سهم روسیه در سایر بخش‌های انرژی خود نیز نشان داده است؛ به‌طوری که لهستان برای تأمین گاز طبیعی، به‌دنبال ساخت خط‌لولۀ بالتیک به‌طول 275 کیلومتر است. این خط‌لوله، لهستان را از طریق آب‌های سرزمینی دانمارک و سوئد به نروژ متصل می‌کند. پیش‌بینی می‌شود که خط‌لولۀ مذکور در اول اکتبر 2022 به‌طور کامل عملیاتی شود و سالانه ده میلیارد مترمکعب گاز طبیعی را به لهستان تحویل دهد. این حجم از گاز وارداتی، تقریباً برابر با مقدار گازی است که لهستان سالانه از روسیه تهیه می‌کند. در کمال تعجب، ورشو تصمیم گرفت این پروژه را بدون توجه به هزینۀ تخمینی 7/1میلیارددلاری و تداوم بحران انرژی در اتحادیه اروپا، پیگیری کند.
همچنین، لهستان بر اساس تصمیم دولت در سال 2020، واردات زغال‌سنگ از روسیه را متوقف می‌کند. از 18 تا 19 میلیون تن زغال‌سنگ وارداتی لهستان در سال 2019، تقریباً 70 درصد از روسیه وارد شده است. تولیدکنندگان زغال‌سنگ روسی استدلال می‌کنند که در صورت تصمیم دولت لهستان به متوقف‌کردن واردات زغال‌سنگ از مسکو، روسیه می‌تواند این منابع را به‌راحتی به کره جنوبی، ژاپن، چین و تایوان صادر کند. این ادعا در حالی مطرح می‌شود که مصرف‌کنندگان شرقی همگی قصد دارند استفادۀ خودشان را از زغال‌سنگ در دهۀ آینده کاهش دهند.
با وجود کم‌اهمیت جلوه دادن این موضوع از سوی روسیه، چشم‌انداز قطع دسترسی مسکو به بازار انرژی لهستان می‌تواند تولیدکنندگان هیدروکربن روسیه را با چالش قابل‌توجهی روبه‌رو کند؛ چراکه صرفاً در بحث نفت، لهستان سالانه 7 درصد از کل صادرات نفت روسیه را خریداری می‌کند. در عین حال، نمونۀ لهستان می‌تواند به الگویی برای سایر کشورهای اروپای مرکزی و شرقی تبدیل شود که به‌دنبال حذف وابستگی استراتژیکشان به منابع انرژی روسیه هستند. آنها با کاهش این وابستگی درصددند چشم‌انداز امنیت ملی خودشان را بهبود بخشند.
قابل بازیابی در:
https://jamestown.org/program/saudis-in-the-baltic-can-poland-break-its-reliance-on-russian-oil/
