اولویت‌های جریان‌های شيعه عراق در سياست خارجي، گفتگو با دکتر حامد آزاد ،کارشناس عراق
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
واژگان كليدي: برخورد، جريان، شيعه ،عراق ، سياست خارجي، صدر، حكيم، مالكي
تحوّل اساسی در حاکمیت عراق و دستیابی شیعیان به قدرت سیاسی و تلاش برای یافتن جایگاه اصلی خود در پهنه سیاسی این کشور، موجب نقش و جایگاه جریان‌های عمده شیعی به‌عنوان نیروی اکثریت، در مجلس و دولت عراق، را در تصمیم‌‌گیری‌ها و تحوّلات سیاسی اجتماعی عراق پس از صدام موجب شده است. دراین‌بین با توجه به جایگاه جریان‌های عمده شیعی در عراق معاصر براي بررسي رويكرد جریان‌های شيعه عراق به سياست خارجي گفتگويي با دكتر آزاد داشته‌ایم:
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام : اولویت‌های جریان‌های شيعه عراق در سياست خارجي بغداد چيست؟
درواقع عراق جدید (عراق بعد از داعش) در حال حاضر تحت سیطره حکومتی است که شاکله آن را احزاب شیعی تشکیل می‌دهند و به دنبال موازنه روابط خود در سیاست خارجی است که در درجه اول آن ایجاد توازن بین روابط ایالات‌متحده و جمهوری اسلامی ایران است. به‌این‌ترتیب که نتیجه آن این باشد که صحنه عراق محل درگیری‌های ایدئولوژیک و عملیاتی جمهوری اسلامی ایران و ایالات‌متحده آمریکا نباشد. در درجه بعدی به دنبال ایجاد یک محور عربی هستند که مقابل عربستان سعودی نباشد، اما موازی آن باشد که این محور شکل‌گرفته از عراق، مصر و اردن خواهد بود. یعنی سفرهایی که آقای آیت الله حکیم انجام داد و نزد شاه اردن رفت تا یک محور عربی ولو ضعیف شکل بگیرد که عراق را وارد جهان عرب بکند و توازنی بین روابط ایران و آمریکا در عراق شکل گیرد و عراق صحنه درگیری این دو طرف نباشد. ضمن این که عراق جدید در تلاش است که روابط خود را با ایالات‌متحده تقویت کنند. يعني در بخش خارجی، بیشتر احزابی که در دولت و پارلمان حضور دارند و به دنبال ایجاد نوعی موازنه در روابط خارجی با جمهوری اسلامی، با ایالات‌متحده و طرف های عربی هستند. ضمن این که این موضوع را به‌عنوان یک مفروض می دانند که به دلیل این که شیعه و اسلام گرا هستند در جهان عربی پذیرفته نخواهند بود. در همين راستا بيشتر احزاب و گروه هاي شيعه معتقدند که ایالات‌متحده باید توافق استراتژیک 2008 با عراق ( كه امضا کرده است) را در عراق اجرا کند و کمیته هایی در وزارت خارجه متشکل از شخص وزیر خارجه که آقای ابراهیم جعفری و وزرا و معاونین وزرای مرتبط با هشت حوزه است که موظف شدند که درواقع ساز و کار و جزئیاتی تعریف کنند و پیش نویسی به ایالات‌متحده بدهند و از ایالات‌متحده بخواهند که فارغ از مسائل نظامی و مبارزه با داعش، حضور خود را در عراق افزایش دهد. این برنامه ای است که هم دولت فعلی با وزارت خارجه آقای ابراهیم جعفری مطرح می کند و هم طيف آقای مالکی خارج از دولت این موضوع را مطرح می کند. در این موضوع بین عبادی و مالکی رقابت وجود دارد و حتی برای ارتباط با ایالات‌متحده، با یکدیگر رقابت دارند. جریان حکیم نیز یکی از متولیان پیش نویس تقویت روابط با آمریکا و ایجاد موازنه بین روابط ایران و آمریکا از قدیم بوده و همین اكنون هم هست. در بعد ديگري طيف آقای عمار حکیم نیز به‌عنوان یک میانجی تکلیف مشخصي دارد. علی رغم این که همه اذعان دارند که چینن طرحی در عراق به این شیوه عملیاتی نخواهد بود، تلاش می کنند پای محور عربی که اردن و مصر را به عراق باز کنند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام : نگاه كنوني جریان صدر نسبت به سیاست خارجه عراق چیست؟
