علل و زمينه هاي حضور داعش در بالکان | داوود وفایی / كارشناس مسائل بالكان

مدت هاست از گسترش فعالیت جریان تروریستی داعش در حوزه بالکان می گذرد. داعشی ها مخصوصا آلبانی، مقدونیه، کوزوو، و بوسنی را کشورهای هدف قرار داده و به انتخاب و جذب جوانان برای آن چه جهاد در راه خدا می نامند پرداخته اند.  شاید بتوان در جستجوی ریشه حضور هواداران تفکر داعشی در بالکان، تا جنگ داخلی بوسنی در دهه 90 میلادی به عقب برگشت. در آن زمان جنگجویانی با عنوان مجاهد از کشورهای مختلف وارد بوسنی شدند. درصد قابل توجهی از این مجاهدان زیر نفوذ اندیشه وهابی بودند و با نوع پوشش و آرایش خاص شان نظر مردم بوسنی را به خود جلب می کردند. آن ها بعد از پایان جنگ یا به کشورشان بازگشتند و یا با وصلت های خانوادگی و ازدواج در بوسنی و مناطق دیگر بالکان باقی ماندند.

امروز اما روند آمدن مجاهدان به بالکان سیر معکوس یافته و این مجاهدان بالکانی هستند که راهی کشورهای دیگری چون سوریه و عراق می شوند تا در کنار همفکرانشان تامین کننده اهداف داعش باشند. دولت های بالکان در این میان علاوه بر نگرانی حاصل از فریب جوانان و جذب آن ها به جبهه های جنگ در خاورمیانه، در فکر تبعات بازگشت آنان به مناطق مختلف بالکان هستند؛ چرا که آن ها با طی دوره های مختلف نظامی در سوریه و عراق و با برخورداری از اندیشه های تند و رادیکالی در آینده برای امنیت و آرامش حوزه بالکان بیش از پیش خطرناک خواهند بود.

مجموعه کشورهای بالکان امروزه با بحران های اقتصادی جدی مواجه اند. نرخ بیکاری در بوسنی بیش از 60 درصد است؛ مقدونیه درپی ایجاد ریاضت های اقتصادی است؛ کوزوو از کسری بودجه رنج می برد، و آلبانی همچون گذشته هنوز هم فقیرترین کشور اروپا محسوب می شود. بحران اقتصادی و وضعیت نامناسب معیشتی مردم موجب افزایش مهاجرت ها شده است. بسیاری از جوانان کوزوو برای یافتن کار و کسب مناسب راهی کشورهایی چون آلمان می شوند و این موضوع تا حدی است که در دیدار اخیر سران کوزوو و آلمان به طور جدی مورد بررسی و مذاکره قرار گرفت.

افزایش مهاجرت ها به بالکان نیز که راه مناسبی برای رفتن به کشورهای توسعه یافته و ثروتمند اروپاست امکان رفت و آمدهای داعشیان به بالکان را ساده تر می کند؛ هرچند که آن ها صرف نظر از امر مهاجرت در پی اهداف خاص خویش می باشند.

مسلمان ها در اغلب مناطق بالکان در اقلیت هستند و براساس نظر جان لوئیس اسپوزیتو، استاد سرشناس آمریکایی در کتاب”هر آنچه باید در بارۀ اسلام بدانی”آن ها زمانی که یک اقلیت را تشکیل می دهند بیش تر تمایل دارند شیفتۀ جریان های افراط گرایی و انگیزش های جهادگرایانه گردند. مراکز رسمی دینی در بالکان که متولی امور مساجد و آیین های مذهبی مردم هستند مشیخت یا جامعه اسلامی نامیده می شوند. این مراکز وظایف تعریف شده ای دارند و ضمن ارتباط و پیوند نزدیک با مردم از سوی دولت ها نیز به رسمیت شناخته می شوند. آن ها همواره مُبلغ اسلامی معتدل بوده و هستند. درکنار مراکز یاد شده، تشکل های دینی خاص دیگری نیز وجود دارند که تحت عنوان مراکز انتشاراتی یا رسانه ای و یا دانشگاهی، مستقل از دولت ها درصدد پیشبرد اهداف فرهنگی یا عقیدتی خود می باشند. در این جا اشاره به وجود طریقت های تصوفی متعدد در بالکان نیز خالی از لطف نخواهد بود. مولویه، نقشبندیه، رفاعیه، سعدیه و قادریه از جمله طریقت های صوفیانه ای هستند که از دیرباز به موازات مساجد و مراکز رسمی دینی، دوستداران و هواداران خود را داشته اند و با تسامح و تساهلی که در امر تبلیغ دین و ارزش های دینی قائل اند در پابرجا ماندن عقاید اسلامی در مناطق مختلف بالکان ایفای نقش نموده اند.

