“روند علمی شکل‌گیری همایش بین‌المللی آینده جهان اسلام در افق 1414 شمسی”
متن سخنرانی دکتر سید حمزه صفوی مدیرعامل محترم مؤسسه آینده پژوهی جهان اسلام و دبیر اجرایی همایش
در همایش بین‌المللی آینده جهان اسلام در افق 1414 شمسی
بسم الله الرحمن الرحیم.
سلام علیکم. من به طور خلاصه اقداماتی که صورت گرفته را خدمت شما عرض خواهم کرد؛ پس از چندین جلسه که برگزار شد نهایتاً دبیرخانه‌ی همایش آینده‌ی جهان اسلام در افق 1414 در تاریخ بهمن ماه 1396 آغاز به کار کرد. در طی حدود یک سال و هفت ماه که ما برای این همایش برنامه‌ریزی کردیم توانستیم بیش از 25 نهاد، دانشگاه و مؤسسه‌ی علمی را به مشارکت مؤثر و فعال برای برگزاری این همایش دعوت کنیم و آنها را در جمع خودمان داشته باشیم. 35 نفر از 22 دانشگاه داخلی و بین‌المللی کمیته‌ی علمی این همایش را تشکیل دادند. 217 جلسه‌ی هماهنگی و هم‌افزایی انجام شده تا این دو روز ما در خدمت شما باشیم. در طول این مدت 210 چکیده به دبیرخانه‌ی همایش ارسال شده است و ما 100 چکیده از 210 چکیده را پذیرفتیم که تبدیل به مقاله شده است. این مقالات گاهاً تا سه بار داوری شدند و نهایتاً 40 مقاله‌ی نهایی به چاپ رسیده است که ما کتاب مقالات را در دو جلد حدود 1100 صفحه چاپ کردیم.
در این دو روزی که در خدمت شما هستیم 24 پنل به صورت همزمان و 110 سخنرانی علمی و ارائه‌ی مقاله به طور همزمان در دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار می‌شود که در نوع خود اتفاق کم‌نظیری است. ما سعی کردیم از نظر طیف‌های داخلی، طیف‌های سیاسی متعدد را در نگاه به جهان اسلام در این مقالات و پنل‌ها جمع کنیم؛ یعنی نگاه‌های مختلف را در داخل و نگاه‌های مختلف را از جهان اسلام و بیرون از جهان اسلام داشته باشیم.
ما اندیشمندانی را از جهان اسلام و اندیشمندانی را از خارج از جهان اسلام دعوت کردیم برای اینکه رویکردها و نگاه‌های متعدد و مختلف را در این همایش داشته باشیم. از دیگر نکات بارز این همایش مشارکت سطوح عالی در رده‌های مختلف نظام جمهوری اسلامی ایران است؛ ما در بالاترین سطح مجلس همکاری را داشتیم، وزارت خارجه بالاترین سطح همکاری را داشته، صدا و سیما و دیگر نهادهای مؤثر همینطور؛ اما همه‌ی این اتفاق‌هایی که خدمت شما عرض کردم تمام اتفاق علمی این همایش نیست، بلکه این همایش از یک ذخیره‌ی علمی غنی‌ای برخوردار هست که به طور خلاصه خدمت شما عرض خواهم کرد.
ما برای اینکه این همایش را برگزار کنیم در طی دو سال گذشته چهار پروژه‌ی علمی مهم را انجام دادیم که خیلی چکیده اینجا خدمت شما عرض می‌کنم و در آخر این مراسم از برخی از این پروژه‌ها رونمایی خواهد شد. در کار اول جهان اسلام را به عنوان یک واحد سیاسی با 27 شاخص بین‌المللی (که دنیا با آنان کشورها را مورد بررسی قرار می‌دهد) مثل دولت‌های شکننده، شاخص تأثیرپذیری، شاخص فناوری، شاخص محیط زیستی و دیگر شاخص‌های مختلف مورد بررسی قرار دادیم. جهان اسلام را منطقه‌ای کردیم و با مناطق دیگر مثلاً با حوزه‌ی مرکوسور، با حوزه‌های ببرهای آسیا، و با حوزه اتحادیه اروپا مقایسه کردیم. در نهایت یک کار آماری دقیقی صورت گرفته است که جایگاه جهان اسلام را از نگاه شاخصه‌های استاندارد بین‌المللی نشان می‌دهد.
