روند رقابت‌های جناحی و تغییرات سیاسی در عربستان و پیامدهای آن، گفتگو با حسن هانی زاده، کارشناس مسائل عربستان
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
واژگان کلیدی: روند، رقابت‌های جناحی ، تغییرات سیاسی ، عربستان، پیامد
اخیرا ملک سلمان برای چندمین بار دستوراتی را در جهت عزل و نصب های جدید بیش از ۴۰ نفر از مسئولان و وزیران این کشور در وزارتخانه های نظامی و غیر نظامی صادر کرد. در دستورات پیشین محمد بن سلمان قدرت خویش را افزایش داده بود و مخالفانش از کار برکنار شده بودند. برای بررسی چهارمین تغییرات سیاسی در عربستان، آغاز مرحله جدید در خاندان سعودی گفتگویی با حسن هانی زاده داشته ایم:
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با نگاهی به وضعیت کنونی نزاع جریان‌های مختلف در عربستان چه تحولی در روند رقابت‌های جناحی در عربستان اتفاق افتاده است؟
اخیرا تغییرات اساسی در کابینه ملک سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان صورت گرفته است. برخی از جناح‌های معتدل که مخالف سیاست‌های افراطی محمد بن سلمان جانشین ولیعهد و وزیر دفاع عربستان بودند از ساختار قدرت کنار گذاشته شدند. به نظر می‌رسد که پادشاه عربستان که به علت کهولت سن احتمال می‌دهد به زودی خواهد مرد و سعی کرده که جناح‌های مخالف فرزند خود را کنار بگذارد تا انتقال قدرت را به صورتی سیال به فرزند و همچنین ولیعهد خود انجام دهد. به نظر می‌رسد که در این خصوص آمریکایی‌ها هم به شدت نسبت به سیاست‌های ملک سلمان و فرزندش محمد بن سلمان نگران شده‌اند. اظهارات اخیر دونالد ترامپ رئيس جمهور آمریکا مبنی بر این که آمریکا دیگر نمی‌تواند هزینه‌ی دفاع از عربستان را متحمل شود و عربستان باید هزینه آمریکا را پرداخت کند، یک نوع شکاف در سیاست‌های مشترک عربستان و آمریکا به وجود آورده و سفر آینده دونالد ترامپ به عربستان می‌تواند این اختلافات را پررنگ‌تر کند.
اکنون شرایط عربستان بسیار حاد است. اختلاف میان جناح وابسته به ملک عبداله بن عبدالعزیز پادشاه سابق عربستان و سلمان بن عبدالعزیز پادشاه فعلی به شدت پررنگ شده و به نظر می‌رسد که صف‌آرایی‌ها اکنون در گستره‌ی دولت آل سعود و در نظام آل سعود مخصوصاً بین دو قبیله الشمری و السدیری پررنگ‌تر و بارزتر شده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در وضعیت کنونی جریان های مختلف در عربستان چه نگاهی به تحولات داخلی عربستان دارند؟
بعضی از جناح‌های وابسته به الشمری به دلیل نزدیکی به عشایر یمن به شدت انتقاداتی نسبت ادامه حمله عربستان به مردم یمن داشتند. این انتقادات حتی به روزنامه‌های منطقه‌ای معتدل در منطقه کشیده شده است. در برخی از رسانه‌ها اظهارات برخی از شاهزادگان عربستان مبنی بر این که عربستان در طول دو سال بمباران مکرر مردم یمن هیچ گونه دستاورد نظامی نداشته است، مطرح شده است. این امر موجب بروز شکاف بیشتر میان دو قبیله قدرتمند السدیری و الشمری شده است. به نظر می‌رسد که در آینده این تقابل افزایش یابد، خصوصاً بعد از مرگ احتمالی ملک سلمان بن عبدالعزیز.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: هر یک از جناح‌های مختلف در عربستان چه نگاهی به تغییرات دارند؟
