از 1326 شمسی که پاکستان از هند جدا شد این کشور با چالش های قومی و سپس مذهبی روبرو بوده است در این حال با توجه به تداوم تنشها و شکاف های قومی و مذهبی در این کشور برای بررسی نوع تنش ها و شکاف ها و بحران های داخلی این کشور گفتگویی با جناب همدانی داشته ایم:
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در چند دهه اخیر بحران‌ها، اختلافات و شکاف‌های قومی در پاکستان به چه صورت بوده است؟
اگر کل جمعیت پاکستان را مورد بررسی قرار دهیم خواهیم دید که حدود 56 الی 60 درصد پنجابی می‌باشند. پاکستان دارای شش ایالت پنجاب، بلوچستان، سند، خیبر پختونخوا (که بیشتر پشتون‌ها هستند) گلگت بلتستان و کشمیر ( تنها یک سوم کشمیر تحت حاکمیت پاکستان قرار دارد) می‌باشد. در بین شش ایالت جمعیت بیشتری متعلق به پنجاب هستند که به دلیل کثرت آنها در سایر ایالات نیز ساکن می‌باشند. بیشترین تصادم نیز بین پنجابی‌ها با سایر اقوام می‌باشد.
از طرف دیگر در کراچی مهاجرین قومی که پس از جدایی هند و پاکستان به پاکستان عزیمت نمودند. بیشترین کشتار در چند دهه گذشته به دست مهاجرین اتفاق افتاده است. این مهاجرین اردو زبان داعیه دار ایالتی جدا می‌باشند و هم با پختون‌ها، هم با سندی‌ها، هم با پنجابی‌ها سر جنگ دارند. کراچی و حیدر آباد دست مهاجرینی است که یکی از بزرگترین خطرات از نظر قومیتی به حساب می‌آیند. آنها با تمام قوم ها اعم از پختون، پنجابی و سندی سر جنگ دارند. از آن‌جایی که بلوچ کمتری ساکن کراچی می‌باشد تصادم کمتری بین مهاجرین و بلوچ‌ها اتفاق می‌افتد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در ایالاتی مانند سند و پختونخواه درگیری‌های قومی و نژادی بیشتر بر سر چه مسائلی می‌باشد؟
بیشتر درگیری‌ها بابت مسائل اقتصادی می‌باشد. به عنوان مثال با حضور پنجابی‌ها در ایالات مختلف جهت کار وقتی ساکنین اصلی آن ایالت پیشرفت و رشد آنها و عقب افتادگی خودشان درگیری ایجاد می‌شود. لذا اولین دلیل درگیری‌ها عامل اقتصادی و ثانیاً به علت مسائل مذهبی می‌باشد. لذا عامل اصلی اقتصادی است ولی مشاهده می‌کنند که یک مذهب خاصی از ایالت دیگری نیز آمده موجب بسط درگیری از عامل اقتصاد به بحث مذهب می‌گردد. بیشتر ساکنین اصلی سند یا دوستدار اهل بیت و یا شیعه بودند، ولی در طی چند سال گذشته افراطیون وهابی با پول هنگفت مدارس بزرگی در منطقه تأسیس نمودند و اکنون درگیری اصلی در سند به سبب مذهب می‌باشد. بیشترین هندوهای کشور ساکن سند می‌باشند که هم آنها و هم شیعیان را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند. لذا درگیری در این منطقه بیشتر از بابت مسائل مذهبی می‌باشد. در کراچی بیشترین درگیری به خاطر منافع اقتصادی می‌باشد.
