(فرشید فرهادی؛ پژوهشگر مرکز آینده‌پژوهی جهان اسلام)
تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به‌طور خاص در زمان حکومت پهلوی دوم، ایران و امریکا روابط دوستانه و مستحکمی با یکدیگر داشتند. در این زمان، ایران، متحد راهبردی جبهۀ غرب در منطقه محسوب می‌شد. در چارچوب ترتیبات امنیت منطقه‌ای همچون «سنتو» و «سیستم دوستونی» ایران به‌عنوان رکن اساسی و به‌عبارت روشن‌تر، ستون حفظ امنیت در منطقه در مقابله با جبهۀ کمونیسم به شمار می‌رفت. اهمیت جایگاه ایران برای مقابله با کمونیسم در سیاست خارجی امریکا به‌حدی بود که حتی روابط امریکا با دیگر کشورهای منطقه همچون ترکیه، پاکستان و شیخ‌نشین‌های حاشیۀ جنوبی خلیج فارس را تحت‌الشعاع قرار داده بود؛ اما با وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 نه‌تنها این روابط متوقف شد، بلکه خصومتی عمیق بر روابط دو کشور حاکم شد. این خصومت عمیق، بارها، در اقدامات و بحرآن‌های مختلف از سوی امریکا بر علیه ایران به منصۀ ظهور رسیده است.
به‌تعبیر روشن‌تر، امریکا در طول چهار دهۀ گذشته، به‌عنوان قدرت هژمونیک جهانی، همواره کوشیده است با تکیه بر توان خود در عرصه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، نظم منطقه‌ای مطلوب خود را در خاورمیانه پی افکند؛ اما اساسی‌ترین مانع و محدودیت در این مسیر، ایران و چالش‌های ناشی از آن برای امریکا بوده است. ایران با توجه به اصول انقلاب، بر استقلال همه‌جانبۀ خود و شکل‌گیری نظمی مطلوب بر پایۀ آرمآن‌ها و ارزش‌های اسلامی در سطح خاورمیانه و جهان اسلام تأکید دارد. در طول چهار دهۀ گذشته، تحولات خاورمیانه برایند تقاطع نظم امریکایی و نظم انقلابی ایران و تلاش این دو برای تسلط و سیطره و حذف دیگری بوده است. تحت چنین شرایطی، نقاط عطف مهمی در الگوی رفتاری تعارضی مابین دو کشور در چهار دهۀ گذشته شکل گرفته است. یکی از این نقاط، تنش‌ها دربارۀ برنامۀ اتمی جمهوری اسلامی ایران است؛ گره کوری که تلاش‌های دودَهه‌ایِ سخت و طاقت‌فرسا برای بازکردن آن، راه به جایی نبرده است. گرچه توافق هسته‌ای 2015 (برجام) چشم‌انداز روشنی برای گشایش ترسیم کرده بود، توفان سهمگین 2018 عمارت ساخته‌شده را به‌کل ویران کرد.
اما نکتۀ مهم از یک سو تلاش‌ها برای بازسازی عمارت بر خرابه‌های 2018 و از سوی دیگر، استمرار تخاصم عمیق صاحبان عمارت است. باید گفت حتی به‌فرض احیای توافق هسته‌ای، همچنان تضاد و تخاصم ایران و امریکا، به‌دلیل عمق زیاد، استمرار پیدا خواهد کرد؛ اما نکته‌ای که اهمیت دارد، جریان این استمرار است: اینکه در صورت احیای توافق هسته‌ای، آیندۀ تقابل ایران و امریکا چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؟ در پاسخ باید گفت استمرار تخاصم دو کشور و در سوی مقابل، بن‌بست استراتژیکِ ناشی از بازدارندگی، باعث سرریز تضادها و تقابل‌ها به منطقۀ خاکستری خواهد شد.