وابستگان به طایفه السدیری و چهره‌های افراطی و وابسته به جناح وهابیت ، ملک سلمان را تشویق کردند که چهره‌های معتدل و جریان وابسته به ملک عبداله را از قدرت برکنار کند. ضمن این که طایفه الشمری اکنون احساس می‌کند که به شدت به حاشیه رانده شده است و باید جلوی افراط‌گری‌های محمد بن سلمان و پدر وی سلمان بن عبدالعزیز را بگیرند. این امر موجب شده است که این شکاف تشدید شود و صف‌آرایی بین دو قبیله افزایش یابد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: تغییرات جدید چه پیامدهای مختلفی در مسائل مختلف اقتصادی دارد؟
در واقع وضعیت اقتصادی عربستان سال به سال دچار بحران بیشتری خواهد شد و ماجراجویی محمد بن سلمان یعنی وزیر دفاع هزینه‌های سنگینی برای ملت عربستان به دنبال داشته است. بیش از ۸۰ درصد از فعالیت‌های عمرانی عربستان در مقایسه با گذشته تنزل پیدا کرده است. فعالیت‌های عمرانی تقریباً به کمتر از ۲۰ درصد رسیده است. در حالی که در گذشته فعالیت‌های عمرانی، جاده‌سازی، پل‌سازی بسیار پررنگ‌تر بوده و اکنون از سال گذشته به این طرف تقریباً فعالیت‌های عمرانی در سراسر عربستان دچار رکود شده است. با توجه به این که برای نخستین بار در طول هفتاد سال گذشته عربستان سعودی با کسری بودجه یک صد میلیارد دلاری مواجه شده است. اکنون عربستان سعودی بخشی از سهام خود را در شرکت‌های بزرگ آمریکایی فروخته و برای جبران کسری بودجه سال ۲۰۱۷ تلاش کرده است تا از دارایی‌های خود در آمریکا بکاهد. این امر باعث شده است که آمریکایی‌ها از این وضعیت ناراضی باشند و احساس کنند که عربستان به تدریج سپرده‌های خود را از آمریکا خارج می‌کند. به نظر می‌رسد که وضعیت اقتصادی عربستان به شدت دچار تزلزل شده است. علیرغم این که عربستان روزانه ده میلیون بشکه نفت صادر می‌کند، اما این صادرات نفتی صرف ماجراجویی‌های محمد بن سلمان و گروه‌های افراطی عربستان سعودی این که عربستان سعودی برای تقابل با محور مقاومت چون خرید کشورهای عربی در اتحادیه عرب برای مقابله با جمهوری اسلامی ایران و… سالانه ده‌ها میلیارد دلار هزینه می‌کند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: این تغییرات چه پیامدهای مختلف امنیتی، سیاسی خواهد داشت؟
پیامدهای مهمی خواهد داشت. این تغییرات موجب خواهد شد که یک کابینه یک دست و افراطی تشکیل و در آینده محمد بن سلمان از این وضعیت برای اجرای برنامه‌های خود مخصوصاً سرکوب مردم یمن استفاده کند. همچنین اکنون اختلاف نظر شدیدی در نیروهای مسلح و دستگاه‌های امنیتی و سیاسی به وجود آمده و ملک سلمان بن عبدالعزیز تلاش دارد تا همه‌ی جریان‌های مخالف خود را از چرخه قدرت خارج کند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: سناریوی آینده تقسیم قدرت و تغییرات سیاسی در عربستان چیست؟
سناریوی نخست این است که ممکن است، میان دو قبیله قدرتمند السدیری و الشمری درگیری به وجود آید و دو قبیله با هم به تقابل بپردازند و جنگ داخلی در عربستان به وجود بیاورند. سناریوی بعدی این است که محمد بن سلمان سعی خواهد کرد که تمام ژنرال‌های وابسته به ملک عبداله پادشاه سابق عربستان را از قدرت برکنار کند و این اشخاص در پشت پرده علیه حاکمیت فعلی عربستان دست به کودتا زنند. در واقع ژنرال‌های وابسته به ملک عبداله نفوذ فوق‌العاده‌ای در میان لایه‌های پایین و متوسط نیروهای مسلح دارند. این مسأله نگرانی محمد بن سلمان را به دنبال داشته است.