بعد از این کار ما یک کلان پروژه به نام ابرتصویر بحران‌های جهان اسلام در افق 1414 تعریف کردیم؛ این کار، کار بسیار بزرگی است و ما در مرحله‌ی اول منطقه‌ی خاورمیانه را در نظر گرفتیم. به این صورت که متخصصین هر کشور یک کشور را بر مبنای مدل STEEPVE مورد پالایش قرار دادند، بحران‌های این کشور را استخراج کردند و در جداولی گذاشتند. بعد از اینکه مرحله‌ی استخراج این بحران‌ها تمام شد، اینها موظف شدند که با چهار اندیشمند مصاحبه کنند که از این چهار اندیشمند بایستی یک نفر استاد برجسته‌ی دانشگاهی و سه نفر سفرای سابق ایران یا دیگر کشورها در کشور مورد بحث بودند. این اندیشمندان نسبت به این بحران‌ها نظر دادند که آیا این بحران است یا نه؟ اگر بحران است، در حال حاضر چه وزنی دارد و در افق 1414 این بحران بیشتر یا کمتر می‌شود.
در مجموع برای این پروژه حدود 2400 ساعت نفر کار صرف شد، 45 مصاحبه صورت گرفت و خروجی این کار ارائه‌ی نقش‌های لایه به لایه از بحران‌های کنونی در جهان اسلام هست. ما 86 بحران اصلی در منطقه‌ی خاورمیانه را از این روش احصاء کردیم. از این 86 بحران، 18 بحران پرتکرارترین بحران‌های منطقه‌ی خاورمیانه هستند که بر مبنای اینها ما نقشه‌هایی به صورت لایه لایه ترسیم کردیم که فردا ارائه‌ی آن را در دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی خواهیم داشت. تصویر، نسبتاً تصویر جامع و علمی‌ای نسبت به وضع موجود و چشم‌انداز پیش رو برای افق 1414 است.
کار دیگری که ما انجام دادیم یک تحلیل تکافت یا SWOT کشورهای جهان اسلام را انجام دادیم؛ البته مؤسسه‌ی SESRIC در ترکیه مشابه این کار را انجام داده است. در کاری که در مؤسسه‌ی آینده‌پژوهی جهان اسلام انجام دادیم و آن را انشاءالله در این جلسه رونمایی می‌کنیم، سناریوهای مطلوب و مهمترین عوامل تأثیرگذار برای تحقق سنوریوهای مطلوب و نامطلوب در آن برجسته شده است که این نقطه‌ی تمایز این کار نسبت به کارهای دیگر است. کار دیگری که ما انجام دادیم مهمترین پروژه‌ی آینده‌پژوهی جهان اسلام در افق 1414 است که حدود یک سال توسط یک تیم هفده نفره انجام گرفته است. این افراد متخصصان آینده‌پژوهی بودند و مهمترین بازیگران جهان اسلام را شناسایی کرده و در چهار موضوع یا کلان موضوع سیاسی-اقتصادی، هندسه‌ی قدرت، امنیت نظامی و افراط‌گرایی مورد بررسی قرار دادند. در این پروژه سناریوهایی که عملکرد مهمترین بازیگران در این مهمترین موضوعات در یک افق 1414 می‌توانیم متصور باشیم شناسایی شده و به چهار سناریوی محتمل رسیدیم؛ در آن شناسایی سناریوی محتمل برای ایران، عربستان و ترکیه صورت گرفته است. این مجموعه‌ی کارهای علمی بوده است که ما برای این همایش انجام دادیم. قطعاً برگزاری این همایش بدون مشارکت و بدون کمک تک تک شما بزرگواران، اساتید و اندیشمندان میسر نبود.
از حضور تک تک شما تشکر می‌کنم.
*این مطلب متن سخنرانی جناب آقای دکتر سید حمزه صفوی مدیرعامل محترم مؤسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام و دبیر اجرایی همایش در مورخه 1398/2/8 در افتتاحیه همایش بین‌المللی آینده جهان اسلام در افق 1414 شمسی است که توسط موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام و با همکاری دانشگاه تهران برگزار شد.
