تهدیدهای موجود داعش در مرزهای افغانستان و ترکمنستان و خطر بروز داعش به این کشور باعث شد تا برای بررسی بیشتر احزاب و جریان های سیاسی و مسلمان میانه رو و تندرو در ترکمنستان گفتگویی با محمد رضا فرقانی کارشناس مسائل ترکمنستان داشته باشیم:
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: احزاب سیاسی در ترکمنستان شامل چند گروه می باشند؟
با توجه به نظام سیاسی موجود در ترکمنستان که نظام سیاسی تقریبا بسته و محدودی است، فعالیتهای سیاسی احزاب و گروهها معنی و مفهوم خاصی ندارد. در این کشور فقط یک حزب سیاسی فعال می باشد که رهبری و ریاست حزب نیز بر عهده رئیس جمهور این کشور می باشد. البته طی چند ماه اخیر بحث جدا شدن رئیس جمهور از رهبری این حزب مطرح گشته، و نظر خود رئیس جمهور این می باشدکه به دلیل آنکه وی رهبر ملی یک کشور است بهتر است از ریاست حزب کناره گیری کند. در نهایت تنها یک حزب در این کشور به طور رسمی فعالیت دارد که اکثر رهبران و مسئولان و مدیران این کشور عضو آن هستند. تقریبا هیچ حزب و گروه متشکل و منسجم دیگری اعم از احزاب لائیک ،کمونیستی، راست، چپ و محافظه کار اسلامی یا مذهبی وجود ندارد. اما در کنار همه اینها در جامعه ترکمنستان تحرکات و فعالیتهای فکری وجود دارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: تفاوت فکری در ترکمنستان شامل چند گروه می باشند؟
در حال حاضر جریانات فکری ترکمنستان را می شود به سه گروه عمده تقسیم کرد، ابتدا جریان فکری مسلمانان و مذهبیون این کشور می باشد. پس از استقلال ترکمنستان با توجه به مسلمان بودن مردم این کشور در جامعه نوعی رشد گرایشات مذهبی بوجود آمد که بیشتر تحت تاثیر جریانهای فکری خارج از ترکمنستان است. این جریانات فکری و اسلامی در درجه اول تحت تاثیر حزب تحریک اسلامی است که در کل منطقه آسیای مرکزی فعالیت دارد و بیشتر روحانیون و درس خواندگان حوزوی نیمچه نگاهی به این طرز تفکر و فعالیتهای آن دارند. در کنار آن جریان فکری اسلامی معتقد به اجرای احکام در جامعه و همین طور تبلیغ برای اسلام در کشور یکی دیگر از جریانهای فکری می باشد؛ اگر چه مذهب 90 درصد مردم ترکمستان اهل سنت است. اما در میان مردم چندان قابل توجه نیست و در مجموع گرایش فکری اسلامی در جامعه ترکمنستان بسیار ضعیف و کم تعداد می باشد. در سالهای اخیر بعد از شکل گیری جریان طالبان در افغانستان و قدرت گیری کوتاه مدت آن و پس از آن القاعده و در چند سال اخیر ظهور داعش، به صورت بسیار بسیار کم اما از نظر عمقی قابل توجه، جریانهای سیاسی اسلامی مانند طالبان، داعش و القاعده در جامعه وجود دارد. اگرچه تعدادشان اندک است چنانچه در صورت برخورد دولت با این موارد طرفداران آن دستگیر و بازداشت می شوند، اخیرا در خبرها آمده است که دولت ترکمنستان تعدادی از نظامیان این کشور را به دلیل گرایشات نسبت به داعش دستگیر کرده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: چه بسترها و فرصتهایی برا ی حضور جریانهای تندرو تکفیری در ترکمنستان فراهم می باشد؟