از این موارد که بگذریم بیکاری، بحران اقتصادی و سال ها فعالیت تبلیغی سلفیان در بالکان به طور طبیعی می بایست از جمله دلایل پیوستن برخی جوانان این منطقه از جهان به داعش به شمار آید. گفته می شود در مجموع پنج هزار نفر از مناطق مختلف اروپا جذب داعش شده اند که 500 تن از آنان از شهروندان بالکان می باشند.

ترکیه نیز در این میان به عنوان یکی از کشورهای حوزه بالکان به دلیل نقش ارتباطی در رفت و آمدهای منطقه ای داعشی ها و میزان تاثیرگزاری در موازنه های ژئوپلتیکی، از جایگاه خاصی برخوردار است. نظر غالب، حکایت از همکاری ترکیه با داعش دارد اما این مطلبی است که دولتمردان اسلامگرای ترکیه همواره آن را به شدت تکذیب کرده و برای اثبات مدعای خود هر از گاهی اقدام به دستگیری و بازجویی کسانی می کنند که مظنون به همکاری با داعش می باشند. ترک ها در مشارکت با ائتلاف غربی ها علیه داعش به رغم اختلافاتی که با آمریکا دارند همواره کوشیده اند با قرائت خشن از اسلام زاویه داشته باشند.  نباید از نظر دور داشت که قریب 10 میلیون آلبانیایی الاصل و بوسنیایی الاصل در ترکیه زندگی می کنند و چنین جمعیتی استعداد فراهم کردن زمینه مناسب برای حضور داعش را دارد.

از تبعات فعالیت داعش در بالکان، گسترش موج اسلام هراسی در این منطقه از اروپا بوده است. ساکنان بالکان که بیشتر مسیحی ارتدوکس و کاتولیک هستند هرچند وقت یکبار با پیام های ویدئویی داعش روبرو می شوند که آن ها را کافر قلمداد کرده و نوید برافراشته شدن دولت اسلامی به سبک داعش در بالکان را به آن ها می دهد. علاوه بر این گاه و بیگاه از کشته شدن جوانان کوزوویی یا بوسنیایی در سوریه و عراق خبر می رسد. در چنین فضایی طبیعی است که فشار بر مسلمانان بومی کشورهای بالکان افزایش می یابد. کما این که چندی پیش پلیس کوزوو تعداد قابل توجهی از تشکل ها و جمعیت های اسلامی در شهر پریشتینا را به بهانه همکاری با داعش مورد تفتیش و بازرسی قرار داد.

ورود به اتحادیه اروپا با هدف بهبود اوضاع اقتصادی و اجتماعی از آرزوهای جدی دولت های بالکان است؛ و برقراری ثبات در عرصه های مختلف اجتماع و سیاست و اقتصاد شرط اساسی تحقق این خواسته می باشد که از سوی مقامات اتحادیه اروپا بارها اعلام گردیده است. لذا جلوگیری از بی ثباتی های حاصل از فعالیت داعشی ها از لازم ترین اقدامات سیاسیون بالکان است. 

به نظر می رسد یکی از عواملی که به طور موثر می تواند زمینه های رشد تفکر داعشی در بالکان و یا هر نقطه دیگری از جهان را بخشکاند تعمیم رعایت حقوق اقلیت ها و پایبندی به اصول دمکراسی است. اقلیت های مسلمانان در بوسنی، کوزوو، مقدونیه و کشورهای دیگر حوزه بالکان باید بتوانند به سهولت دیدگاه های اعتقادی خویش را بیان کنند و در این مسیر از رسانه های ارتباط جمعی برخوردار باشند. با رعایت حقوق شهروندی صاحبان همه ادیان در بالکان می توان به اضمحلال زمینه های رشد داعش امیدوار بود.