در ایالت خیبر پختونخوا گروه‌های همراه طالبانی حضور دارند و با مناطق آزاد (که مستقیماً تحت نظر پایتخت اداره می‌شوند) درگیر هستند. در این مناطق نیز در پاراچنار اختلافات مذهبی و اختلافات قومی وجود دارد. قبایلی هستند که مخالف حضور این‌ها هستند و شیعه بودن نیز بر شدت درگیری‌ها می‌افزاید. به عبارتی درگیری‌های قومی با درگیری‌های مذهبی همراه می‌گردد. اصل درگیری قومی است که به دلیل تفاوت مذهبی بر شدت آن افزوده می‌شود. از آن‌جایی که موقعیت خیبر پختونخوا و پاراچنار بسیار مناسب بوده و بر افغانستان و دو سه استان اشراف دارد. طالبان به این مناطق جهت رفت و آمد نیاز دارد لیکن به دلیل حضور شیعیان این امر میسر نیست. لذا درگیری علاوه بر دلایل قومیتی به دلیل تشیع نیز می‌باشد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در کویته و بلوچستان درگیری‌های قومی بیشتر بر سر چه مسائلی می‌باشد؟
در بلوچستان نهضت جدایی بلوچستان تمام رهبران و اداره کنندگان آن یا در انگلیس هستند و یا از طرف هند تغذیه می‌شوند. در بلوچستان بیشترین کشتار پس از شیعه و سنی به پنجابی‌ها با هدف اخراج آنها از بلوچستان مربوط می‌باشد. این ایالت قصه‌ای دراز دارد و یک دسیسه بین المللی نیز در این منطقه قصد تأسیس کشوری مستقل و مجزا متشکل از بلوچستان ایران و بلوچستان پاکستان را دارد. مهمترین گروه در این منطقه ارتش آزادی بخش بلوچستان قصد ایجاد کشور مستقل بلوچستان را دارد و بیشترین اهداف آنها در بلوچستان پنجابی‌ها هستند. علاوه بر پنجابی‌ها قصد اخراج سندی‌ها را نیز دارند که به نسبت پنجابی‌ها کمتر می‌باشند. در بلوچستان نیز منفعت اقتصادی عامل درگیری است. لیکن گاهی اوقات تهمت مذهبی و … نیز عامل درگیری می‌باشد. از آن‌جایی که پاکستان کشور فقیری است و منابع چندانی در اختیار ندارد لذا به سبب کمبود منابع و کار علت اصلی درگیری‌ها مسائل اقتصادی می‌باشد. در این حال بیشترین عامل درگیری‌ها در کویته جدایی طلبان بلوچ می‌باشند که قصد استقلال دارند. هزاره‌ها نیز به خاطر شیعه بودن در این منطقه تحت فشار هستند. اما گروه‌هایی که با جدایی طلبان هماهنگ هستند و گروه‌های سکولار مورد آزار و اذیت نمی‌باشند. در اینجا هم دلیل اول درگیری‌ها اقتصاد و ثانیاً اختلافات مذهبی عامل درگیری‌ها می‌باشد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نقش دولت و ارتش در اختلافات، شکاف‌ها و درگیری‌های قومی پاکستان چیست؟
تا قبل از ضیا الحق این مسائل نه در کشور و نه در ارتش رواج نداشت. ولی پس از آن دولت سپاه صحابه را تجهیز نمود. هدف نیز تشکیل طالبان و فرستادن آن به سراغ روسیه‌ای در افغانستان بود. هدف به راه اندازی جهادی بود که سر آغاز مسائل فعلی گردید. بدین ترتیب به نام مذهب مورد حمایت ارتش قرار گرفتند. پس از حمایت ارتش مشاهده شد که شیعه‌ها فعالیت بیشتری در آن‌جا ندارند. لذا رفته رفته در ارتش نیز پس از ضیا الحق به شیعیان اجازه ارتقاء از یک حدی بیشتر داده نمی‌شود و اصلاً اجازه ارتقاء به درجات بالاتر از تیمساری را ندارند. البته ارتش سعی در بی طرف ماندن دارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: بحران‌ها و شکاف‌های قومی چه تأثیری بر مسائل سیاسی و فرهنگی، در پاکستان داشته است ؟