در ترکمنستان بسترها برای حضور افراطی گری وجود دارد، اما بسیار ضعیف است. سیاستها و روشهای نادرست دولت و ایجاد محدودیت برای فعالیتهای دینی-مذهبی مردم و کسانی که در این زمینه کار می کنند باعث جری شدن و حساسیت بیشتر کسانی که می خواهند فعالیت اسلامی داشته باشند شده است. در کشور ترکمنستان حتی آوردن قرآن به مدارس و حتی برگزاری کلاسهای قرانی ممنوع است و مدارس دینی تقریبا وجود ندارد و اگر یکی دوتا مدرسه هم وجود داشته باشد تحت کنترل کامل دولت است و دولت نظارت کامل بر آنها دارد، این محدودیت ها و تشدید آن از سوی دولت زمینه ای را برای رشد افراطی گری دینی و مذهبی در این کشور بوجود آورده است. از طرف دیگر دولت ترکمنستان حتی به مساجد این کشور هم با دید شک و تردید و محدودیت نگاه می کند. اخیرا تعدادی از مساجد را به دلیل مسائل شهری و اتوبان کشی تخریب کردند. همه اینها باعث حساسیت مردم و معترضان به محدویت فعالیت مذهبی می شود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: حضور و نفوذ جریانهای مدرن مانند جریان گولن در ترکنستان تا چه میزان می باشد؟
جریان تفکر اسلامی از نوع ترکیه ای و گولن در ترکمنستان وجود دارد که با ظرافتهای خاص خود به تبلیغ و فعالیت مشغول هستند بدون اینکه حساسیتی را ایجاد کنند. این جریان اسلامی در ترکمنستان از دو پایگاه عمده و اساسی برخوردار است یکی در مسجدی در قلب شهر عشق آباد (که شرکتهای ترکی آن را ساخته و آن را به مسلمانان ترکمنستان هدیه کردند) که پایگاه اصلی جریان فکری گولنی می باشد. پایگاه دیگر مربوط به وابسته مذهبی سفارت این کشور است می باشد؛ سفارت ترکیه در ترکمنستان دارای یک وابسته مذهبی می باشد که فعالیتهای دینی و مذهبی از نوع ترکیه ای به صورت رسمی دارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آیا در ترکمنستان جریانهای شیعی هم وجود دارد؟
شیعیان از قدیم در این کشور وجود داشته اند و به چند گروه تقسیم می شوند،گروه عمده ای از آنها شیعیان آذربایجانی که در زمان شوروی سابق از آذربایجان که بنا به سیاستها و تصمیمات شوروی یا برای کار و زندگی به اینجا آورده شده بودند و در اینجا سکونت دارند. تعداد شیعیان آذربایجانی تقریبا حدود 80-70 درصد از کل شیعیان را تشکیل می دهد. گروه دیگر از شیعیان ترکمنستان مربوط به فارسها یا ایرانی های قدیمی هستند که اکنون نیز با لهجه خراسانی و سیستانی صحبت می کنند که بیشتر در سرخس و مرو ترکمنستان زندگی می کنند . تعدادی هم مربوط به کردهای بجنورد و شیروان (که به دلیل عدم وجود مرز در آن زمان در اینجا زندگی و بعد از ایجاد مرز بین ایران و شوروی سابق در آنجا ماندگار شدند). تعداد کل شیعیان به صورت دقیق مشخص نیست اما پیشبینی می شود در حدود 30 تا 50 هزار شیعه در این کشور زندگی کنند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: رابطه تمام جریانهای اسلامی با دولت ترکمنستان در شرایط کنونی به شکل می باشد؟
دولت ترکمنستان به دلیل اینکه با جریانهای حاد سیاسی دینی مواجه نیست، تقریبا همزیستی مسالمت آمیزی در این زمینه در این کشور وجود دارد. تنها جریانات اسلامی در ترکمنستان به برگزاری نماز و مراسم های خاصی مانند ازدواج و طلاق و وفات ها مربوط است و اسلام چندان در بطن و متن زندگی سیاسی و اجتماعی مردم نمی باشد. دولت هم با محدودیتها و ممانعتهای ایجاد شده می خواهد مانع حضور دین در زندگی اجتماعی و سیاسی مردم این کشور شود، اگر این مسئله را نادیده بگیریم در بقیه موارد دولت ترکمنستان هیچ گونه مشکل خاصی با جریانهای دینی و مذهبی مردم ندارد.