شخصیت صدر، شخصیت پیچیده و غیر قابل پیش بینی ای است و اساسا حرکات غیر حساب شده اي و به شدت غیر حرفه ای دارد. علی رغم این که با ادبیات انتقادی صحبت می کند و گاه ضد ایرانی هم می باشد و در عین حال علیه ایالات‌متحده هم صحبت می کند و سعی می کند که خود را بیشتر چهره ای ملی گرا در عراق معرفی کند. ضمن این که خود ادعای جانشینی پدر خود را دارد و حتی ممکن است که در آینده ادعای مرجعیت اعلا داشته باشد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام : با توجه به سه جریان عمده شیعی در عراق، این سه جریان چه نگاهی نسبت به افزایش روابط عراق با دو بازیگر عمده چین و روسیه دارند؟
جریان‌های شيعه عراقی ترجیح می‌دهند که به ایالات‌متحده نزدیک شوند و اگر هم بنا باشد با بازیگران دیگری که رقیب ایالات‌متحده محسوب می شوند، داشته باشند؛ قطعا به این مسئله نزدیک نخواهند شد. روابط دولت عراق و جریان های شیعی قدرت بزرگی مثل روسیه و چین، و حد و حدود آن تا جایی است که تاثیری بر روابط با ایالات‌متحده نگذارد. نمونه آن بحث ائتلاف چهارجانبه است که به شکلی غیر رسمی و یک جانبه از ناحیه ای مطرح شد و سخنگوی حشد الشعبی نیز مطرح کردند که عراق و ایران و سوریه و روسیه ائتلافی چهار جانبه برای مبارزه با داعش ایجاد کرده اند. اما آقای عبادی هیچ وقت وارد این ائتلاف نشد و از روسیه هم نخواست که مواضع داعش در کشورش را بمباران کند. در نهایت همکاری با ائتلاف بین المللی به رهبری ایالات‌متحده را ادامه داد و از این به بعد نیز به دنبال این است که روابط را تقویت کند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام : در وضعیت کنونی، چه اختلاف نظرهای دیگری بین جریان های شیعه عراقی در سیاست خارجی عراق وجود دارد؟
بيشتر این جریان ها به دنبال ارتباط با ایالات‌متحده هستند. غیر از مباحث فساد که مسائلی داخلی است، مسائل دیگری داخلي چون امنيت باعث می شود که بيشتر احزاب و گروه ها به سمت ایالات‌متحده روند، همان شاخص هایی است که چه از خارج و چه از داخل به سمت آن ها حرکت می کند. يعني غیر از جریان های صدر که فاصله خود را از اروپا و امریکا حفظ می کند، جریان های اصلی شیعه اسلام گرا به سمت ایالات‌متحده تمایل دارند. ضمن این که در مورد ایالات‌متحده نیز باید توجه داشت که در گذشته نیز جریان های شیعی کاپیتولاسیون و دادن پایگاه به ایالات‌متحده را نپذیرفتند و قرارداد خروج ایالات‌متحده از عراق را اجرا کردند. درواقع بر سر مباحث ملی گرایی خود سفت و سخت مانده و صرفا یک طرف قضیه را نبايد دید. در بعد ديگري همه جریان ها به طور یک صدا علیه مداخله ترکیه در عراق موضع گیری کرده اند. از اين ديد این مباحث جدا شدنی است و ترکیه منافعی را برای عراقی ها تامین نمی کند.
