تراکم بحران ها در سودان بعد از تجزیه | گفتگو با جعفر قنادباشي / سفیر پیشین و کارشناس مسائل سودان

سودان یا پهناورترین کشور جهان اسلام با نه کشور همسایه بود و قبل از تجزیه چندین دسته بحران را تجربه کرده و با چالشهای بزرگی روبرو بود. در سالهای اخیر و پس از تجزیه سودان جنوبی از سودان این کشور همچنان با چالش ها و بحران هایی روبرو است . گفتگوی زیر برای بررسی تراکم بحران ها در سودان بعد از تجزیه است.

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: سودان قبل از تجزیه با چند دسته بحران روبرو بود ؟

مرزهای سودان ساخته استعمار است. کشور سودان پهناورترین کشور جهان اسلام بود و با نه کشور همسایه بود. این همسایه های متعدد که بخشی از آن ها سیاه پوست و بخشی هم همسایه های عرب طبیعتا تنظیم یک سیاست خارجی با چنین مجموعه ای بسیار دشوار بود. به خصوص در بخشی از سودان، سلسله مسائل و مشکلاتی در شاخ آفریقا هم اثر می گذاشت. در داخل سودان شاهد دو گروه بودیم، نژادهای سیاهی در جنوب و نژادهای عربی در مرکز و شمال زندگی می کردند. متاسفانه با توجه به این که استعمار در این موضوع مداخله کرده بود، این نژادها هر کدام محمل یک گرایش مذهبی بودند. یعنی در جنوب، سیاه پوستان انگلیسی زبان و مسیحی بودند و عرب های مرکز و شمال مسلمان با زبان عربی بودند. لذا تضادهای زبانی و مذهبی در سودان ایجاد شده بود که موجب آزار شده بود. علاوه بر این قبیله ای بودن سودان هم جز مشکلات بود و از نظر تراکم جمعیت، کمترین تراکم جمعیتی را داشت. جمعیت های پراکنده قبایل همچنان آداب قبیله ای را حفظ کرده بودند و این تداوم آداب قبیله ای، سودان را تبدیل به مجمع الجزایری از گروه ها تبدیل کرده که نمی توانستند با هم سیستمی سیاسی را به وجود بیاورند. شرایط گرایشات قومی و قبیله ای و زبانی در حکومت سودان اجازه نمی داد احزاب مبتنی بر منافع ملی تقسیم شود و مبتنی بر اهداف مردم سودان باشد. بلکه اهداف مبتنی بر روابط قبیله ای است.

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: بعد از تجزیه سودان، در وضعیت کنونی بحران های سیاسی، امنیتی مهم چیست؟

از یک سو مسئله ارتش در سودان بود، ارتش سودان چند دگردیسی مختلف را طی کرده است. یک دگردیسی، مربوط به زمانی شوروی ها و کمونیست ها و گروه های چپ در سودان بود و ارتش سودان چرخشی به سمت کمونیسم داشتند. بعد از مدتی، این دگردیسی به سمت غرب بود و این اواخر هم به سوی گروه های اخوانی و اسلامی – عربی چرخیده اند. یعنی این چرخش ها عرصه ای مبتنی بر خواست ملی نبود، بلکه عرصه ای است که مردم سودان را نمایندگی می کند. ارتش هم همواره در سیاست مداخله می کرد و حضور داشت.

مسئله مهم دیگر بحران های قبیله ای ناشی از مداخله جنوبی ها در مرزها بود. بحرانی که در استان کردفان هم مرز با سودان جنوبی باعث ناآرام شدن سودان شد. مسئله بسیار مهم این است که با امضای توافقنامه صلح که قبل از استقلال در سال 2005 امضا شد، بحران منطقه دارفور که مرکب از سه استان است، نا آرام شد و بحران داخلی جایگزین بحران جنوب سودان شد و یکی از مشکلاتی دولت سودان بحران دارفور بود که در سطوح بین المللی هم اهرم هایی به کار گرفته شد که سودان را در عرصه بین المللی هم تحت فشار قرار دهند. در مقابل مسائل اجتماعی آن ها برای مدتی کاهش پیدا کرد. زیرا بسیاری از سیاه پوست های در شهرهای بزرگ به سودان جنوبی برگشتند و این موضوع به کاهش بحران کمک کرد و بسیاری از مسلمانان در سودان جنوبی به کشور بازگشتند. اما این مسئله ای باعث یک سری آوارگان دیگر باشیم. سودان جنوبی طی سال هایی که استقلال پیدا کرده است، دو دسته مهاجر داشته است: یک دسته مسلمانانی که بازگشتند و یک سری مهاجران که از ترس جنگ و گرسنگی به سودان پناه آوردند.