درگیری‌های قومی در حدی نیست که فرهنگ را تهدید کند. این درگیری‌ها به علت مسائل اقتصادی شروع شده و به گروه‌های سیاسی نیز سرایت پیدا می‌کند. به غیر از دو حزب بزرگ مردم که متعلق به بی نظیر بوتو و حزب مسلم لیگ که متعلق به نواز شریف بود تمام احزاب به صورت منطقه‌ای و قومی می‌باشند. یعنی متعلق به هر استان و ایالت می‌باشند و کوچک بوده و در آن ایالت نفوذ دارند. بیشترین نفوذ حزب مسلم لیگ در پنجاب و بیشترین نفوذ حزب مردم در کراچی و سند می‌باشد. ولی سایر مناطق قادر به تشکیل دولت نیستند. اکنون نواز شریف خیبر پختونخوا را در اختیار حزب عمران خوان قرار داده است. در سند حزب مردم حضور دارد. در بلوچستان نیز دو سال و نیم اول در اختیار بلوچ‌ها و دو و نیم سال در اختیار نواز شریف می‌باشد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: چه بازیگران خارجی مثل هند، آمریکا، عربستان و … در اختلافات و قومی نژادی در پاکستان دخیل هستند؟
طالبان دارای چند شاخه می‌باشد. گروه حقانی که مورد حمایت آی اس آی می‌باشد. در مورد بقیه گروه‌های طالبان بیشترین دغدغه دولت پاکستان از بابت هند می‌باشد. هند گروه‌های زیادی را زیر نظر و نفوذ خود دارد. در این بین بیشترین فعالیت‌های جدایی طلبانه مربوط به بلوچستان می‌باشد که تمام سرکردگان آن ساکن انگلیس می‌باشند. و مورد تغذیه و حمایت انگلیس و آمریکا، است. علاوه بر این‌ها هند نیز این جدایی طلبان را از نظر تسلیحاتی، مالی، امکانات بیشتر در بلوچستان حمایت می‌کند. در کراچی رهبران مهاجر قومی جنبش نیز ساکن انگلستان می‌باشد. بسیاری از دستگیر شدگان در پاکستان نیز اعتراف کرده‌اند به اینکه در هند آموزش نظامی دیده‌اند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اکنون در چه مناطقی احتمال بیشتر شدن این شکاف‌ها در آینده وجود دارد؟
علاوه بر بلوچستان و کراچی دامنه این شکاف‌ها در حال گسترش به سمت گلگت و بلتستان می‌باشد. در این مناطق نیز درگیری‌هایی ایجاد شده و عربستان پول‌های هنگفتی جهت خرید زمین در گلگت و بلتستان هزینه می‌نماید. شایان ذکر است که این ایالت هم مرز چین می‌باشد. در این منطقه توسط چین در حال تأسیس جاده کشی و تمام اقدامات است. . اکنون زمین‌هایی در گلگت و بلتستان خریداری می‌شود تا در آینده چنانچه خواستند جاده را منقطع نمایند قادر به این امر باشند. هند از ایجاد مسیر اقتصادی در این منطقه راضی نیست و لذا به سمت چابهار متمایل گردیده است. همین امر موجب ایجاد اختلاف و تشنج شده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آیا در آن منطقه اختلافات قومی مد نظر می‌باشد؟
مرز بین اختلافات قومی و اختلافات مذهبی شفاف نمیباشد. یعنی با حمایت از یک قوم، با قوم دیگری که مذهب دیگری نیز دارد دچار شکاف مذهبی می‌گردد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به شکاف‌های موجود این درگیری‌های قومی مذهبی تا چه زمانی در پاکستان ادامه خواهد داشت؟
تا وقتی که احزاب متحد نشده و یک راهنما و رهبر بی‌طرف حضور نداشته باشد امکان از بین رفتن درگیری‌ها به وجود ندارد. مردم نیز بر روی یک شخص اتفاق نظر ندارند. مثلاً پنجابی‌ها ترجیح می‌دهند این رهبر از پنجاب باشد یا سندی‌ها ترجیح می‌دهند که از سند باشد. تا وقتی که چنین رهبر بی طرفی وجود نداشته باشد اتحاد نظر بر روی شخص خاصی اتفاق خواهد افتاد و نه از نظر مذهبی
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آیا امکان تجزیه پاکستان وجود دارد؟
این امر بستگی به توان ارتش دارد. تا وقتی که ارتش از بین نرفته باشد امکان تجزیه پاکستان بسیار کم است.
————————————
توجه : مسئولیت صحت و سقم مقالات، یادداشت ها و مصاحبه های منتشر شده به عهده نویسنده بوده و صرف انتشار به معنی تائید آن نمیباشد.