مسئله دیگری که پیدا شد. در بعد دیگری مشکلاتی در ارتباط با بیداری اسلامی به وجود آمد. زیرا آن ها از اخوان بودند، در زمانی که اخوان در مصر پیروز شد، احساس کردند که پشتیبان منطقه ای پیدا کردند. اما شکست اخوان تقریبا دو سال بعد از استقلال سودان جنوبی به شدت آقای عمر البشیر را در نقطه ضعف قرار دارد، به طوری که در برابر سیاست های دیکتاتورهای عربی تسلیم شد و از ترس این که سرنوشتی مشابه سرنوشت آقای مرسی پیدا نکند تسلیم شد. می توان گفت این بحران هم بحران عجیبی بود و سودانی که حرکت ضد آمریکایی داشت، چرخش سیاسی به سمت عربستان و خود به خود به سمت غربی ها رفت.

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: مهم ترین بحران های اقتصادی در شرایط کنونی کشور سودان چیست؟

بحران مهم بعد از تجزیه سودان بحران اقتصادی است. آن ها درآمد خوبی را اخیرا از نفت پیدا کرده بودند و درآمدهای نفتی که طی یک دهه اخیر یعنی یک دهه قبل از تجزیه به آن ها کمک می کرد، به شدت کاهش یافت. گذشته از این منابع معدنی به صورتی نیست که سودان بتواند از فروش آن ها درآمد کسب کند. مقدار کم نفت در سودان یا به مرحله بهره برداری نرسیده و اگر منابعی وجود دارد یا کشف نشده است و یا درآمدزایی برای آن ها نیست. لذا محصولی که می تواند محل درآمدی برای سودان باشد، کنجد است.  البته سودان در زمانی به دلیل وجود رود نیل که از این کشور می گذرد، منطقه جنوب آن که بسیار آباد بود و در حال حاضر از سودان جدا شده است، زمانی انبار غله جهان اسلام بوده است و گندم و پنبه را داشته است. در حال حاضر گندم و پنبه تا حدودی می توانند نیازهایشان را برآورده کنند. اما بیشترین درآمدی در حال حاضر بیشتر از راه نفت بسیار کمی و به اضافه کنجد و برخی اقلام دیگر گیاهی است.

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: چند نوع چالش های آبی و زیست محیطی کنونی در سودان وجود دارد؟

مشکل رود نیل در حال حاضر بسیار اهمیت پیدا کرده است. دو شاخه رود نیل در سودان به هم می پیوندد. رود نیل آبی که از اتیوپی می آید و شاخه دیگر نیل سفید است که از اوگاندا، از پنج، شش کشور جنوب سودان سرچشمه می گیرد. ذخایر آب در حال حاضر به شدت کاهش پیدا کرده است که بر عرصه کشاورزی به شدت تاثیر گذاشته است. مسئله دیگر خشکسالی هایی می شود که این منطقه از آفریقا طی سال های اخیر شاهد آن بوده و دوره هایی از خشکسالی طولانی کشورهای همسایه چون قسمت هایی از اتیوپی و سومالی دچار خشکسالی های کشنده ای کرده است. اما سودان علی رغم مشکلاتی در زمینه بیماری ها مشکلات بسیار کمتری نسبت به سایر کشورها دارند.

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به وضعیت کنونی سودان، آیا بحران های قومی، نژادی و مذهبی سودان بعد از جدایی ها کاهش یافته است؟

سیاه پوست های جنوب زمانی در پایتخت بودند و نگاه بدی نسبت به دولت داشتند و در عرصه عمل می توانستند به صورت ستون پنجم عمل کنند. سیاه پوستانی معتقد بودند، حق آن ها در جنوب خورده شده است. در حال حاضر بسیاری از آن ها از سودان رفته و مشکل سیاه پوستان که در پایتخت و در شهرهای بزرگ مشکل بسیار بزرگی کاهش پیدا کرده است و دیگر به عنوان مهاجر حضور ندارند. مشکلات دیگری جنگ های سومالی ، اتیوپی بود و آوارگان زیادی به سودان در حال حاضر بیشتر این آوارگان به کشورهای خود برگشته اند. زمانی سودان یکی از کشورهای آفریقایی بود که مهاجر پذیر بزرگ جهان بود. در حال حاضر به جز سودان جنوبی که بعد از جنگ صدها هزار نفر به دلیل درگیری های قبلی با نبود غذا کشته شده اند، مهاجرت هایی در آن جا آن ها را اذیت می کند و در مجموع حکومت منظم سودان توانسته است امنیت نسبی را از نظر رفت و آمد مهاجرین حفظ کند. یکی از مزایایی سودان این است که مسیر راه مهاجری به سمت اروپا نیست.

————————————

توجه : مسئولیت صحت و سقم مقالات، یادداشت ها و مصاحبه های منتشر شده به عهده نویسنده بوده و صرف انتشار به معنی تائید آن نمیباشد.